دۋلاتبەك قىدىربەك ۇلى[/caption]
بەلگىلى قالامگەر، اتاقتى «الاتاۋ» رومانىنىڭ اۆتورى بالعابەك قىدىربەك ۇلىنىڭ بالاسى، ساياساتتانۋشى دۋلاتبەك اعامەن اراداعى اڭگىمەدە قوعامداعى قوس ءتىلدى ورتا، ۇلتتىق مۇددە ماسەلەسىن تارازىعا تارتتىق.
- «تۋعان ءتىلىن بىلمەيتىندەر جارىتىپ پاتريوت بولا المايدى. ەلىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداعانمەن، تەرەڭىنە بويلاپ، تابيعاتىن تۇسىنە المايدى» دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
- بۇلاي دەيتىندەردى تۇسىنبەيمىن، تۇسىنگىم دە كەلمەيدى. مۇندايلاردىڭ بىرازىمەن سوزگە كەلىپ قالعان كەزىم دە بولدى. بارلىعىن تىلگە تىرەپ قويۋعا بولا ما؟ سوندا ءوز ءتىلىن جەتە بىلمەيتىن ادام تۋعان جەرىن، ۇلتىن انا ءتىلىن تازا بىلەتىنگە ادامعا قاراعاندا از سۇيەدى دەگەن ءسوز بە؟ مەنىڭشە بۇل ورەسكەل تۇجىرىم، ساۋاتسىز ولشەم. مىسالعا، مەن ءالى دە بولسا ورىسشا ويلايمىن. مويىندايمىن. ءبىراق...جانىم قازاق. كەرەك دەسەڭىز، ءدال ءقازىر تۋعان تىلىمەن قاۋىشىپ، تاريحىمەن تانىسىپ، تامىرىن تاپقان بىزدەي قازاقتاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى ۇلتشىلداردان دا جوعارى.
ءدال ءقازىر ءبىزدىڭ جەردە ءومىر سۇرەتىن وزگە ۇلتتار مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋعا ءازىر مە، كەرەك دەسەڭىز قۇلىقتى ما دەگەن ساۋالعا «ءيا» دەپ انىق جاۋاپ بەرە المايمىز.
- ۇلتتىق مۇددە دەگەنىمىز ءسىزدىڭ تۇسىنىگىڭىزدە قانداي ۇعىم؟
- بۇل تۇسىنىكتى ءبىز تىم تار شەڭبەرگە تىعىپ تاستادىق. قازىرگى زاماندا ۇلتتىق مۇددە دەگەن ۇعىم مەملەكەتتىك مۇددە دەگەن تۇسىنىكپەن قاتار قاراستىرىلادى. ونى بىزدەگىدەي ءبولىپ جارمايدى. سايىپ كەلگەندە، بۇل تەك ءتىل نەمەسە ءدىل ماسەلەسى ەمەس، سونىمەن بىرگە شەكارا شەبىمىزدىڭ جاعدايى، ەكسپورتتىڭ الەۋەتى مۇنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە ۇلتتىق مۇددەگە كىرەدى. ءبىراق ءدال ءقازىر ءبىزدىڭ جەردە ءومىر سۇرەتىن وزگە ۇلتتار مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋعا ءازىر مە، كەرەك دەسەڭىز قۇلىقتى ما دەگەن ساۋالعا «ءيا» دەپ انىق جاۋاپ بەرە المايمىز. سودان شىعار ءبىر جاعىنان مۇنى قازاقتىڭ ەتنيكالىق ءارى مەملەكەتتىك مۇددەسى دەپ ەكى بولەك قاراستىرۋعا تۋرا كەلىپ تۇر.
- سوندا ءوز سوزىڭىزگە ءوزىڭىز قارسى شىعىپ وتىرسىز عوي؟ تۇسىنبەدىك...
- مەن ءورىستىلدى ورتانىڭ پسيحولوگياسىن جاقسى بىلەمىن. ءتولقۇجاتىندا «قازاقستان ازاماتى» دەپ تۇرعانمەن اڭسارى رەسەيگە اۋىپ تۇراتىن، ەرتەڭ الدەقالاي بولا قالسا تەرىسكەيگە تايىپ تۇراتىن، ەلدە «چەموداندى كوڭىل كۇيمەن» جۇرگەندەر جەتىپ ارتىلادى. بۇگىنگە دەيىن نەگە ەكەنى بەلگىسىز بۇل تاراپتاعى پىكىرىمدى بىلدىرۋگە باتپاي ءجۇردىم...باستىسى ءبىراز ءوڭىردى قولاستىمىزعا «قايتارىپ» الدىق. وسكەمەن مەن كەرەكۋ قازاقىلاندى. جامان ايتتى دەمەڭىزدەر. ءبىراق ءدال ءقازىر قىزىلجاردان ءقاۋىپ كوپ...
- ناقتىراق ايتساق ول جاقتاعى قالىڭ ورىستان ءقاۋىپ بار دەگەنىڭىز كەلىپ تۇر عوي؟
- بۇل دا بار. تۇتاستاي العاندا ورىستىق شوۆينيزم ولگەن جوق. ەگەر بۇل تاراپتا ماسكەۋدىڭ سويىلىن سوعاتىندار رەسەيدەن قانداي دا ءبىر كومەك الماسا (ال مەن مۇندايلاردىڭ كرەملدەن كومەك الىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىن) تمد-نىڭ ءتۇرلى ايماعىندا تۇراتىن ورىس ۇلتشىلدارى شوۆينيزمگە قارسى دەپ ايتۋعا تۇرار ەدى. ال ازىرگى جاعدايعا ءوزىڭىز دە كۋاسىز.
[caption id="attachment_8142" align="alignright" width="300"]
اڭسارى رەسەيگە اۋىپ تۇراتىن، ەرتەڭ الدەقالاي بولا قالسا تەرىسكەيگە تايىپ تۇراتىن، ەلدە «چەموداندى كوڭىل كۇيمەن» جۇرگەندەر جەتىپ ارتىلادى.[/caption]
- اعا، ورىسشا ورتانىڭ پسيحولوگياسىن جاقسى بىلەمىن دەدىڭىز. وسى ورتاعا ءوز تاراپىڭىزدان «ءتىل ۇيرەنىڭدەر، مەملەكەتتىك تىلگە مۇرىن شۇيىرە قاراماڭدار» دەگەن كەزىڭىز بولدى ما؟ ءوزىڭىز ايتقانداي ءدال ءقازىر تۋعان ءتىلىن ۇيرەنىپ، تامىرىن تاپقان قازاقتاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمى ۇلتشىلداردان دا جوعارى عوي؟
- شىنىمدى ايتسام، ولارعا بۇلاي ايتۋعا ۇيالامىن. «ءتىلدى الدىمەن وزدەرىڭ مەڭگەرىپ الساڭدارشى» دەپ مىسقىلدايدى. سوندايدا بەتىمنەن وتىم شىعادى. «تۋعالى ورىسشا سويلەدىك، ورىسشا وقىدىق ەندى قازاقشا وقىعاننان نە قايىر» دەيتىن ءبازبىر دوستارىم ءۇشىن ۇيالامىن. ءيا، ورىسشا وقىدىق. زامان سولاي بولدى. ادام جۇيەنىڭ بۇيرىعىنا باعىندى. تۇسىنگەنىم، بۇل انشەيىن سىلتاۋ. سوسىن قاجەتتىلىك بولماعان جەردە سۇرانىس تا جوق قوي. قازاق تىلىنە دەگەن قاجەتتىلىك تۋدىرۋ كەرەك. مەن بۇل ارادا بارلىق قاعاز قۇجاتتى قازاقشالاۋ كەرەك بولماسا ورىسشا سويلەسۋگە تىيىم سالۋ كەرەك دەگەن سىقىلدى ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ۋتوپيا سانالاتىن يدەيانى ايتپايمىن. ايتالىق، ءقازىر ءورىستىلدى ورتا قازاق باسىلىمدارىندا جارىق كورەتىن ءتىل مەن دىلگە قاتىستى دۇنيەلەردى قىزىعىپ وقيدى. ارينە، اۋدارماسىن. وقيدى دا بۇلقان، تالقان بولادى. ءايىرتىلدى اقپارات نارىعىندا اقپارات الماسۋ جاعى ءالى دە از. ءقازاقتىلدى ب ا ق قازاقشا جازىلعان دۇنيەنى ورىسشاعا اۋدارۋعا، سول ارقىلى ەكى وزەننىڭ اراسىنا وتكەل سالۋعا تالپىنۋى كەرەك. ۋاقىت كەلە ۇلتتىق ماسەلەگە قاتىستى قازاقشا جازىلعان ماقالالاردى ءتۇپنۇسقاسىندا وقىعىسى كەلەتىندەر پايدا بولادى.
شالاقازاقتان تازاقازاققا اينالۋعا تالپىنىپ جاتقاندار قايراڭدا قالعان كەمە سىقىلدىمىز.نەگىزىندە ءبىز ۇلكەن كۇشپىز. ءبىزدىڭ الەۋەتتى پايدالانۋ كەرەك. قازاقتى قازاقتان بولۋگە، شەتتەتۋگە بولمايدى.
- ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ ۇلت پەن ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ايتاتىن ۇرانىن، باستاماسىن قولدايسىز با؟
- حمم...بالكىم ولاردىڭ العا قويعان ماقساتى دۇرىس شىعار. ءبىراق مۇنىڭ ارتى قانتوگىسكە اكەلۋ مۇمكىن. ءدال قازىرگى جاعدايدا بۇل بىزگە قاجەت پە؟ سوسىن ولاردىڭ دا ءوز مۇددەسى بار. تۇسىندىرە كەتەيىن. ولار ايتاتىنداي شالاقازاقتان تازاقازاققا اينالۋعا تالپىنىپ جاتقاندار قايراڭدا قالعان كەمە سىقىلدىمىز. سەبەبى، ءبىزدىڭ ۇلتشىل پاتريوتتار دا جانە بۇلارعا وپپونەنت سانالاتىن ءورىستىلدى ورتا دا ءبىزدى قابىلدامايدى. ۇلتشىلدار ءسوز جۇزىندە «بەتى بەرى قاراعانداردى» قولدايمىز دەگەنىمەن، ءىس جۇزىندە بىزبەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. نەگىزىندە ءبىز ۇلكەن كۇشپىز. ءبىزدىڭ الەۋەتتى پايدالانۋ كەرەك. قازاقتى قازاقتان بولۋگە، شەتتەتۋگە بولمايدى. ال ءورىستىلدى ورتانىڭ بىزدەيلەردى نەلىكتەن ۇناتپايتىنى وزىڭىزگە دە بەلگىلى بولار.
اڭگىمەلەسكەن، دۋمان بىقاي.
"ARDA" جۋرنالى
