Dalanews.kz پوچتاسىنا ءارتۇرلى حاتتار كەلىپ تۇرادى. بۇل جولعى حاتتىڭ بوگەنايى بولەك. ەۋروپادان كەلىپتى. حات بەلگىلى سەبەپتەرگە بايلانىستى قازاق توپىراعىنان جاتجۇرتقا قونىس اۋدارعان، سەكسەنگە تاياعان، بەلگيادا جالعىزدىق ازابىن تارتىپ جاتقان كەيۋانانىڭ جانايقايى، جۇرەك ءسوزى ەكەن.
اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ءومىرىنىڭ جارتىسىنان كوبىن قۋعىن-سۇرگىنمەن وتكىزگەن ىرىسالدى توكەيەۆامەن بولعان الەۋمەتتىك جەلىدەگى اڭگىمەمىز كولەمدى سۇحباتقا ۇلاستى. سەكسەندەگى قارت قالامگەردىڭ اماناتىن گازەتىمىز ارقىلى جاريالاعاندى ءجون كوردىك.
باقىتتى شاق
مەنىڭ 1962 جىلعا دەيىنگى ءومىرىم مەكتەپ قۇشاعىندا باقىتتى بالالىقپەن، ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جالىنداعان جاستىق جىگەرمەن ءوتتى. بىردە-بىر رەت كەدەرگىگە كەزدەسكەن جوقپىن. باستاۋىشتى تۋعان اۋىلىمدا ءبىتىرىپ، ورتالاۋدى ءدوربىلجىن (قحر، شىڭجاڭ) اۋدانىنىڭ ورتالىعىنان وقىدىم.
تارباعاتاي ايماعىنىڭ شاۋەشەك قالاسىندا قىزدار تولىق ورتا مەكتەبىن 1958 جىلى ءبىتىرىپ، سول جىلى كۇزدە ءۇرىمجى قالاسىنداعى شىڭجاڭ مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەمدەۋ ءىسى ماماندىعىنا قابىلداندىم. ول جىلدارى مەديسينا سالاسىندا ۇلتتىق ماماندار بولماعاندىقتان، ساباق تۇگەلدەي جۇڭگو تىلىندە وقىتىلاتىن. 1962 جىلعا دەيىن 4 جىل تەك حانزۋ تىلىندە وقىپ، وقۋىمدى ۇزدىك دارەجەدە جالعاستىرىپ وتىردىم.
وقۋشىلىق، ستۋدەنتتىك جىلدارىمدا مىنەزىم مەن وقۋ ناتيجەدە ۇزدىك بولعانىم ءۇشىن باستاۋىشتا پيونەر، ونان كەيىن كومسومول بولدىم. وقۋشىلار ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى، جاتاقحاناعا جاۋاپتى ادام سەكىلدى قوسىمشا مىندەتتەردى دە اتقاردىم. سۋرەت سالۋعا، ماقالا،ولەڭ جازۋعا قۇشتار بولدىم.
سول جىلداردا كوپتەگەن ادەبي كىتاپ وقۋ ارقىلى كوركەم ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ، قولىما قالام الىپ ءوزىم دە جازا باستادىم. ۋنيۆەرسيتەت ومىرىنەن باسقا ساياسي ۇيىمدارعا، قوزعالىستارعا قاتىناسقان ەمەسپىن. تەك قانا جاقسى ناتيجەمەن وقۋ بىتىرەمىن دەگەن ماقسات قانا بولدى.
قۋعىنداعى ءومىر
ۇلكەن وقيعا مەن كۇردەلى كەزەڭ 1962 جىلى باستالدى. «قازاقتار قونىستانعان ىلە، تارباعاتاي، التاي سىندى ءۇش ايماقتىڭ ادامدارى شەكارا اسىپ سابەتكە (كەڭەس وداعى) كەتىپ جاتىر ەكەن» دەگەن اڭگىمە جەر-جەردەن جەتىپ جاتتى. ستۋدەنتتەر اراسىندا ابىر-سابىر باستالىپ كەتتى. بىرگە وقىپ جاتقان كۋرستاستارىمنىڭ ءبىرتالايى وقۋىن تاستاپ، سابەتكە كەتەتىن بولىپ پاسپورت الۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى.
ماعان دا بۇرىن ەل اۋعاندا قازاقستاندا قالعان اتامنىڭ تۋىستارىنان شاقىرۋ كەلدى. مەن دە كۋرستاستارىممەن بىرگە ەلشىلىككە بارىپ اقىل-كەڭەس الدىم. وسى كەزدە ۋنيۆەرسيتەتتە ۇلكەن جينالىس اشىپ، جاقىندارى سابەتكە كوشىپ كەتكەن ستۋدەنتتەردىڭ ءتىزىمى شىقتى. سونىڭ ىشىندە مەن دە بار ەكەنمىن. قولىمىزعا انكەتا بەرىپ سونى تولتىرتتى.
ءبىرىنشى كاتەگورياداعىلار – قولىندا پاسپورتى بارلار.
ەكىنشى كاتەگورياداعىلار – اتا-اناسىنىڭ پاسپورتى بولعاندار.
ءۇشىنشى توپتاعىلار – اتا-اناسى كەزىندە سابەتتەن قاشىپ كەلگەن، ءبىراق قولىندا ءالى كۇنگە دەيىن پاسپورتى جوقتار نەمەسە جوعالتىپ العاندار. سونىمەن، مەن ءۇشىنشى توپقا جاتقىزىلدىم. بۇرىن ءبىزدىڭ پاسپورت بولعان ەكەن، مەن اپامنىڭ الدىندا وتىرىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپپىن. جايلاۋدا «قۇيىرشىق» شاپقاندا ساندىقتاعى زاتتارمەن بىرگە تونالىپ كەتىپتى. توزعان ەل جايلاۋدان قاشا كوشىپ، ارىپ-اشىپ ون نەنشە كۇندە زورعا دەگەندە ويعا ءتۇسىپ، ەلگە قوسىلىپتى. سول سەبەپتى پاسپورتىمىز جوعالعان.
مەن وسى جايدى ەسكە الىپ، ءارى جوعارىداعى تۋىستاردان كەلگەن حاتتاردى كورسەتىپ، ەگەر ۇكىمەت رۇحسات ەتسە، وقۋىمدى قازاقستانعا بارىپ جالعاستىرسام، بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم. كوڭىل كۇيىم الاي-دۇلەي بولدى. ءبىراق وقۋىمدى تاستاعان جوقپىن، سول بۇرىنعىداي جاقسى وقىپ جۇرە بەردىم.
ۋنيۆەرسيتەت ادام جىبەرىپ، وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ ەلىمەن حابارلاسىپ، اتا-انالارىنىڭ بار ەكەنىن، الدە كوشىپ كەتكەنىن جالعاستى انىقتاتىپ جاتتى. مەن دە جەرلەس ستۋدەنتتەرىم سەكىلدى ورايلى ءسات بولسا كەتۋدى ويلاپ ءجۇردىم. وقۋ ورىننىڭ باسشىلىعى جاۋاپتى جوعارىدان كۇتىپ وتىرعانىن ايتتى. ەگەر كەتە الماساڭدار، وقۋلارىڭدى جالعاي بەرەسىڭدەر دەپ سەندىردى.
سونىمەن، ءبىز سابەتكە كەتۋ ءۇشىن ەلگە قايتتىق. شەكارادان وتە الماساق، قايتا كەلىپ وقيمىز دەگەن ءۇمىتىمىز بولدى. كەلسەم، اتا-انام شەكارانىڭ تۇبىندە بولعاندىقتان، كوشكەن ەلمەن بىرگە (ماي وقيعاسى) شەكارا اسىپ كەتىپتى. بۇرىنعى ءوزىم وقىعان «مولوتوۆ» اتىنداعى مەكتەپتە جاتقان كەزىمىزدە جەرگىلىكتى بيلىك ادامدارى كەڭەس وداعىن جامانداپ، كەرى ناسيحات جاساي باستادى. ءتىپتى ستۋدەنتتەر اراسىندا «كەرى توڭكەرىستىك» ۇيىم بار ەكەن دەپ، ونان ارى شۇيلىگە ءتۇستى. شەتەلگە كەتۋدى ۇگىتتەپ جۇرگەن ادامدار بار دەپ ساياسي ناۋقانعا اينالدىرا باستادى. ارامىزعا ارام ويلى ءوز تىڭشىلارىن كىرگىزىپ، ماتەريال جيناتىپتى. ءبىزدى شىنداپ اڭدۋعا الدى.
سودان باستاپ نە ءتۇرلى قيتۇرقىلىق باستالدى. كۇزگە دەيىن اۋرەگە سالىپ، سوڭىنان ۇرىمجىدەگى وقۋىمىزعا جىبەرمەي، جەرگىلىكتى ورىندارداعى قارا جۇمىسقا ءبولدى. ءبىر كۇنى جاتاقحانامىزعا «ۇرى» ءتۇسىپ، ساندىقتاعى زاتتارىم جوعالدى. ول جەردە قازاقستاننان كەلگەن حاتتار بار ەدى، سونى الىپ كەتىپتى. وسى قاساقانا جوسپارلانعان قاستاندىقتىڭ ارتىنان مەنى 1962 جىلى 13 قىركۇيەكتە اياق استىنان تۇتقىندادى.
ءبىزدى اشكەرەلەپ ماتەريال جيناپ بەرگەن تىڭشى كۇلشەكەر دەگەن قىزدى ارامىزدان ءبولىپ الىپ باسقا جەرگە ءمۇعالىم ەتىپ جۇمىسقا ورنالاستىردى. بۇدان وزگە بۇگىندە اتى بەلگىلى بىرنەشە ادامنىڭ كومپارتياعا جاعىمپازدانىپ تىڭشىلىق جاساپ، كوپتەگەن ستۋدەنت جاستاردىڭ وبالىنا قالعانىن جاقسى بىلەمىز. ول ادامداردىڭ مەنىڭ دە ۇستىمنەن جالا جاپقانىن كەيىن انىقتاپ بىلدىك. ءبارى كوز الدىمدا. ولاردىڭ كەيبىرى سول جاقتا ءولدى، كەيبىرەۋى ءالى سول پارتيامەن ۇندەس، تىلدەس بولىپ، جىلى-جۇمساعىن جەپ ءجۇر.
ۇزىلمەس ۇرەي
1966 جىلى «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» دەگەن قۋعىن-سۇرگىن باستالدى. تۇرمەگە وتىرىپ شىققانىم ءۇشىن، مەنى قاراۋىلعا الدى، باقىلاۋدى كۇشەيتتى. قايدا اۋىر جۇمىس بولسا، قىز بالا ەكەنىمە قاراماي مەنى جىبەرىپ وتىراتىن. مەنى قازاقتارعا قوسپاي، ىلعي حانزۋ قىزدارمەن بىرگە تۇرعىزىپ، اڭدۋ سالىپ باقىلاپ وتىردى. كەز كەلگەن ساياسي ناۋقاندا، جينالىستا الدىمەن سىندى مەنەن باستاپ، ايىپتايتىن.
وسىلايشا، رۋحىمدى سىندىرىپ، جانىشتاپ، تاپتادى. «ۇلكەن ءارىپتى» قابىرعا گازەتىنە شىعارىپ، مەنىڭ «قىلمىسىمدى» اشكەرەلەپ، نە ءتۇرلى ايىپتاۋلار جازىلاتىن.
كەيىن «شەكارا ءتۇبىن تازالاۋ» دەگەن ساياسات كەلدى دە، مەنى «كۇماندى شەتكە بايلانعان «بۇزىقۇنسۇر» دەپ قاراپ شەكارادان الىس اۋدان شيحۋعا جەر اۋداردى. ول جاققا كەلگەن سوڭ دا مەنىڭ ەڭسەمدى ەزەتىن، جۇيكەمە تيەتىن قارا جۇمىس پەن قىز بالاعا اۋىر ءارتۇرلى ەڭبەككە سالدى. جەرگىلىكتى ورىندارعا «اسكەري مەكەمەدەن» ارنايى الدىرعان باقىلاۋشى ادامدار بىرنەشە مارتە ۇيىمە كەلىپ تىمىسكىلەپ ءتىنتىپ، قاعاز، كىتاپ اتاۋلىنىڭ بارلىعىن سىپىرىپ الىپ كەتتى. وسىلايشا، مەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جانە شەكارا قورعانىسى بولىمدەرىنىڭ دە قاتار باقىلاۋىنىڭ استىندا ءومىر ءسۇردىم.
1970 جىلى جەرگىلىكتى «كەرى توڭكەرىسشىلەردى» جازالاپ، جانىشتاپ اتۋعا دايارلادى. اۋداندىق سوتتىڭ باستىعى مۇقاجان، اۋداندىق پارتكومنىڭ حاتشىسى كاۋكەي ەكەۋى ماس كۇيىندە ۇيىمە باسىپ كەلىپ قۇشاعىمداعى سابيىمە قاراماي، مەنىڭ ماڭدايىما ناگانىن تاقاپ تۇرىپ «سەنى ءقازىر اتىپ تاستاساق تا، سۇراۋىڭ جوق. قىلمىسكەرسىڭ! وتكەن جولى شيداگۋدە ولىمنەن از قالدىڭ»-دەپ، ماعان تەپسىنىپ قورقىتا سويلەدى.
كۇيەۋىمە ماجبۇرلەپ اراق بەرىپ، ايتقانىنا كوندىرىپ، ونى دا اڭدىپ، زارەسىن الدى. ايتا بەرسەم، ونداي وقيعالار وتە كوپ. اسا اۋىر، قيىن كۇندەر باسىمنان تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتتى…
قايتا تۇلەۋ
1978 جىلى جۇڭگو ساياساتىندا ءبىر مەزگىل جىلىمىق پايدا بولا قالدى. اسىرەسە، زيالىلاردى قالپىنا كەلتىرۋ، ازات ەتۋ، وبالدى بولعانداردى ورنىنا قايتا قويۋ سەكىلدى تۇزەتۋ جايماشۋاق باستالدى. سول كەزدە كوپ قاتارلى مەن دە ەركىندىك الدىم، باسىم ازات بولدى. ءوزىمنىڭ باياعىدا وقىعان ماماندىعىم بويىنشا «جالاڭاياق» (شتاتسىز، ۋاقىتىلى) دارىگەر بولدىم.
ارتىنان مەنىڭ بىلىكتىلىگىمە قاراي جۇمىس بەرىپ، مۇعالىمدىككە اۋىستىردى. اراپشا توتە جازۋدان، لاتىنشا جاڭا جازۋدى ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى. كەيىننەن سوت قىزمەتكەرلەرىن تولىقتىرۋ كەزىندە مەنىڭ حانزۋ ءتىلىن بىلەتىنىمدى، جوعارى ءبىلىمدى ەكەنىمدى ەسكەرىپ، ۇرىمجىدەگى قىسقا مەرزىمدەگى زاڭ وقۋىنا جىبەرىپ، ونى ءبىتىرىپ كەلگەن سوڭ اۋداندىق سوتقا سۋديا ەتىپ تاعايىندادى.
مىنە، وسى كەزدەن باستاپ قالامدى قايتا قولىما الدىم. جاس كەزىمدەگى جازۋعا دەگەن قۇمارلىعىم بويىنشا ءوزىم اۋەس بولعان ولەڭ، اڭگىمەلەردى جازا باستادىم. ول ەڭبەكتەرىم رەداكسيالاردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ارت-ارتىنان باسىلىپ تۇردى.
1962-1978 جىلدار ارالىعىنداعى قور بولىپ بوسقا كەتكەن 16 جىلىمنىڭ ەسەسىن قايتارىپ العىم كەلدى. «توزاقتىڭ» وتىندا كۇيىپ، قىتايدىڭ قانقۇيلى ساياساتىنا ءراسۋا بولعان، قورلانىپ وتكەن جاستىعىما وكىندىم. بويىما كۇشىمدى جيناپ قىزمەتتى دە ىستەدىم، ولەڭىمدى دە جازدىم، بالا-شاعامدى دا باقتىم، وقىتتىم. جازعاندارىم سەگىز جيناققا ەنگىزىلدى. پروزالىق ەڭبەگىم اۆتونوميالى رايون كولەمىندە جۇلدە الدى. ايتىسكەر اقىن رەتىندە ساحناعا شىعىپ، بىرنەشە رەت ۇلكەن ايتىسقا قاتىستىم. گازەتتەردە جازعاندارىم ۇزدىكسىز جارىق كورىپ تۇردى.
1989 جىلى تۋعان جەرىمە كوشىپ بارىپ، شاۋەشەك قالاسىنداعى ايماقتىق ورتا سوتتا قىزمەت ەتتىم. سوت سالاسىندا ءجۇرىپ ازاماتتىق ىستەر بويىنشا سۋديالىق مىندەت اتقاردىم. باياعى 1962 جىلى «ماي وقيعاسىندا» مەنى ەرىكسىز تاستاپ، سابەتكە كوشىپ كەتكەن شەشەم باۋىرىمدى ەرتىپ ىزدەپ كەلدى. ولار قازاقستانعا قايتىپ بارىپ ماعان شاقىرۋ جىبەردى.
ورىندالماعان ارمان
1991 جىلى كۇزدە شاقىرۋىمدى كوتەرىپ پاسپورتقا ۆيزا الۋ ءۇشىن ميلليارد قىتايدىڭ استاناسى -بەيجىڭگە باردىم. جولىمدا كەزدەسكەن سانداعان قيىندىقتاردى جەڭە وتىرىپ، كەڭەس وداعىنىڭ ەلشىلىگىنە كىردىم. تۇمسىعىم تالاي رەت تاسقا ءتيدى، جۇڭگو جاعىنان دا، ەلشىلىك جاعىنان دا ماڭدايىمنان سيپايىن دەپ تۇرعان ادامدى كورگەن جوقپىن.
ايتەۋىر اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ، مىڭ وتكەلدەن ءوتىپ، قازاقستانىما 1991 جىلدىڭ قازان ايىندا جەتتىم-اۋ! ءبىز كەلگەن سوڭ ەكى ايدان كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوز تاۋەلسىزدىگىن رەسمي تۇردە جاريالادى! ول دا مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش بولدى! جولىم اشىلىپ، باقىتىم جاندى.
ءۇرجار - ءبىزدىڭ جەتى اتامىزدىڭ مەكەنى. اتام توكەيگە دەيىن تۇگەلدەي باي بولعان ادامدار. كولحوزداستىرۋدان قاشقاندارمەن بىرگە جۇڭگو جەرىنە ءوتىپ، سول جاقتا تۇرىپ، 1962 جىلى ەلگە ورالعانعا دەيىن عانا كەدەيشىلىكپەن كۇن وتكىزىپتى.
مىنە، مەن دە سول ارمانداعان اتا-بابانىڭ قۇتتى مەكەنى ءۇرجارعا كەلدىم. تۋىستارىممەن قاۋىشىپ، قازاقستانعا تابانىم تيگەنىنە قاتتى قۋاندىم! بەيجىڭدەگى كونسۋلعا بارعانىمدا الماتىدان شىعاتىن «شالقار» گازەتىن الىپ ەدىم. كەلە سالا، سول ادرەسپەن رەداكسياعا حات جازىپ، ولارمەن بايلانىس ورناتتىم. شالقىعان شەكسىز قۋانىشىمدى ءبولىستىم!
ولار مەنى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن تانىستىردى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءى قۇرىلتايىنا دەلەگات بولىپ قاتىستىم. ەلباسىمىزدى جاقىننان كوردىم. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن قانداستارىممەن ديدارلاستىم. جۇرەكجاردى ولەڭىمدى وقىپ، مىنبەگە كوتەرىلىپ باقىتتى كۇي كەشتىم. القاۋ الىپ، ماراپاتتالىپ، كامزول كيدىم. «قازاق راديوسى»، حالىقارالىق «ازاتتىق راديوسى» مەنى تانىستىرىپ، ولەڭدەرىمدى بەردى.
ءۇرجار اۋداندىق اباي اتىنداعى ليسەيدە ۇستازدىق قىزمەت ەتتىم. ولەڭدەرىم گازەت-جۋرنالداردا ارت-ارتىنان باسىلىپ تۇردى. ءارتۇرلى باس قوسۋ كەشتەرىندە، مەرەكە-مەيرامداردا جىردان شاشۋ شاشتىم. باياعى بۋلىققان 16 جىلدىق جىلاۋلى ۋاقىتىمدا، قۋعىنداعى ومىرىمدە كەتكەن ەسەمدى قايتارعانداي كوڭىل كۇيدە ءجۇردىم.
1995 جىلى سەمەيدە وتكەن ابايدىڭ 150 جىلدىق مەرەي تويىنىڭ ارنايى قوناعى بولىپ قاتىناسىپ، ساحنادا ولەڭ وقىدىم. رەسەي تاراپىنان تۇسىرىلگەن فيلمدە ولەڭ وقىپ، پىكىرىمدى ءبىلدىردىم. ول ءبىزدىڭ ەلدە جانە رەسەيدە كورسەتىلدى. 1994 جىلى مارقۇم قالداربەك نايمانبايەۆتىڭ ىقپالىمەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولدىم. 27 جىلعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسىمىن.
وتانعا ورالعان سوڭ سەمەيدەن شىققان جىر جيناقتارىنا شىعارمالارىم ەندى. ءۇرجار اۋدانىندا زەينەتكە شىقتىم. سول كەزدە جۇمىستارىما كوپ كومەكتەسكەن، قازاقشىل، دارقان مىنەزدى اۋرۋحانانىڭ باس دارىگەرى، اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى نۇرلانبەك دەگەن ازاماتقا العىسىم شەكسىز!..
1997 جىلى استانامىز الماتىعا كوشىپ كەلدىم. مەنىڭ ەكى ۇل، ءبىر قىزىم بار ەدى. ولاردى ءال فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دە جانە تۇركىستانداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىتتىم. الماتىداعى كەزىمدە كوپتەگەن ۇكىمەت ادامدارىمەن، قوعام قايراتكەرلەرىمەن كەزدەستىم. كورنەكتى اقىندار مۇزافار الىمبايەۆپەن، تۇمانباي مولداعالييەۆپەن، قادىر مىرزالييەۆپەن، زايدا ەلعوندييەۆامەن جاقىن شىعارماشىلىق بايلانىستا بولدىم. كەيىن ءبىر جولى، ەۋروپادان قازاق قۇرىلتايىنا ارنايى كەلگەنىمدە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى جازۋشىلار وداعىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى نۇرلان ورازالينمەن كەزدەسىپ سۇحباتتاستىم. جاعدايىمدى ايتتىم. باسپانالى بولىپ ءۇي الۋىما، سول كەزدەگى كوشى-قون ءبولىمىنىڭ باستىعى زاۋاتبەك تۇرىسبەك باۋىرىم كومەكتەستى.
ءقازىر دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ باستىعى بولىپتى، ول ازاماتقا كوپ راحمەت ايتامىن!..
قازاقستانداعى شىعارماشىلىق ءومىرىم، 9 جىلدىق تىرلىك دوعارىلىپ، ەندىگى جەردە جاڭا تىرلىك باستالىپ، جاڭا ورتاعا اۋىستىم. سەبەبى مەن تاعدىردىڭ ايداۋى، ءدام-تۇزىمنىڭ تارتۋىمەن 1999 جىلى 27 قاراشادا الدە ءبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى ەۋروپاعا ات باسىن بۇردىم. ءسويتىپ، بەلگياعا قونىستاندىم. مىنە، قازاق توپىراعىنان الىستاعالى وسى ايدا تۋرا 21 جىل تولىپ وتىر...
جالعىزدىق
ەۋروپاعا كەلگەن العاشقى 8 جىلدا بەلگيا مەملەكەتىنىڭ ازاماتتىعىن الۋدى كۇتتىم. تۇرمىسىما كەرەكتى قاراجاتتى، وتىراتىن باسپانانى مەملەكەت قامتاماسىز ەتتى. پلامان ءتىلىن، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتىپ، ورتاعا بەيىمدەدى.
مەن تۇرعان انتۆەرپەن قالاسىندا ءوزىمنىڭ انا تىلىممەن سويلەسەتىن، سىرلاساتىن، جاندۇنيەمدى اقتاراتىن ادام جوق. تەك وسى جاقتاعى، بەلگياداعى جانە فرانسياداعى ۇلدارىممەن عانا قازاق تىلىندە سويلەسەمىن. قىزىم وتباسىمەن تۇركيادا تۇرادى.
كاسىپكەر ءۇشىن، باسقا ماماندىق قۋىپ جۇرگەن ادامدار ءۇشىن شەتەلدە ءجۇرۋ بىلىنبەيتىن شىعار، الايدا مەن سەكىلدى قالامگەر ءۇشىن تىلدەن الىس، ەلدەن الىس، ءومىر ءسۇرۋ شىنىندا وتە قيىن ەكەن.
نە ءسوزىمدى تىڭداپ جاتقان ادام جوق، نە جاريالانىپ جاتقان ەڭبەكتەرىم جوق. اباي جارىقتىق ايتقانداي، «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم – تاپ شىنىم» دەگەننىڭ كەبىن كيىپ وتىرمىن.
بەلگيانىڭ پاسپورتى قولىما تيگەن سوڭ، 2008 جىلى ەلگە باردىم. سول جولى قاۋىمداستىققا ولەڭدەرىمدى تاپسىرىپ كەتىپ ەدىم، ولار «وي تولقىنى» دەگەن جۇپ-جۇقا جىر جيناعىمدى شىعارىپ بەردى.
ارتىنان مەنىڭ ءوتىنىشىم بويىنشا، بالامنىڭ كۇش سالۋىمەن، باسپانى تۇرتپەكتەپ ءجۇرىپ، ءوز قارجىمىزبەن «سىبىزعى جۇرەك» اتتى شاعىنداۋ ولەڭدەر كىتابىم جارىق كوردى. دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ەۋروپادا ۇيىمداستىرعان لوندونداعى جانە ۆەناداعى ەكى رەتكى قۇرىلتايىنا ءوز ەركىممەن سۇرانىپ باردىم.
2011 جىلى قازىرگى نۇر-سۇلتان قالاسىندا وتكەن قازاق قۇرىلتايىنا شاقىرىلدىم. سول جولى قاۋىمداستىق شىعارعان كىتاپتا ارنايى تانىستىرىلدىم. مەنى ەسكەرىپ، تاريحي كىتاپقا قوسقانى ءۇشىن سول كەزدەگى باسشىلارىنا، قىزمەتكەرلەرىنە راحمەتىمدى ايتتىم.
قازىرگى تۇرىپ جاتقان بەلگيا ەلىندە ەشقانداي قازاق ۇيىمدارىمەن بايلانىسىم جوق. بۇل مەنىڭ ەسكەرىلمەۋىمنەن، الدە جاسىمنىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى ءجۇرىپ-تۇرۋىمنىڭ قيىندىعىنان بولار. جومارت، جانات دەگەن تىلشىلەر ماعان كەلىپ، سۇحبات الىپ ينتەرنەتتە جاريالادى. ودان وزگە ەشكىمدى كورمەدىم.
ءقازىر جاسىم 80-گە كەلىپ قالدى. ەكى اياعىما دا وتا جاسالعاندىقتان، قوزعالىسىم تىم قيىن. ءوزىم وسى ەلدىڭ ءتارتىبى بويىنشا جەكە-دارا تۇرىپ جاتىرمىن. جاقىن جەردە ءبىر ۇلىم بار. ولار بالا-شاعاسىمەن دەمالىس سايىن كەلىپ، ءحالىمدى ءبىلىپ تۇرادى.
ءۇمىت كوكجيەگى
2011 جىلعى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى قۇرىلتايىندا ءوز ويىمدى اشىپ ايتىپ ەدىم. تاعدىردىڭ بۇيرىعىمەن ەۋروپادا جاتقان مەن سەكىلدى ءبىر قالامگەردىڭ مۇڭ-مۇقتاجى ەسكەرىلمەي، مۇلدە ۇمىت قالدىم.
سول ساپارىمدا جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسىنا ءوتىنىشىمدى جەتكىزدىم. ءقازىر جاڭا ءتوراعا ۇلىقبەك ەسداۋلەت باۋىرىم ەكەن. ول كىسىگە دە ايتايىن! مينيسترلىكتەردىڭ (مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى) باسىنداعى ادامدار دا تەز-تەز وزگەرىپ جاتىر. ەكى مينيسترلىككە دە ايتار جانايقايىم بار!
مىناۋ «قالا مەن دالا» گازەتى ارقىلى ارىز-ارمانىمدى ايتۋدىڭ ورايى كەلىپ تۇر. 2018 جىلدىڭ باسىندا «جاناشىر» قورىنىڭ اياسىندا ءوزىمنىڭ ازداعان قارجىممەن «ءومىر ورنەكتەرى» دەگەن ەكى تومدىق ولەڭدەر جيناعىم جارىق كورگەن ەدى. ودان وزگە وسى وداققا مۇشە بولعان 26 جىلدان بەرى ءبىر كىتابىم دا مەملەكەتتىك باعدارلامامەن شىقپادى. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە ماعان قامقورلىق جاساۋىنا بولار ەدى. شاماسى ولار مەنىڭ بار، الدە جوق ەكەنىمنەن دە حابارسىز بولار.
اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنە، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا ءوتىنىشىم بار!
مەنىڭ «ۇزىلمەس ۇرەي» دەگەن رومانىم جازىلىپ، قولجازبا كۇيىندە دايىن تۇر. شامامەن ەكى توم بولادى. وندا جۇڭگو، قازاقستان، ەۋروپا ەلدەرىندەگى باسىمنان وتكىزگەندەرىمدى، سەزگەندەرىمدى، تۇيگەندەرىمدى، ۇرپاققا ساباق بولار دۇنيەلەردى كوركەم تىلمەن، رومان ەتىپ جازىپ شىعىپ ەدىم. سونى شىعارىپ بەرۋگە قول ۇشىن بەرسە ەكەن دەگەن تىلەك بىلدىرەمىن.
2018 جىلى الماتى قالاسىندا جارىق كورگەن كىتابىمنىڭ تۇساۋكەسەرىن جاڭىل اپەتوۆا، ءلاززات يگىسىن سياقتى سىڭلىلەرىم جانە اقىن داۋلەتبەك بايتۇرسىن ۇلى مۇرىندىق بولىپ وتكىزىپ بەردى. وكىنىشتىسى، مەن ول باس قوسۋعا بارا العان جوقپىن. كىتابىما ءالعىسوزدى داۋلەتبەك باۋىرىم جازىپ، كەشتى ءوزى جۇرگىزىپتى. سول كەزدەن باستاپ د.بايتۇرسىن ۇلى باۋىرىممەن شىعارماشىلىق بايلانىستامىن. مەنىڭ قازاقستان جاقتان اشىلعان جالعىز تەرەزەم – سول ازامات. ايتقاندارىمدى الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالاپ، كوڭىلىمدى كوتەرىپ، ومىرگە، جازۋعا دەگەن قۇشتارلىعىمدى ارتتىرىپ قويادى.
ەلدەگى بارلىق باۋىرلارىما، اقىن-جازۋشى ارىپتەستەرىمە بەلگيادان سالەم ايتامىن! مەن ساۋ-سالەمەت انتۆەرپەن قالاسىندا تۇرىپ جاتىرمىن. گازەتتىڭ كومەگىمەن سىزدەرگە ءۇنىمدى جەتكىزىگىم كەلدى!.. مەنىڭ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىر مۇشەسى ەكەنىمدى ۇمىتىپ كەتپەڭىزدەرشى! مەن سىزدەردى ءسات سايىن ويلايمىن، مينۋت سايىن ەسىمە الامىن.
جاسىم سەكسەنگە كەلسە دە، دىرىلدەگەن قولىممەن حات جازامىن، مىنە، تاعى دا سويلەپ وتىرمىن. امان بولىڭىزدار!
جازىپ العان جاراس كەمەلجان
