قازاق حالقىنىڭ جان سەرىگى، رۋحاني ازىعى بولىپ كەلگەن كيەلى دومبىرانى بۇكىل ەل بولىپ قازىرگى كۇنى جەر –جەردە تويلايمىز. مەرەكەگە وراي س.جيەنبايەۆ اتىنداعى وبلىستىق جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىندا «دومبىرا – مادەني رۋحاني قازىنا» اتتى ونلاين سازدى ساعات وتكىزگەن بولاتىن. ۇيىمداستىرىلعان شارانىڭ ماقساتى: كىتاپحانا وقىرماندارىن حالىق مۋزىكاسىن، مادەنيەتى مەن ونەرىن ءتۇسىنىپ، بويىنا سىڭىرە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. ۇلتتىق اسپابىمىزدى دارىپتەۋ. شارا بارىسىندا كىتاپحانا قىزمەتكەرى شىرايلىم ورالباي قىزى دومبىرانىڭ شىعۋ تاريحى، دومبىرا اسپابىنىڭ قۇرىلىسى، دومبىرانىڭ كۇتىمى، دومبىرا تۇرلەرى تۋرالى وقىرماندارعا كەڭىنەن تۇسىندىرە ءوتتى. دومبىرا - سان عاسىرلاردان بەرى سىرىن ساقتاعان، قازاق دالاسىندا كەڭىنەن تانىمال اسپاپ.
دومبىرا اسپابىنىڭ نەگىزگى ەكى تۇرىنە بايلانىستى اسپاپتا كۇي ورىنداۋدىڭ ەكى ءتۇرى «توكپە» مەن «شەرتپە» قاعىستارى قالىپتاسقان. سازدى كۇيلەر ارقا وڭىرىندە، ال توكپە كۇيلەر باتىس ايماقتاردا كەڭ تارالعان. دومبىرا شەرتۋدىڭ «سۇقپا» (سۇق جانە ورتا ساۋساقپەن شەرتىپ ويناۋ)، «جاپ تاقىمتا» (ىشەكتى بوس كۇيىندە قاعىپ، پەرنەنى باسىپ وتىرۋ)، «ءىلىپ-قاقپاي» (ىشەكتى ءىلىپ قاعۋ)، «تەرىس قاقپاي» (جوعارى-تومەن) دەپ اتالاتىن تۇرلەرى بار ەكەن. دومبىرا اسپابىنىڭ ەكى ىشەكتى تۇرىنەن باسقا ءۇش ىشەكتى، قوس جاقتى، كەڭ شاناقتى، شىڭكىلدەك نەمەسە «بالاقاي دومبىرا» دەگەن تۇرلەرى بار ەكەن.
دومبىرادا حالىق كۇيلەرىن عانا ەمەس، باتىس جانە شىعىس كلاسسيكالىق شىعارمالارىن، تانىمال تۋىندىلارىن ورىندايدى. ءار ءتۇرلى ەسكەرتكىشتەرگە، سونداي-اق ەتنوگرافتاردىڭ جازىپ قالدىرعان ەڭبەكتەرىنە جۇگىنسەك، دومبىرا جانە وزگە حالىقتاردىڭ وسى تەكتەس اسپاپتارى ءتىپتى سوناۋ ورتا عاسىرلاردا بەلگىلى بولعان ەكەن.
مىسالى، ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ ەڭبەكتەرىنەن تامبۋر اسپابى جايىندا وقۋىمىزعا بولادى. وزبەك حالقىنىڭ دومبىراعا وتە ۇقساس ەكى ىشەكتى دۋتارى العاش رەت ال-حۋسەينيدىڭ «مۋزىكالىق كانون» دەگەن تراكتاتىندا دومبىرا تۋرالى ايتىلادى. قازاقتىڭ حالىق اسپابى دومبىرا XIV عاسىر جازبالارىندا كەزدەسەدى. ونىڭ باستاعى ءتۇرى مەن قۇرىلىسى قازاقتىڭ دومبىراسىنان اۋمايدى. وسىنداي اسپاپ اتتارىنىڭ ۇقساستىعى دا ولاردىڭ تۇپكى شىعۋ تەگى ءبىر ەكەنىن كورسەتسە كەرەك.
وتكەن عاسىردا ۇلى حالىق كومپوزيتورى قۇرمانعازىمەن بىرگە داۋلەتكەرەي، تاتتىمبەت، سەيتەك، بايسەركە، قازانعاپ سەكىلدى ساڭلاق كۇيشىلەر ءدۇيىم جۇرتتى اۋزىنا قاراتقان. بارماعىنان بال تامعان مايتالمان دومبىراشى بولۋىمەن بىرگە نەلەر ءبىر عاجاپ كۇي دە شىعارعان شىن مانىندەگى ونەر يەلەرى بولدى. ولاردىڭ ارقاسىندا دومبىرادا تارتىلاتىن كۇيلەردىڭ مۋزىكالىق فورماسى ۇزدىكسىز جەتىلدىرىلە ءتۇستى. دومبىرانىڭ تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرى ارتقان سايىن دومبىرا تارتۋ ونەرى دە ەداۋىر ورگە باسىپ، بايي ءتۇستى. ونلاين شاراعا قاتىسقان وقىرماندار ولەڭ وقىپ، دومبىرامەن كۇي ورىنداپ بەلسەندىلىك تانىتتى. شارا سوڭىندا كىتاپحانا قىزمەتكەرى لاۋرا ەرىك قىزى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «دومبىرا» ولەڭىن وقىرمان قاۋىمعا وقىپ، «دومبىرا-داستان» اتتى كىتاپ كورمەسىنە بيبليوگرافيالىق شولۋ جاسادى.
قۇداسوۆا شىرايلىم، س.جيەنبايەۆ اتىنداعى وبلىستىق جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىنىڭ قىزمەتكەرى،
اقتوبە قالاسى
