بايتاسوۆ تۇسىنبەيتىن نە بار؟
لاتۆيانىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسى «دجودتى» ليسەنزيادان ايىرعاننان كەيىن، ونى قورعايتىندار ۋكراينادا دا تابىلعان ەدى. ءبىز ءوز ماقالامىزدا ورىس ءتىلدى اقپارات قۇرالدارى دەسە ەمەشەگى ۇزىلەردەي بولاتىنداردىڭ قازاقستاننان دا تابىلاتىنىن ايتقان ەدىك.
ايتىپ اۋىز جيعانىمىزشا، بولمادى، ەلىمىزدە بەلدى مەديا-مەنەدجەر ارمانجان بايتاسوۆ «دوجد» ارناسىنىڭ ليسەنزيادان ايىرىلعانىنا قامىعاپ، وسى ماسەلەنى «ءتۇسىنۋ» ءۇشىن بۇرىن ءپۋتيننىڭ سپيچرايتەرى بولعان ابباس گاللياموۆتان سۇحبات الىپ، ماسەلەنىڭ اق-قاراسىن ايىرۋعا تىرىسىپتى.
شىندىعىندا بۇل جەردە بايتاسوۆ تۇسىنبەيتىندەي تۇك تە جوق.
لاتۆيانىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ جەتەكشىسى يۆارس ابولينش مىرزا «دوجد» ارناسىنىڭ زاڭ بۇزعانىن، ەسكەرتۋگە قۇلاق اسپاعانىن اشىپ ايتقان-دى. سول سەبەپتى تەلەارنانى ليسەنزيادان ايىرعان.
ورىس ارناسى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ارەكەڭە «تۇسىنىكتى» بولۋى ءۇشىن «دجود» تەلەارناسىنىڭ قانداي زاڭ بۇزعانىن ەسىنە سالا كەتەيىك.
«دوجد» لاتۆيانىڭ حابار تاراتۋ ليسەنزياسىنا يە بولعاندا – وزدەرى دايىنداعان اقپاراتتارىن لاتىش تىلىنە اۋدارىپ، ەكراننىڭ ارنايى جولاعىندا قوسىمشا دىبىستاۋعا مىندەتىنە العان.
ءبىراق ليسەنزيا قولعا تيگەن سوڭ، «دوجدتىڭ» رەداكسياسى بۇل تالاپتى ورىندامايتىنىن اشىق ايتقان. زاڭدى ورىنداماي جۇمىس ىستەۋ ورىستار ءۇشىن قالىپتى دۇنيە بولعانىمەن لاتىشتار ءۇشىن نونسەنس قوي. بۇدان كەيىن لاتشتار ايىپپۇل سالىپ، ەسكەرتۋ جاسايدى. ءبىراق وعان «دوجد» ارناسى پىسىقىرىپ تا قاراماعان.
ءبىزدىڭ ەلدە دە 30 جىل بويى زاڭنىڭ ورىندالۋى قيىن بولدى عوي. سول سەبەپتى بايتاسوۆقا زاڭدى ورىنداماعانى تەلەارنادان ليسەنزيانى الىپ قويۋ تۇسىنىكسىزدەۋ بولىپ كۇرىنۋى مۇمكىن.
بۇدان باسقا «دوجد» ارناسى قىرىمدى ۋكراينانىڭ تەرريتورياسى دەپ سانايتىن ەلدە اقپارات تاراتىپ وتىرىپ، ءبىر حابارىندا قىرىمدى رەسەيدىڭ ءبىر پۇشپاعى ەتىپ بەينەلەگەن كارتانى پايدالانعان.
بۇل از دەسەڭىز، ارنانىڭ ءجۋرناليستى الەكسەي كوروستەليەۆ حابارىن جۇرگىزىپ وتىرىپ، مايدان شەبىندەگى وكۋپانتتارعا جانى اشىپ، ولارعا قاجەتتى كيىم-كەشەك جيناۋ تۋراسىندا ويىن ورتاعا سالعان عوي.
مىنە، وسىدان كەيىن لاتۆيانىڭ ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەسى ليسەنزيانى قايتارىپ الۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان. وسىنى مەدياماگنات ارمانجان بايتاسوۆ تۇسىنە الماپتى.
قازاق جۋرناليستيكاسىن ويلاڭىز، «دوجدتى» قايتەسىز؟
قازاق جۋرناليستەرى قاندايدا ءبىر قيىندىقتارعا تاپ بولسا مەديا سالاسىنداعى ءىرى مامان ارمانجان بايتاسوۆ ولارعا ارا ءتۇسىپ، ازاماتتىق تانىتقانىن كورمەدىك.
ايتالىق، وتكەن جىلى جامبىل وبلىسىنداعى بايزاق اۋدانىنداعى ءوق-دارى قويماسىندا جارىلىس بولعاندا جابىلدىق ءجۋرناليستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى «جالعان اقپارات تاراتتى» دەپ ارى-بەرى سۇيرەلەگەندە وسى ارەكەڭ توبە كورسەتۋگە جارامادى.
ءتىپتى، بايتاسوۆ ءوزى مەكەندەيتىن قازاق ەلىندە مۇنداي جاعدايدى ورىن العانىن بىلمەي دە قالدى-اۋ (بەكەر جازعىرىپ وتىرمىز-اۋ).
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، ارەكەڭدى ءقازاقتىلدى اۋدايتوريا قىزىقتىرمايدى. بۇگىندە ولار ورىس تىلىندەگى قازعازعا باسىلىپ شىعاتىن Forbes جۋرنالىن شىعارىپ، قازاقستاندا ورىس ءتىلىن عۇمىرىن ۇزارتۋ ىسىمەن اينالىسىپ ءجۇر ەمەس پە؟
بۇگىندە Forbes جۋرنالىنىڭ ورىس تىلىندەگى بىردەن-بىر جالعاز نۇسقاسىن بايتاسوۆ شىعارىپ كەلەدى. بۇل ءۇشىن ماقتانۋعا بولا ما؟..
سوندىقتان الىس لاۆتيادا «دوجد» ارناسىنىڭ ليسەنزيادان ايىرىلعانىنا بايتاسوۆتىڭ قابىرعاسىنا قاتتى باتىپ، بار شارۋاسىن جيىپ قويىپ، بۇل ماسەلەنى ابباس گاللاموۆپەن تالقىلاعانىن تۇسىنۋگە بولادى.
ءپۋتيندى تاقتان تايدىرۋ – الەمدىك ماسەلە مە؟
تەگى باشقۇرت ابباس گاللياموۆ كەزىندە ءپۋتيننىڭ سپيچرايتەرى بولعانىن اڭگىمە باسىندا ايتتىق. ءپۋتيننىڭ رەجيمىن سىناپ، ورىستىڭ كوپتەگەن ليبەرالدارى سەكىلدى ەلدەن كەتكەنىن دە بىلەمىز. ول ءقازىر ءيزرايلدى پانالاۋدا.
ابباس گاللياموۆ ليسەنزياسىنان ايىرىلعان «دوجد» ارناسىندا ءجيى شىعاتىن ساياسي ساراپشىلاردىڭ ءبىرى. سوندىقتان ول ءوزىن كوپشىلىككە تانىتىپ جۇرگەن «دوجد» ارناسىنا شاڭ جۋىتپاي، قورعاشتايتىنى بەلگىلى.
گاللياموۆ بايتاسوۆقا بەرگەن سۇحباتىندا «دوجد» ارناسىن پۋتين رەجيمىمەن كۇرەسىپ جۇرگەن باستى قاھارمان رەتىندە سيپاتتاپتى.
ول اڭگىمە اراسىندا 2018 جىلدان بەرى ءپۋتيننىڭ رەيتينگىسىن تومەندەتۋگە ناۆالنىيمەن بىرگە «دوجد» ارناسى ىقپال ەتكەنىن دە اتاپ ءوتىپتى. سول سەبەپتى بۇكىل الەم «دوجد» ارناسىنا راحمەت ايتۋى كەرەك ەكەن.
اڭگىمەنىڭ اشعىن ايتساق، ءپۋتيندى تاقتان تايدىرۋ – ول رەسەي ازاماتتارىنىڭ شارۋاسى ەمەس پە؟ پۋتينگە سايلاۋدا داۋىس بەرگەن پرەزيدەنت ەتىپ سايلاعان لاتىشتار ەمەس، ورىستار عوي.
شەتەلدە ساياسي يمميگراسيادا جۇرگەن ورىس ليبەرالدارىنا ەرىك بەرسەك، «دوجد» ارناسى پۋتينگە قارسى شىققانى ءۇشىن باسىنان سىيپاپ، زاڭ بۇزسا ۇندەمەۋ كەرەك سياقتى.
پۋتين ءبىرىنشى كەزەكتە، وزگە ەلدىڭ ەمەس، رەسەي ازاماتتارىنىڭ پروبلەماسى ەكەنىن ورىستاردىڭ وزدەرى تۇسىنبەۋدە. ەگەر مۇنداي ۇعىم-تۇسىنىك تۇبىرىمەن وزگەرمەسە جاقىن جىلدارى رەسەيدە ازاماتتىق قوعام ورنامايتىنى انىق.
يمپەريالىق دەرتكە شالدىققان جالعىز – پۋتين ەمەس!
بۇدان باسقا گاللياموۆ «لاتۆيا انتيپۋتيندىك ساياسات ۇستانۋدىڭ ورنىنا، انتيرەسەيگە ساياسات ۇستانادى» دەپ رەنجىپتى. بۇل جەردە گاللياموۆتىڭ رەنجۋى ءتىپتى ورىنسىز.
جالعاز لاتىشتار ەمەس ءدال ءقازىر پوستكەڭەستىك ەلدەردى بىلاي قويعاندان امەريكادان باستاپ، ەۋروپا ەلدەرى تولىقتاي رەسەيگە قارسى.
گاللياموۆتىڭ ويىنشا، رەسەيدە يمپەريالىق دەرتكە شالدىققان جالعىز پۋتين سياقتى. قالعان جۇزدەگەن ميلليون رەسەيلىكتەر سۋدان اق، سۇتتەن تازا.
ويلاڭىزشى، رەسەي حالقىنىڭ كوپ بولىگى يمپەريالىق دەرتكە شالدىقپاعان بولسا، ۋكراينا مەن رەسەي اراسىندا سوعىس بولار ما ەدى؟ ارينە بولماس ەدى.
پۋتين جۇزدەگەن ميلليون رەسەيلىكتەردى اتتاپ ءوتىپ، ۋكرايناعا جالعىز ءوزى باسىپ الا المايدى عوي. بۇگىندە پۋتين ءوزىنىڭ يمپەريالىق ساياساتىن قولدايتىن ميلليونداعان رەسەيلىكتەرگە ارقا سۇيەپ، ءوز ويىن جۇزەگە اسىرۋدا.
وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، گاللياموۆتىڭ انتيرەسەيلىك ساياسات ۇستانىپ وتىرعان لاتۆيانى ايىپتايتىن ءجونى جوق.
لاتىشتار ءجۇز جىلدان بەرى ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن ورىس باسقىنشىلارىمەن كۇرەسىپ كەلدى. بۇل باعىتتاعى كۇرەس ءالى توقتاعان جوق. لاتۆيادا ورىس تىلدىلەر الىدە بولسا بۇرا تارتىپ، ەل ىشىنە لاڭ سالۋدان تايىنبايدى. ولار رەسەيدەگى قالىڭ ورىستى ارقا تۇتاتىنى جاسىرىن ەمەس.
وسىنداي جاعدايدا لاتۆيا بيلىگىنىڭ انتيرەسەيلىك ساياسات ۇستانۋىن تۇسىنبەگەن سىڭاي تانىتۋ گاللياموۆ ءۇشىن ۇيات.
ءپۋتيندى جونگە سالاتىن ورىس حالقىن كورمەدىك
لاتىشتار «دوجد» ارناسىنىڭ زاڭدى اياق استى ەتكەنى ءۇشىن ليسەنزياسىنان ايىردى. ال ساياسي يمميگراسيادا جۇرگەن ليبەرالدار ءىستى ساياسيلاندىرۋعا تىرسىپ جاتىر.
بۇدان ورىستىڭ ليبەرالدارىنا دا يمپەريالىق دەرتتىڭ شالىعى تيگەنىن بايقاۋعا بولادى. ال مۇنداي ادامداردان سۇحبات الىپ، «دوجدقا» جاناشىرلىق تانتقان ارمانجان بايتاسوۆتىڭ ىس-ارەكەتىن ءتىپتى اقتاۋعا كەلمەيدى.
بۇگىندە ءپۋتيندى سىناۋشىلاردىڭ ءبارى ۋكراينا مەن شىعىس ەۋروپا ەلدەرىن پانالاۋدا. ولاردىڭ ءبارى ءپۋتيننىڭ تاقتان تايعانىن ارماندايدى.
باس ساۋعالاپ جۇرگەن ليبەرالداردىڭ ويىنشا، ءپۋتيندى تاقتان تايدىرۋ ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن اقپارات قۇرالدارى وزگە ەلدىڭ زاڭىن بۇزسا، ۇندەمەي قويا سالۋ كەرەك ەكەن.
ەگەر اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتساق، بۇگىندە لاتۆيا دا، امەريكا دا ءپۋتيندى تاقتان تايدىرۋدى كوزدەپ وتىرعان جوق.
پۋتين – رەسەي ازاماتتارىنىڭ پروبلەماسى. جاقسى بولسان، جامان بولسىن ول سول ەلدىڭ باسشىسى.
قازىرگىدەي دامىعان زاماندا ءبىر ەل كەلەسى ءبىر ەلدىڭ باسشىسىن تاقتان تايدىراتىن قۇقى جوق.
ال مۇنى رەسەيدىڭ ليبەرالدارى مەن حالقى تۇسىنبەيدى. ورىستىڭ وزىق ويلى ازاماتتارى وسىلاي ويلاسا، وزگەسىنەن نە سۇراۋعا بولادى؟
ەگەر مىقتى بولسا، وزدەرى ءپۋتيندى تاقتان تايدىرماي ما؟ تايدىرا المايدى. سوعىس باستالعان ساتتە الدىمەن ورىستىڭ زيالى قاۋىمى شەتەلگە قاشتى (اراسىندا گاللياموۆ تا بار). ال موبيليزاسيا باستالعاندا قالعاندارى كورشى ەلدەرگە اۋا كوشتى.
پۋتيننەن قاعاجاۋ كورگەن ورىستاردىڭ ويىنشا بۇكىل الەم ءپۋتيندى تاقتان تايدىرۋ مىندەتىن موينىنا الۋى كەرەك ەكەن. بۇل – دۇرىس پا؟ ارينە دۇرىس ەمەس.
ەگەر «دوجدتىڭ» سىنان پۋتين تاقتان تايسا، وسىعان دەيىن ءبىر ەمەس، ون ءپۋتيننىڭ قولىنان بيلىكتى جۇلىپ الاتىن ۋاقىت بولدى ەمەس پە؟
ءپۋتيندى ەسىرتەتىن دە، ءۇنىن وشىرەتىن دە رەسەي ازاماتتارى.
وكىنىشكە وراي، ءپۋتيندى جونگە سالاتىن باتىر حالىقتى كورىپ تۇرعان جوقپىز.
قايتا ءپۋتيننىڭ ساياساتى مەن موبيليزاسياسىنان جوڭكىلە قاشقان ءالجۋاس، بولاشاقپەن ءىسى جوق ورىستاردى كورىپ تۇرمىز. ەڭ قۇرماعاندا قاستارىنداعى اقورىستان (بەلورۋس) ۇلگى الماي ما؟
نۇرلان جۇماحان
