– نەگە "نۇر وتان"؟ ايتالىق "اق جول" نەمەسە كۇنى كەشە اتاۋىن وزگەرتكەن "ادال" پارتياسىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا بولمادى ما؟ بۇگىنگى جاعدايدى تۇتاستاي العاندا سپەكتاكل دەپ قاراستىرساق، ءسىز سول سپەكتالدىڭ تىلىندە سويلەۋگە ءماجبۇر بوپ وتىرعان جوقسىز با؟
– ايدوس سارىم – «بيلىكتىڭ اگەنتى» دەگەن اڭگىمەلەر ابدەن شارشاتتى، سوندىقتان دا وسى تاقىرىپتى ءبىرجولا جابايىن دەگەن نيەت ەدى.
جاي عانا اگەنت ەمەسپىن، بيلىك پارتياسىنىڭ مۇشەسىمىن، بيلىك ۇسىنىپ وتىرعان كۇن ءتارتىبى مەن رەفورمالىق باعىتتىڭ بەلسەندى قولداۋشىسىمىن. بۇل تاقىرىپ ەندى ۇزىلدى-كەسىلدى جابىلعان شىعار دەپ ويلايمىن.
ينتەرنەتتە كوز مايىن تاۋىسىپ، مەنى جاۋ قىلىپ، قىزىل كەڭىردەك بولعان اعايىندار ەندى ەنتىگىن باسىپ، باسقا شارۋاعا نازار اۋدارا الاتىن بولدى. بۇل دا ءبىر جەتىستىك.
ال ەگەر «ادال» مەن «اق جولعا» كەلەتىن بولساق، ماعان ولاردىڭ تاراپىنان ەشقانداي ۇسىنىس بولعان جوق.
– بۇنىڭىزدى ءازىل-اجۋا دەپ ۇعايىق. دەگەنمەن بيلىك پارتياسىنا مۇشە بولىپ، سونىڭ سويىلىن سوعۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ ينتەرنەتتە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە سان-الۋان اڭگىمە ايتىلىپ جاتىر. سول اڭگىمەلەرگە جاۋاپ بەرە الاسىز با؟
– ءوز باسىم ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى سوزدەرگە جەلىكپەيمىن، ءومىرى مەن وزەگىن ينتەرنەتكە تاپسىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە جەلىككە زامانداستارىمدى تۇسىنەمىن، ءبىراق ونىسىن مۇلدەم قۇپتامايمىن.
سەبەبى بۇگىنگى دەماگوگيالىق داۋرىعۋ، بۇگىنگى جارىلۋ مەن ءبولىنىس، ويبايلاپ-اتتانداعان پوپۋليستىك ريتوريكا، بۇگىنگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك راديكاليزم ءدال وسى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە قاتىستى قۇبىلىس دەپ سانايمىن. ونىڭ دا ۋاقىتى وتەدى، قىزىعى كەتىپ، شىجىعى شىعادى.
ەسى دۇرىس ادام، اسىرەسە ساياساتپەن اينالىسىپ جۇرگەندەر فەيسبۋكتا كىم نە دەدى، ينستاگرامدا مەن تۋرالى نە جازىپ جاتىر دەپ ءومىر سۇرمەۋى ءتيىس. ءاربىر ادامنىڭ ون بەس مينۋتتىق داڭق پەن جيىرما مينۋتتىك ماداققا يەلەنەتىن كەزى بۇگىن. ءبىراق ءومىر، شىنايى ءومىر كۇننەن، اپتادان، ايدان، جىلدان قۇرالادى. ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىگە جەرىك بولۋ، ايتاعىمەن ءجۇرۋ – ومىرلىك ستراتەگيادان، پرينسيپتەن، مۇددەدەن ايىرا الادى.
جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي جاقسى بولۋ مۇمكىن ەمەس، وعان ۇمتىلۋ وزىندىك وي، ماقسات پەن مىنەزدىڭ جوقتىعى دەپ سانايمىن.
بيلىك پارتياسىنا جاقىنداۋىمنىڭ، وعان مۇشە بولۋىمنىڭ بىرنەشە ءوزىم ءۇشىن تۇسىنىكتى، ايقارا ايقىن سەبەبى بار.
بىرىنشىدەن، ەل مەن مەملەكەتتىڭ جاعدايى. قازاقستان ۇلكەن سىناق پەن رەفورمالاردىڭ الدىندا تۇرعان مەملەكەت. قازىرگى كەزەڭ، الداعى سايلاۋ – اسا ماڭىزدى تاريحي كەزەڭ بولماق، سىناق پەن سەرپىلىس كەزەڭى بولادى.
بۇنداي شاقتا «مەن، مەن، مەن ەدىم» دەپ جۇرە بەرمەي، ساياسي ۇدەرىستەرگە بەلسەنە ارالاسۋ، سول ۇدەرىستەردىڭ ءبىر بولىگى بولعىم كەلەدى.
ماسەلە، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، اتاق پەن داڭقتا ەمەس، جاقسى بولىپ، جىلى ءسوز ەستۋدە ەمەس، كەرىسىنشە، قاجەت بولسا جامان اتتى اتانىپ، ءبىراق ەل مەن مەملەكەت ءۇشىن اۋاداي قاجەتتى رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋ كەرەك.
ەكىنشىدەن، گەوساياسي جاعداي. قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ كۇردەلى ءبىر كەزەڭىنە كەلدى. كۇن تارتىبىندە قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ قالا ما الدە قالا الماي ما دەگەن ناقتى، وتە اۋىر ماسەلە تۇر.
ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز، ەگەمەندىگىمىز ىشتەن دە، سىرتتان دا قىسىمعا، سىناققا ءتۇسىپ جاتىر. ءبىز قازىرگى كەزدە جاڭا رەاليزم، جاڭا گەوساياسي الەم زامانىنا اياق باستىق.
بۇنداي جاعدايدا قاراپ جاتۋ، الەۋمەتتىك جەلىدەگى ءيميدجىڭدى ويلاپ جاتاتىن كەز ەمەس.
ۇشىنشىدەن، بىلەتىن دە بولارسىز، بۇگىنگى مەملەكەت پەن ىشكى ساياسات تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ ءبىرازى مەنىڭ دوستارىم، جولداستارىم، ارىپتەستەرىم.
توقسانىنشى جىلداردا بىرگە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەدىك، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەردى بىرگە باستان وتكىزدىك، مەملەكەتتىك جۇمىستىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا بىرگە توڭعان ازاماتتار. ولاردىڭ ءبىرازى وتباسىلىق دوستارىمىز، ويلاس، پىكىرلەس ازاماتتار. ولاردىڭ كوبىسى ەلىمىزدىڭ شىنايى پاتريوتتارى، ولاردىڭ ەلگە دەگەن سەزىمى مەن قازاققا دەگەن كوزقاراسى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ەشبىر ازاماتتان ارتىق بولماسا، كەم ەمەس.
ءتىپتى، كەرەك دەسەڭىز، باياعىدا بىزدەر بيلىكتى تاستاپ، وپپوزيسياعا كەتكەن كەزدە دە ارتىمنان تاس اتىپ، قارعاپ-سىلەگەن جوق. بارىمەن دەمەيمىن، كوپتەگەن ازاماتتارمەن ارا-قاتىناسىمىز ءۇزىلىپ كورگەن جوق.
يدەيالىق تۇرعىدان كەلىسپەسەك تە، جۇمىس بابىمەن ايتىسىپ-تارتىسساق تا، الەمدى، ەلدى اق پەن قارا عانا دەپ قابىلداپ، جاۋلاسۋدان اۋلاق بولدىق. ءبارىمىز دە ءبىر ەلدىڭ ازاماتى، ءبىر قازاقتىڭ بالاسىمىز، بۇگىن ايتىسساق تا، ەل مۇددەسى ءۇشىن بولاشاقتا تابىساتىنىمىزدى بىلىپ-سەزىپ جۇردىك.
بۇگىن سول كەزەڭ كەلگەن سياقتى.
سوڭعى ەكى-ۇش جىلدا تالاي كەزدەسۋ، اشىق تا جابىق اڭگىمەلەر ورىن الدى. بۇگىنگى مەنىڭ شەشىمىم وسى اڭگىمەلەردىڭ، مۇددەلەس، ارمانداس، مۇراتتاس ادامداردىڭ سىرلاسىپ-شۇيىركەلەسۋىنىڭ تىكەلەي ناتيجەسى دەپ سانايمىن.
– دەيتۇرعانمەن اڭگىمە كوپ، ءسوز كوپ. قىزدى-قىزدىمەن ءسىزدى «ساتقىن» دەگەندەر دە جوق ەمەس...
– وزدەرىنە ۇناسا، ايتا بەرسىن. ودان مەنىڭ ەشتەڭەم كەتىپ جاتقان جوق. ساياساتپەن اينالىسقان ادامنىڭ ءپىلدىڭ تەرىسىندەي تەرىسى بولۋى ءتيىس دەپ سانايمىن.
قىتايدىڭ ۇلى ويشىلى كونفۋسيي ايتقان ەكەن؛ «ءوزىڭدى كىنالى قىلعىسى كەلگەندەردەن ساقتان، سەبەبى سەنى كىنالى ەتۋ ارقىلى سىرتىڭنان باسقارعىسى كەلەدى» دەگەندەي وي ايتىپتى.
مەن وسى كەزگە دەيىن (ون بەس جىل بوپتى) ەشبىر پارتياعا مۇشە بولعان جوقپىن، ماعان اۋىر ءسوز ايتىپ جۇرگەندەرمەن ءبىر ۇيىمدا مۇشە بولعان جوقپىن، ياعني ونداي نيەتىم دە، ونداي قاجەتتىلىگىم دە بولعان جوق.
ماسەلە، كەرەك دەسەڭىز، وندا دا ەمەس. ماسەلە، ءبىزدىڭ قوعامداعى راديكالدىق كوزقاراستار مەن پىكىرلەردىڭ ارتۋىندا.
الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرعانداردىڭ باستارى ابدەن اينالىپ، وزىنەن باسقا ادام، ءوز پىكىرىنەن باسقا، وزگە پىكىر جوق، بولماۋى ءتيىس دەگەنگە ساياتىن پسيحولوگياعا يە بولدى. وزىمەن كەلىسپەگەندەردى قارعاپ-سىلەۋ، جاۋ ساناۋ، تابالاۋ اۆتوريتاريزم پەن توتاليتاريزم بولماعاندا نە؟
الەۋمەتتىك جەلىلەر دەموكراتيا قۇرالى ەمەس، كەرىسىنشە، اۆتوريتارلى ءھام توتاليتارلى تەحنولوگيا. ەلدىڭ پروبلەمالارى شاش ەتەكتەن، شەشىلمەگەن، قوردالانعان ماسەلەسى جەتىپ جاتىر. سولاردى تۇزەۋ، جوندەۋ ءۇشىن ايتىسۋ دا، تارتىسۋ دا كەرەك، پارتيالارعا بىرىگىپ، ۇيىم بولىپ ساياسي كۇرەس جۇرگىزۋ دە كەرەك.
ءبىراق، ساياسات ءۇشىن وزگەنى «اتا جاۋ»، «حالىق جاۋى» دەپ كورسەتۋ، كوكبەتتەنىپ كەكتەنۋ، ىزالانىپ وشتەسۋ ەشبىر ەلدى جاقسىلىققا اپارماعان. بارا-بارا بۇل مىنەز، بۇل پسيحولوگيا، قۇداي بەتىن اۋلاق ەتسىن، ازاماتتىق سوعىسقا دا اپارۋى ىقتيمال.
توتە پىكرگە توزىمدىلىك، ءوزىڭدى وزگەنىڭ ورنىنا قويا ءبىلۋ، ياعني ەمپاتيا، ءتىپتى قازاقى كىشىپەيىلدىلىك، ىزگى مادەنيەتتەن اتتاماۋىمىز كەرەك. الەم، ەل، مەملەكەت تەك قانا اق پەن قارا تۇستەردەن قۇرالمايدى، قۇرىلۋى مۇمكىن ەمەس. ساياساتتىڭ دا، جاۋلاسۋدىڭ دا اياقتالاتىن كەزۋ بولادى؛ ەلگە ءقاۋىپ تونسە، سىرتتان يا ىشتەن جاۋ شىقسا، تابيعاتتىڭ كەساپاتى كەلسە، مىسالى.
جالپى العاندا، ساياساتتىڭ ەڭ ۇلكەنى - بيۋدجەت پەن زاڭدار.
بارشا الەمدە ساياساتتىڭ بارلىعى دا وسىلاردىڭ اينالاسىندا ءجۇرىپ جاتادى. وسىلارعا شىنايى ىقپال ەتكىڭ كەلە مە، جولىن تاۋىپ، دۇرىس اسەر ەتۋ قاجەت. ميتينگى، پيكەت، ماقالا جازىپ، پىكىر ايتۋ – ساياسات ەمەس، ساياساتتىڭ قۇرالدارى، تاسىلدەرى. ماقسات پەن مۇددە ءتاسىل مەن قۇرالدان بيىك تۇرۋى كەرەك.
جوعارىدا ايتقانداي، ەلدى كۇردەلى، ومىرلىك رەفورمالار كۇتىپ وتىر. ولاردىڭ دۇرىس جاسالىپ، دۇرىس جۇرگىزىلۋى ءۇشىن بيلىككە ارالاسۋ قاجەت.
ال بۇگىنگى بيلىك كىمنىڭ قولىندا؟ «نۇر-وتان» پارتياسىنىڭ قولىندا. الداعى سايلاۋدا كىمنىڭ مۇمكىندىگى مەن ەسەبى ارتىق؟ تاعى دا سولاي. بۇل تابيعي، تاريحي فاكت. بۇل فاكت بىرەۋگە ۇناۋى نەمەسە ۇناماۋى مۇمكىن. ءبىراق ءومىر شىندىعى مەن فاكتىدەن اتتاپ كەتۋ مۇمكىن ەمەس.
بۇگىنگى ءوزىن «شىنايى»، «ناعىز»، «ەرەكشە ناعىز»، «ايرىقشا شىنايى» دەپ جۇرگەن كۇشتەردىڭ جاقىن ارادا وسى جاعدايدى وزگەرتە الاتىن ەش مۇمكىندىگى جوق.
بىرەۋگە كەكتەسىپ، ەكىنشىگە وشتەسكەنشە باستارىن قوسىپ، ءبىر كۇشكە بىرىگىپ، ءبىر پارتيا قۇرماي ولار شىنايى بيلىك ءۇشىن تالاسا المايدى.
ءاربىر وسىنداي توپتىڭ، سەركەلەردىڭ بارشا قوعامعا ءسوزىن وتكىزىپ، «اق دەگەنىمىز اق، قارا دەگەنىمىز قارا» دەپ سەندىرە، ناندىرا الاتىن كۇشى، بەدەلى، مورالدىق سالماعى مەن اۆتوريتەتى جوق. ولار ءۇشىن دۇرىسى بولىپ جاتقان جاعدايدان ساباق الىپ، كوسەمشىلدىكتى، مەنمەنشىلدىكتى ازايتىپ، ءبىرتۇتاس پارتيا قۇرۋ...
– وعان مۇمكىندىك بولا ما؟
– مىندەتتى تۇردە بولادى. زاڭ دا، زامان دا وزگەرىپ جاتىر.
– وسى ايتىپ وتىرعانىڭىزعا تولىق سەنەسىز بە؟
– دۋمان، مەن بالا ەمەسپىن، جارتى ءومىرىم ءوتتى، ءارى كەتسە ساياسات پەن قوعامدىق ساحنادا جۇرەتىن بەلسەندى جيىرما جىلىم قالعان شىعار. ەگەر مەن شەشىم قابىلداسام، ونى ويلانىپ-تولعانىپ قابىلدايمىن.
ەگەر ايتىپ وتىرعانىما سەنبەسەم، مەن دە فەيسبۋكستاندا بەلسەنىپ وتىرار ما ەدىم، «اتتان»، «ويباي»، «نايزاعاي» دەپ!
نەگىزگى ماقسات ەلدى، مەملەكەتتى رەفورمالاۋ، ساياسي جانە ەكونوميكالىق مودەرنيزاسيانى ىسكە اسىرۋ. ونىڭ ءبارى وڭايلىقپەن كەلمەيدى، ءاربىر تىڭ جاڭالىق، ءاربىر جاقسىلىق ءۇشىن بەلسەنە كۇرەسۋ كەرەك.
بۇگىنگى ساياسي جۇيەنى وزگەرتىپ، ونى قوعامعا تاۋەلدى قىلۋ، جاڭا ەكونوميكانىڭ وزەگىن اشۋ، جولىن تازارتۋ كەرەك.
بۇل ءۇشىن كەيبىر امبيسيانى، كەيبىر قارىم-قاتىناستاردى، كەيبىر يدەيالاردى، كەيبىر اشۋ-ىزانى توڭازاتقىشقا سالىپ قويۋعا دا بولادى.
بۇگىنگى ساياسي وكوپتارىمىزدان، بارريكادالاردان شىعىپ، قوعام بولىپ توپتاسۋ، ۇلت بولىپ ۇيىسۋ ماڭىزدىراق. ءبارىمىز دە ەلدەن، مەملەكەتتەن بيىك ەمەسپىز.
بيلىك ميتينگىدەن دە، الەۋمەتتىك جەلىدەن دە قورىقپايتىن جاعدايعا جەتتى
– جاقسى، ولاي بولسا مىناداي سۇراق قويسام؛ «نۇر وتاننىڭ» ەلەكتوراتى كىم؟
– ءدال ءقازىر بىر-ەكى وپپوزيسيالىق گازەتتى نەمەسە سايتتى اشىپ وقىساق، بيلىك بۇگىن، بۇگىن بولماسا ەرتەڭ قۇلايتىن سياقتى بولىپ تۇرادى. سول گازەتتەر مەن سايتتاردى وقىپ جۇرگەندەر «نۇر-وتانعا» ەشكىم داۋىس بەرمەيدى، ەرتەڭ-اق تاراپ كەتەتىن پارتيا دەگەنگە ساياتىن اڭگىمەلەردى كورىپ قالامىز.
– ولاي ەمەس پە؟
– ولاي ەمەس. بۇل قيال، اسىرا امبيسيادان تۋىنداعان ارمان، بالاما ءومىر. اڭگىمەنىڭ شىنى مىناۋ: بۇگىنگى ساياسي جۇيە، ساياسي بيلىك ينتەرنەتتەگى بەلسەندى توپ ايتتى ەكەن دەپ، تاعىن تاستاپ، «كەڭسايعا» نەمەسە پانتەونعا جورعالامايدى.
ءتىپتى وسىدان ءبىر جىل بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا بيلىك كۇشەيە ءتۇستى، ەسىن جيدى، ماقسات-مۇددەسىن، ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىن ءتۇسىندى. بۇل ءومىردىڭ قىپ-قىزىل پروزاسى، شىندىعى.
ەرتەڭ وسى بيلىكتى ءبىر شىبىقپەن سىدىرتىپ قۋامىز، ەرتەڭ بيلىكتى الامىز دەپ ينتەرنەتتە نەمەسە ديۆاندا جاتىپ الىپ پوست جازىپ، دەمىككەندەر ەسىن جيىپ، جان-جاعىنا قاراسىن.
ەڭ الدىمەن فەيسبۋك پاراقشاسىنا ەمەس، ايناعا قاراسىن، قاتارىن ساناسىن، جاقتاسىن تاپسىن. ءتىپتى بۇكىل فەيسبۋكستاننىڭ تۇرعىنى بيلىكتى جاقتامايدى دەسەك تە، ولاردىڭ سانى جالپى قوعام مەن حالىقتىڭ ەكى-ۇش پايىزىنان اسپايدى.
ال ەسەسىنە، بۇگىنگى بيلىك ميتينگىدەن دە، پيكەتتەن دە، الەۋمەتتىك جەلىدەن قورىقپايتىن جاعدايعا جەتتى. ولارعا دا ەتىن ۇيرەتتى، ولارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ تاسىلدەرىن مەڭگەرىپ، سولاردىڭ ىشىندە بەلسەنە جۇمىس ىستەي الاتىن، قوعامدىق پىكىر ءۇشىن كەز-كەلگەن پلاتفورمادا ءسوز جانە وي تالاستىرا الاتىن جاعدايعا جەتتى.
ەگەر وسىعان دەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەر تەك وپپوزيسيانىڭ جەكە-دارا الاڭى بولىپ ەسەپتەلسە، بۇگىن بۇلار بيلىكتىڭ دە مەنشىگى، بيلىكتىڭ دە ەنشىسىنە ءوتتى. شامامەن ەلۋ دە ەلۋ.
الدا وتەتىن سايلاۋدىڭ باستى ەرەكشەلىگى – بيلىك پارتياسى جالپى جۇرتتى اياعىنان تىك تۇرعىزىپ، بارشاعا بىردەي ۇگىت-ناسيحات جاسامايدى.
«نۇر-وتان» ءقازىر شىنايى پارتياعا اينالىپ كەلەدى. پارتيا بولعان سوڭ ونىڭ يادرولىق ەلەكتوراتى، نەگىزگى قولداۋشى توپتارى بولادى.
«نۇر-وتان» جۇرت ايتقانداي تەك شەنەۋنىكتەردىڭ پارتياسى ەمەس، ونىڭ ارتىندا بيۋدجەت سالاسى دا، بيزنەس سالاسى دا بار. پاندەميا كەزىندە پارتيا كوپتەگەن توپتارمەن جۇمىس جاسادى، ولاردى ءوز جاعىنا شىعارۋعا تىرىستى. بۇنىڭ ءبارى دە الداعى ۋاقىتتا ءوز ناتيجەسىن بەرەدى.
نازاربايەۆ؟ ونىڭ اتىن ەشكىم وشىرە المايدى
"نۇر وتاننىڭ" بولاشاعى بار ما؟ نازاربايەۆسىز «نۇر وتاندى» قالاي ەلەستەتەسىز؟
– «نۇر-وتاننىڭ» بولاشاعى ەڭ الدىمەن وعان مۇشە بولعان ازاماتتارعا قاتىستى.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇگىندە بيلىكتەن كەتتى. ونىڭ ساياسي جانە قوعامدىق ومىردە ورنى بار، ونىڭ ساياسي جانە تاريحي مۇراسى زەردەلەنىپ، رۋحاني وي ەلەگىنەن ءوتىپ جاتىر. سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى پارتيا دا، قازاقستان مەملەكەتى دە جاڭا كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.
بىرەۋگە ۇناسىن-ۇناماسىن، سوڭعى وتىز جىلىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ونىڭ اتىن قازاق، قازاقستان تاريحىنان ەشكىم دە وشىرە المايدى.
وتىز جىل، ارينە، وڭاي شارۋا ەمەس. وسى وتىز جىلدىڭ ىشىندە تالاي دۇنيە بولدى، جاقسىلىق تا، قيىندىق تا، قيانات تا بولدى. ءبىزدىڭ مىندەت جاقسىلىقتى عانا جەكەشەلەندىرىپ، جاماندىق پەن قياناتتى ءبىر ادامعا نە ءبىر توپقا تاعىپ تاستاۋ ەمەس.
ادامنىڭ ءومىرى تەك قۋانىشتان عانا قۇرالا بەرمەيدى، سول سياقتى دا، ەلدىڭ جانە مەملەكەتتىڭ عۇمىرى، بولمىسى تەك جاقسىلىقتان، قۋانىشتان قۇرالمايدى. وكىنىشكە وراي، كەيبىر دۇنيەنى ۇعىنۋ، ءتۇسىنىپ-تۇيسىنۋ ءۇشىن بىزگە ۋاقىت، تاريحي ديستانسيا قاجەت.
ءوز باسىم نازاربايەۆقا نەمەسە نازاربايەۆ قۇرعان مەملەكەتتىك جۇيەگە تاس اتامىن دەپ، ەلگە، مەملەكەتكە تاس اتۋدان اۋلاقپىن. وتىز جىلدا تەك جاماندىق، نەمەسە تەك جاقسىلىق بولعان جوق. ءبارى دە بولدى.
نازاربايەۆتى قازاقتان، قازاقستاننان ءبولىپ الامىز دەپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلدىق تاريحىن جوققا شىعارا المايمىن.
بۇل مەنىڭ دە جەكە-دارا تاريحىم. وسى وتىز جىلدىق تاريحتا مەنىڭ دە جەتىستىگىم، مەنىڭ دە جەڭىلىستەرىم بولدى. بىرىنەن ءبىرىن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس! ساياسات ءۇشىن تاريحي نيگيليزمگە، مانيحەيلىك كوزقاراستارعا جول بەرۋگە بولمايدى.
– ءسىز ساياسي تەحنولوگسىز. ءسىزدىڭ امبيسياڭىز ءۇشىن "نۇر وتاننىڭ" مۇشەلىگىمەن شەكتەلۋ از. ار جاعىندا ءماجىلىستىڭ توبەسى مەن مۇندالاپ تۇرعان سەكىلدى سولاي ما؟
– بۇل تۋرالى اڭگىمە ايتۋ ەرتەرەك سياقتى. ءتيىستى ۋاقىتى كەلگەندە اڭگىمەنى جالعاستىرۋعا بولادى.
پوپۋليستەر مەن دەماگوگتار رەفورما جاساي المايدى
– بۇل "نۇر وتان" بۇرىنعى "نۇر وتانعا" قاراعاندا نەسىمەن ەرەك، نەسىمەن وزگەشە؟ حالىق وسى جولى نەگە "نۇر وتانعا" داۋىس بەرۋ كەرەك؟ وسىنىڭ ءۇش سەبەبىن اتاپ ءوتىڭىزشى.
– ءوز باسىم «نۇر وتانعا» ءۇش سەبەپپەن داۋىس بەرە الامىن.
بىرىنشىدەن، بىزگە كۇشتى، قاۋقارلى مەملەكەت كەرەك. بۇگىنگى پارتيانى سىناۋشىلاردىڭ ءوز شىندىعى بار، ءبىراق ساياسات تەك نازاربايەۆتى قارعاۋدان، «شال كەت» دەۋدەن عانا قۇرالماۋى ءتيىس. ول ەرلىك تە، داڭق تا، باتىرلىق تا ەمەس. ساياسات وزىڭە ۇناماعان ساياساتقا قارسى ماردىمدى بالاما، ساياسي-ەكونوميكالىق باعدارلامانى قاجەت ەتەدى.
ال بيلىككە قارسى ءسوز ايتىپ، كۇرەسىپ جۇرگەندەردىڭ ۇراننان باسقا ەشتەڭەسىن كورىپ وتىرعان جوقپىن. بۇلاردىكى تەك ءبىر ادامعا دەگەن نارازىلىق پەن وشپەندىلىك، دەماگوگيا مەن پوپۋليزم.
ال توڭكەردى، ال بيلىككە كەلدى، بىر-ەكى-ۇش دەگەن ناقتى جوسپارى جوق. الدىمەن توڭكەرەيىك، سوسىن بارلىعى دا ورنىعادى دەۋ تاپ-تازا اقىماقتىق.
ولارعا سەنۋ اينالىپ كەلگەندە مەملەكەتتى السىرەتۋ، ونىڭ مۇمكىندىگىن شەكتەۋ. ءالسىز مەملەكەت ەشتەڭە دە ىستەي المايدى، وزگە ويىنشىلارعا جەم بولادى. السىرەگەن مەملەكەت جەرىنەن ايرىلادى – وعان گرۋزيا، ءازىربايجان، مولدوۆا مەن ۋكراينا دالەل.
ەكىنشىدەن، ءقازىر تەك بيلىكتىڭ عانا رەفورماشىل، ۇزاق مەرزىمدى جوسپارى مەن ولاردى ىسكە اسىرا الاتىن قاۋقارى مەن نيەتى بار دەر ەدىم.
ەڭ باستىسى بۇگىنگى بيلىكتىڭ كادرلىق، ادامي پوتەنسيالى، قاجەت بولسا كەز-كەلگەن ماماندى قاتارىنا تارتىپ، جۇمىسقا قوسا الاتىن پوتەنسيالى بار. پوپۋليستەر مەن دەماگوگتار رەفورما جاساي المايدى.
رەفورما ءۇشىن تۇتاس كۇش، مىقتى بيلىك اۋاداي قاجەت. پاشينيان، زەلەنسكيي سياقتى پوپۋليست ساياساتكەرلەر تۇك تە بىتىرە المادى. كەرىسىنشە، قارابەت بولىپ جاتىر.
ۇشىنشىدەن، پارتيا ءاربىر اۋىلعا، ءاربىر اۋدانعا، قالاعا جەتكەن جالعىز پارتيا. بۇنداي پوتەنسيال قازاقستانداعى بىردە-بىر پارتيادا جوق. جاڭادان قۇرىلامىز، مىقتىمىز، كەرەمەتپىز دەيتىندەردىڭ بار پارتيالارعا تاتيتىن، جاقىندايتىن مۇمكىندىگى دە جوق.
بىزگە، بولاشاقتا كەم دەگەندە ءۇش-تورت جالپىۇلتتىق، ءاربىر ءماسليحات ءۇشىن كۇرەسە الاتىن، سوعان دەپۋتات، باقىلاۋشى ۇسىنا الاتىن، ءاربىر اۋىلدا وكىلى بار جالپىۇلتتىق پارتيالار كەرەك.
بۇگىنگى ماقسات «نۇر وتان» پارتياسىن وسىنداي، شىنايى، ناعىز، ءوز مۇشەلەرىنە تاۋەلدى جالپىۇلتتىق پارتياعا اينالدىرۋ. بار نارسەنى قۇرتا سالۋ، سىندىرا سالۋ ءۇشىن اسقان كوپ اقىلدىڭ قاجەتى جوق. قيىنى باردى كادەگە اسىرۋ، جوقتان بار جاساۋ، ارتىقتى اسىرىپ، قاتەلىكتى مويىنداپ، تۇزەي ءبىلۋ.
ەلدىك، مەملەكەتتىك رەفورمالاردىڭ باستى ەرەكشەلىگى مەن وزەگى اتى بار، زاتى جوق ينستيتۋتتارعا جان ءبىتىرۋ، اعزاسىنا قان جۇرگىزۋ. وسىعان دەيىن قازاقستاندا تەك ءبىر عانا ينستيتۋت جۇمىس ىستەپ كەلسە، ەندىگى ۋاقىتتا قالعان بارشا ينستيتۋتتارعا، ونىڭ ىشىندە پارتيالارعا، سايلاۋ ينستيتۋتتارىنا دەم بەرۋ، ولاردى شىنايى، بەدەلدى ويىنشىعا اينالدىرۋ. بۇگىن سونىڭ مۇمكىندىگى، ۋاقىتى كەلدى.
– ءبىز ءومىر ءسۇرىپ ورتانىڭ بۇگىنگىدەي قالىپقا كەلۋىنە ميلليونداعان جىل كەرەك بولدى. بىزدەگى كەي ساراپشىلار ايتىپ جۇرگەن ەۆوليۋسيالىق وزگەرىستى قانشا ۋاقىت كۇتەمىز، قانشا بۋىن الماسۋ كەرەك؟
– قالاي دەسەك تە، شىنايى رەفورمالار ءبىزدىڭ بۋىننىڭ نەسىبەسى بولماق. بۇل دەگەنىمىز اسقان تاريحي جاۋاپكەرشىلىك، رۋحاني ميسسيا. جاڭادان بەرى ايتىپ وتىرعان دۇنيەنىڭ بارلىعى دا وسى ەۆوليۋسيالىق دامۋ دەگەننەن شىعىپ وتىر ەمەس پە؟
ماسەلە تەك سەنۋ-سەنبەۋ، نانۋ-نانباۋ دەگەنگە تىرەلەدى. ارينە، ۇزاق جىلدار بويى جاسالماعاندىقتان، بۇگىنگى بيلىككە، بيلىك پارتياسىنا سەنبەيتىندەردىڭ سانى ءوستى.
ءبىراق، بۇرىنعىدان بۇگىنگىنىڭ ايىرماشىلىعى دا بار؛ بۇگىن بيلىك رەفورماعا ءوزى مۇددەلى.
توقايەۆ پوپۋليست پە؟
– ءبىر سۇحباتىڭىزدا "شۇكىرشىلدەردىڭ ءوزى ارەڭ شىداپ ءجۇر" دەگەن ەدىڭىز. شۇكىربايلاردىڭ شىدامى تاۋسىلسا ەۆوليۋسيانىڭ سوڭى ريەۆوليۋسياعا ۇلاسىپ كەتپەي مە؟..
– ءوز باسىم جاقىن ارادا ريەۆوليۋسيا بولادى دەگەنگە سەنبەيمىن. ال بولا قويعان جاعدايدا ول ريەۆوليۋسيا جاقسىلىققا اپارمايتىنىن، ارتى ۇزاقمەرزىمدى بۇلىك پەن قانعا ۇلاساتىنىن انىق بىلەمىن.
ەلىمنىڭ، مەملەكەتىمنىڭ بۇنداي قاۋىپتەن، بۇنداي سۇمدىق پەن سىناقتان وتكەنىن قالامايمىن. وسىنى بيلىككە دە، قوعامعا دا تۇسىندىرۋدەن شارشامايمىن. شاكارىمدەي قۇلازىپ، دالادا جالعىز قالمايتىنىمدى دا بىلەمىن.
دۇرىسى – وگىزدى دە ولتىرمەيتىن، اربانى دا سىندىرمايتىن ورتا جول تابۋ، التىن ورتامەن ءجۇرۋ. ول جول رەفورما مەن مودەرنيزاسيا جولى. شىنايى ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك مودەرنيزاسيا جولى. ەۆوليۋسيالىق جول دەگەنىمىز وسى.
بۇگىنگى كۇنى قوعام تەك بيلىك تارابى نەمەسە تەك وپپوزيسيا تارابى دەپ ەكىگە جارىلىپ جاتقان جوق. قوعامدا ەكى جاققا دا بۇيرەگى بۇرىلا بەرمەيتىن كوپشىلىك بار. سول كوپشىلىك بۇگىن تاڭداۋ ۇستىندە.
بىلە-بىلسەم، بۇل كوپشىلىك ءقازىر جويقىن ەكسپەريمەنتكە دايىن ەمەس، نە بولسا و بولسىن دەۋدەن كەتكەن سياقتى. كەرىسىنشە، پاندەميا بار، الەمدە بولىپ جاتقان باسقا دا جاعداي مەن جاعداياتتار بار، ورتا جولدى تاڭداۋعا بەيىم سياقتى كورىنەدى. مەن زەرتتەگەن، وقىعان الەۋمەتتىك، الەۋمەتتانۋشىلىق زەرتتەۋلەر وسىنى مەڭزەيدى.
– ماماي سايلاۋعا بويكوت جاريالادى. بۇل باستاما سايلاۋدا باقىلاۋشى بولۋعا ءازىر وتىرعان بەلسەندىلىگىن باسىپ تاستاماي ما؟ جالپى جانبولاتتى بۇلاي دەۋگە نە يتەرمەلەدى؟
– ونى جانبولات مامايدىڭ وزىنەن سۇراعانىڭىز دۇرىس بولار. ءوز باسىم كەز-كەلگەن سايلاۋعا بەلسەنە قاتىسۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
الەمدە بولعان سايلادى بويكوتتاۋدىڭ ءدۇيىم كوپشىلىگى ىسكە اسپاعان. بۇنى ەكى جۇزگە تارتا ەلدەگى ساياسي بويكوتتى قاراستىرعان زاماناۋي زەرتتەۋلەر دالەلدەپ جاتىر.
– توقايەۆ پوپۋليست پە؟
– توقايەۆ پوپۋليست ەمەس، كەرىسىنشە، جاۋاپكەرشىلىگىن ايقىن سەزىنەتىن مەملەكەتشىل، ءوز دارەجەسى مەن تۇسىنىگىندەگى ۇلتشىل ساياساتكەر. تابيعاتى، تۇلا-بويى ساياساتكەر، مەملەكەتتىك قايراتكەر ادام دەر ەدىم.
ونى ءالسىز، قۇلىقسىز دەپ كەكەتىپ-مۇقاتىپ جۇرگەندەردىڭ بۇعان تالاي كوزى جەتەتىن بولادى. ال ءالسىز ەكەن دەپ قارسى شاپقاندار وڭباي جەڭىلەدى. وسى قىزمەتكە لايىقتى، قاجەتتى پاراساتى، قاتالدىعى مەن ءپرينسيپشىل مىنەزى دە جەتەدى.
– ماماي بيلىكتىڭ جوباسى ما؟
– بۇنداي اڭگىمەنىڭ ءبارى – ساياسي ساندىراق. ونداي اڭگىمەنى تاراتۋ قوعامدىق ويدىڭ، پىكىردىڭ قۇلازىپ، كونسپيرولوگياعا بوي ۇرعانىن كورسەتەدى.
وكىنىشكە وراي، وزىڭە ۇناماعاننىڭ بارلىعىن جاۋ ساناۋ، بىرەۋدىڭ اگەنتى، شپيونى دەۋ موداعا اينالىپ ءبىتتى. بۇل اقىلدىڭ ەمەس، الجىعاننىڭ بەلگىسى، ويدىڭ ەمەس، شاراسىزدىقتىڭ، امالسىزدىقتىڭ كورىنىسى.
بۇل، جانبولاتقا دا قاتىستى اڭگىمە. ماماي ەڭ الدىمەن وزىنە-وزى جوبا. ءارى كەتسە اكە-شەشەسىنىڭ، ودان قالسا كەلىنشەگىنىڭ «جوباسى». ونى جاۋ قىلىپ، بىرەۋدىڭ اگەنتى نە جوباسى دەۋدەن اۋلاقپىن.
ساياسي تۇرعىدان وعان كوپ سىن ايتا الامىن. ەرتەڭ جۇمىسىن جانداندىرىپ، ساياسي پارتيا قۇرىپ، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نە ەكەنىن تۇسىنگەنىن قالايمىن. سول پارتيا بولعان كەزىندە ريتوريكاسىنىڭ دە، ءىس-قيمىلىنىڭ دا ەۆوليۋسياعا تۇسەتىنىن دە سەزەمىن. سول كەزدە تالاي ايتىسۋعا دا، تارتىسۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار. كوز تيمەسىن!
ءبىزدىڭ قوعام نازاربايەۆقا دا، قوسانوۆقا دا العىس ايتاتىن بولادى
– شامامەن 10-15 جىلدان كەيىن حالىق كىمگە العىس ايتاتىن بولادى: قوسانوۆقا ما، الدە نازاربايەۆقا ما؟
– ساياسات، تاريح تەك العىس پەن قارعىستان تۇرمايدى، قۇرالمايدى. شىنايى ساياساتكەردىڭ كەلبەتى، وبرازى، بولاشاعى مەن تاريحى كۇردەلى سيمبيوزدىڭ ناتيجەسى. سول سياقتى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا قازاق تاريحىنان ءوز ورنىن الادى. ونى ەشكىم دە وزىنە تيەسىلى ورنىنان ايىرا، اجىراتا المايدى.
ۋاقىت وتە كوپتەگەن كوزقاراستار مەن پىكىرلەر ۇمتىلادى، ونىڭ وبرازى وزگەرەدى.
نازاربايەۆتىڭ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن، ەگەمەندىگىن، جەرىنىڭ تۇتاستىعىن، ەلىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتكەن تۇلعا رەتىندە تاريحقا كىرەتىنى انىق. ەسەسىنە، قايشىلىق پەن قاتەلىكتەرگە جول بەرگەنى دە ايتىلادى.
ماسەلە قوعامدىق پىكىردىڭ قاي بالانسقا توقتالاتىنى، تارازىنىڭ قاي بەلگىگە كەلىپ توقتايتىنىندا. تاريحي تۇلعالار تۋرالى ءبىراز ىزدەنگەن ادام، تاريحشى رەتىندە ايتايىن؛ ادامزات تاريحىندا پاك، سۋداي تازا ساياساتكەر بولعان ەمەس، بولمايتىن دا شىعار. تاريحتان ورىن العان ءاربىر باسشى تۋرالى كوپىرتىپ، ءبىر توننا كومپرومات تاۋىپ شىعۋعا بولادى.
ماسەلە، مەنىڭ ويىمشا، باسقادا. ءبىزدىڭ قوعامدا، اسىرەسە ساياسي بەلسەندى توپ اراسىندا ورىنسىز پوپۋليزم مەن ۇسقىنسىز راديكاليزم ورىن الىپ كەلەدى. ساياسي ريگوريزم، وزىمشىلدىك، توزىمسىزدىك باسىم.
ساياسي تۇلعا بولامىن دەيتىندەردىڭ مەنمەنشىلدىگى بارشا اڭگىمەنى «سەن كىم ەدىڭ؟» مەن «سەن نە دەدىڭ؟» دەگەنگە تىرەپ، سودان الىستاتپاي جاتىر. مۇددەنىڭ ورنىنا مەنمەندىك كەلىپ، مۇددە ۇمىتىلىپ، وكپە-رەنىش قانا قالىپ جاتىر. تۇپ-تۋرا بالا-باقشانىڭ، مەكتەپتىڭ العاشقى سىنىپتارىنىڭ اڭگىمەسى بولىپ بارادى. ساياسات جۇرتقا جىلى، دومالاق، ءتاتتى ءسوز ايتۋ ەمەس، مۇددەنى تابىستىرا ءبىلۋ، قاجەت بولسا ءوزىڭ ۇناتپايتىن، وزىڭە ۇنامايتىن ادامدارمەن مۇددەنى توعىستىرىپ، دىتتەگەن ماقساتقا جەتە ءبىلۋ.
جاقىندا «نەگە؟» دەگەن ساياسي توك-شوۋعا قاتىسقان ەدىم. حابار بارىسىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى، اقىن، ايتىسكەر رينات زايىتوۆ وتە جاقسى اڭگىمە ايتتى؛ اينالىپ كەلگەندە وسىندا دا، قوعامدا دا ەشكىم پايعامبار ەمەس، اركىمگە ءمىن تاعۋعا بولادى، بىزگە، بارشا قوعامعا كەرەگى ازاماتتىق بىرلىك پەن رۋحاني امنيستيا كەرەك دەگەن اڭگىمە ايتتى.
مەنىڭ ويىمشا، وتە وزەكتى ۇسىنىس. ەل بولاشاعى تۋرالى كەلىسىمگە كەلىپ جاتساق، بارشاعا بىردەي رۋحاني امنيستيا كەرەك دەپ ويلايمىن. اركىم قاتەلەسە الادى، ءتىپتى قاتەلەسۋى كەرەك، كىناسىن مويىنداپ، قاتارعا قوسىلا الۋى ءتيىس. بۇل، ارينە، بارشا تاراپقا بىردەي بولۋى ءتيىس.
قورىتساق، ءبىزدىڭ قوعام نازاربايەۆقا دا، قوسانوۆقا دا شىنايى راحمەتىن ايتاتىن كەزى بولادى. ەموسيالار باسىلادى، كونتەكست وزگەرەدى.
– قوعام تازابەكوۆكە نەگە سونشا وشىك؟ "تازابەكوۆ سيندرومى" ەرتەڭ سىزدەرگە دە جۇعىپ كەتپەي مە؟ «نۇر وتانعا» وتكەنىڭىزدى ساتقىندىققا بالاپ جاتقان اعايىنعا نە دەر ەدىڭىز؟
– تازابەكوۆ سيندرومى دەگەندى ەستىمەپپىن، شىنىن ايتسا. بالكىم، الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتىر بەرمەگەندىكتەن بولار.
ساتقىندىققا كەلەر بولساق، مەن جوعارىدا ءبىراز ايتاتىن نارسەنى ايتتىم. ءوز باسىم ۇلتىمدى، مەملەكەتىمدى، ءوز ويىم مەن پاراساتىمدى، بىلىگىم مەن ستراتەگيالىق ماقساتىمدى ساتقان ەمەسپىن. وسىدان ون جىل بۇرىنعى، جيىرما جىل بۇرىنعى ۇلتتىق ۇستانىمدارىمدى ايتىپ، جازىپ كەلەمىن.
ايتا بەرەمىن، جەتكىزە بەرەمىن. ءوزىن «دەموكراتيالىق» دەپ اتايتىن توتاليتارلى تۋسوۆكانىڭ، وپپوزيسيالىق ورتانىڭ اڭگىمەسىنىڭ بارلىعى دا شىندىق، بارلىعى دا يماني دۇنيە دەپ ايتا المايمىن. كەرىسىنشە، وسى ورتانىڭ تايازدىعى مەن مەنمەندىگىنەن شارشادىم.
باياعىدا اقىن مارينا سۆەتايەۆاعا بىرەۋلەر؛ وسى پۋشكين دەگەن عۇلاما اقىنىمىز بارشا دەكابريستەرمەن دوس بولدى، كوتەرىلىسكە نەگە بىرگە بارمادى، ولار ونى نەگە جيىندارىنا قاتىستىرمادى دەگەندەي سۇراق قويىپتى.
سوندا سۆەتايەۆا «نەنادەجنوست ۆراجدى» دەپ جاۋاپ قايتارعان ەكەن. ياعني پۋشكين كوپتەگەن دەكابريستەر سياقتى مەملەكەتكە، پاتشاعا ولەرمەندەي وشتەسپەگەن، كەكتەنبەگەن دەپتى.
مەنىكى دە سولاي بولار، ءوز باسىم ءوزىمدى جەكەلەگەن ادامنىڭ جاۋى دەپ ساناعىم كەلمەيدى. ولسەم قولىم جاعاڭدا كەتسىن، بىرەۋدىڭ باسىن شاراعا سالىپ الدىما اكەل دەپ كورمەپپىن. ايتىسسا، پرينسيپ ءۇشىن، مۇددە ءۇشىن ايتىسۋ كەرەك، كۇرەسسە اداممەن ەمەس، جۇيەمەن كۇرەسۋ كەرەك. ونىڭ جولدارى دا، تاسىلدەرى دە كوپ.
مەنىمەن كەلىسپەسەڭ، مەنىمەن بىرگە ولە-ولگەنشە جۇرمەسەڭ، مىندەتتى تۇردە جاۋسىڭ، ساتقىنسىڭ دەگەن پوزيسيانى قابىلداي المايمىن، قابىلداعىم كەلمەيدى. بىزدەر باندى نەمەسە تەرروريستىك ۇيىم نەمەسە ءدىني سەكتا قۇرىپ جاتقان جوقپىز، ساليقالى، پاراساتتى ساياسات جۇرگىزەمىز دەپ ءجۇرمىز.
– "سارىم توقايەۆتىڭ كەڭەسشى بولادى" دەگەن سىبىس جەلدەي ەسىپ ءجۇر. انىق-قانىعىن وزىڭىزدەن بىلگىمىز كەلەدى؟
– سىبىس دەگەننەن كەيىن ونى تالقىلاۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ول جاي عانا سىبىس.
– الداعى سايلاۋدان سوڭ پارلامەنت قانشالىقتى جاڭارادى دەپ ويلايسىز؟ قالعىپ شۇلعىعان كوساريەۆتەن، بىلدىرلاعان قاراعۇسوۆا ءبىرجولاتا قۇتىلامىز با؟
– قۇتىلامىز. بىرەۋگە ۇناسىن، ۇناماسىن، پارلامەنت تە، ءماسلياحاتتار دا جاسارادى، جاڭارادى. قازاقستان وزگەرىپ جاتىر، دۇرىس جاققا وزگەرەدى. كوپتەگەن وزگەرىستەر باستالىپ تا كەتتى، قالعانى ءۇشىن ارپالىسىپ، ايتىسۋ دا كەرەك بولادى. ەلدەگى وزگەرىس ءبىر كۇندە پايدا بولمايدى، ءبىراق ۆەكتور دۇرىس، بەتبۇرىس بار.
الداعى ءماجىلىس سايلاۋى، سول سايلاۋ ناتيجەسىندە قۇرىلاتىن ءماجىلىستىڭ تاريحي ورنى، تاريحي ميسسياسى بۇرىنعىدان وزگە، مۇلدەم بيىك بولماق.
تاعى ءبىر جاڭالىق، وسى سايلاۋ ناتيجەسىندە قازاقستانداعى كوممۋنيستىك ساياسي برەند ءولىپ، قۇردىمعا كەتتى. ەندىگى مىندەت كوممۋنيزمنىڭ قازاققا جاساعان قىلمىستارىنا ساياسي جانە قۇقىقتىق باعا بەرۋ.
اڭگىمەلەسكەن، دۋمان بىقاي
