ۇستىمىزدەگى جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋداندارانىا جاساعان ساپارامىزدا وڭىردە ۇساق شارۋاشىلىقتاردى ىرىلەندىرىپ، كووپەراسياعا بىرىكتىرۋ جۇمىستارى وتە قارقىندى جۇرگىزىلگەنىن بايقادى. بۇگىندە وڭتۇستىكتە قۇس وسىرۋشىلەر، ءسۇت، ءتۇرلى اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىن وندىرۋشىلەر كووپەراتيۆتەرگە بىرىگىپ قارقىندى جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا كۋا بولدىق
اۋىل شارۋاشىلىعى قارقىندى دامىعان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىس بولعاندىقتان وڭىردە بۇل سالاعا قيىلىپ جاتقان ينۆەستيسيانىڭ كولەمى دە جوعارى. وبلىس اكىمى جانسەيىت تۇيمەبايەۆتىڭ ءوزى بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى باستى نازاردا ۇستاپ، جەر ەمگەن شارۋالارعا بارىنشا قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. ۇستىمىزدەگى جىلى ەرتە كوكتەمدە وبلىس اكىمىنىڭ باستاماسىمەن ايماقتاعى شارۋالاردى كاسىپكە باۋلىپ، شارۋاشىلىققا بەيىمدەۋ ماقساتىندا وقىتۋ سەمينار وتكەنىن بىلەمىز. اۋدان، قالالاردا ۇيىمداستىرىلعان كوشپەلى سەمينارلاردا اۋىل شارۋاشىلىق كووپەراتيۆتەرىن قۇرۋ، نەسيەلەۋ جانە سۋبسيديالاۋ ماسەلەلەرى جايىندا شارۋالارعا بارىنشا ماعۇلمات بەرىلدى. مۇنداي سەمينارلارعا اۋدان، قالا اكىمدەرى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ماماندارى، شارۋالار، عىلىمي ورتالىقتار مەن قارجىلىق ينستيتۋتتاردىڭ وكىلدەرى تەگىس قاتىسقان بولاتىن. وسىلايشا وقو اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى شارۋا مەن مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامىتۋعا سەرپىن بەرۋگە بار كۇش-جىگەرىن جۇمساعان بولاتىن. مۇنداي ماڭىزدى باسقوسۋلار بۇگىندە ءوز ناتيجەسىن بەرىپ ۇلگەردى. بۇعان ەت-سۇت باعىتىندا قازىعۇرت پەن ارىس جانە سارىاعاش اۋداندارىندا، قۇس شارۋاشىلىعى بويىنشا ورداباسى مەن تولەبيدە، بالىق شارۋاشىلىعى اياسىندا شاردارا مەن تۇلكىباستا، قارقىندى باۋ شارۋاشىلىعى شەڭبەرىندە سايرام اۋدانىندا كووپەراتيۆتەر پايدا بولعانى سوزىمىزگە ايقىن دالەل بولا الادى.
وسى رەتتە عىلىمي ورتالىقتار وكىلدەرى جىلىجاي شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى زاماناۋي تەحنيكالىق زەرتتەۋلەرى جايىندا ايتىپ، شارۋالارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە ىنتا تانانىتقان بولاتىن. جىلىجاي دەمەكشى، قازىرگى تاڭدا وڭتۇستىكتە جىلىجايلار كولەمى 1 123 گەكتاردى قۇراپ، رەسپۋبليكاداعى ۇلەسى 86 پايىزعا جەتىپ وتىر. جىلىجايلاردىڭ باسىم بولىگى سارىاعاش اۋدانىندا ورنالاسقان. جىلىجاي شارۋاشىلىقتارىن دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋلار كۇشەيتىلگەن. وندىرىستىك جىلىجايدىڭ ءار گەكتارىنا 1،5 ملن تەڭگە (جىلىتۋ جۇيەسى جوق جىلىجايدىڭ 1 گەكتارىنا 800 مىڭ تەڭگە) سۋبسيديا بەرىلەدى. تىڭايتقىشتار مەن گەربيسيدتەرگە 50 پايىزعا دەيىن سۋبسيديا قاراستىرىلعان. ونەركاسىپتىك باعىتتاعى جىلىجايلارعا 11،3 پايىزبەن نەسيە بەرىلسە، كووپەرتيۆ مۇشەلەرىنىڭ 6 پايىزبەن نەسيە الۋعا مۇمكىندىگى بار.
سوڭعى ۋاقىتتارى وڭتۇستىكتە بالىق شارۋاشىلىعى دا قارقىندى دامىپ كەلەدى. ايتالىق، 2012 جىلى وڭىرلىك يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى شەڭبەرىندە ىسكە قوسىلعان «اقسانات ينجينيرينگ» ءجشس-نىڭ بەكىرە تۇقىمداس بالىق ءوسىرۋ فەرماسىنىڭ جۇمىسى جۇرتتىڭ جاڭا كاسىپتى مەڭگەرۋىنە يتەرمەلەۋدە. كاسىپورىن جىلىنا 40 توننا بالىق ەتى مەن 30 كيلو قارا ۋىلدىرىق وندىرۋگە قاۋقارلى. قازىرگى تاڭدا وبلىستا بالىق ونىمدەرىن قايتا وڭدەيتىن – 3، بالىق وسىرەتىن 28 شارۋاشىلىق بار.
مال بورداقىلاعان شارۋالار سويىلعان ءىرى قارا، ۇساق مالدارىنىڭ ەتىن وتكىزۋدە قيىندىقتارعا كەزىگىپ ءجۇر ەدى. بيىل بۇل ماسەلە دە شەشىمىن تاپتى. شارۋا ماڭداي تەرمەن وسىرگەن، مالدارىن سويىپ ەتكە وتكىزگەندە ورتا جولدان قوسىلعان دەلدالدار پايدالانىپ، ارزانعا الىپ، قىمباتقا ساتىپ، ەكى جەپ بيگە شىعىپ جۇرگەن-دى. ەندى مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدى الىنباق. يران مەملەكەتىنەن كەلگەن ينۆەستورلار وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان جىلىنا 20 مىڭ توننا ەت ەكسپورتتاۋعا كەلىستى. ەكى جاقتى كەلىسىم ناتيجەسىندە جۇزەگە اساتىن بۇل جوبا جەرگىلىكتى شارۋالاردىڭ مال بورداقىلاۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋى ءتيىس.
قازىعۇرت اۋدانى، شاربۇلاق اۋىلىنداعى «قايىپ اتا» مال بورداقىلاۋ كەشەنىندە وتكەن كوشپەلى سەمينارعا يران ەلىنەن كەلگەن ينۆەستورلار شارۋالارمەن تىلدەسىپ، ەت ەكسپورتى باعىتىندا جۇمىس ىستەۋدىڭ ماسەلەسىن تالقىلاعانى ەسىمىزدە. قازىرگى تاڭدا قازىعۇرت اۋدانىنداعى «قايىپ اتا» شارۋاشىلىعى مال بورداقىلاۋمەن اينالىسادى. بۇگىنگى تاڭدا مۇندا 3 مىڭ باس ءىرى قارا بورداقىلانۋدا. مال بورداقىلاۋ الاڭىنداعى اقباس سيىرلار ورتا ەسەپپەن 300-350 كەلىگە دەيىن ەت بەرەدى. ەتتى مالعا ءتان بەلگىلەرى دە ايقىن – تەز جەتىلەدى، كەۋدەسى كەڭ، ەتتى، اياقتارى قىسقا، بەرىك كەلەدى. ۇرعاشى تايىنشا كۇنىنە 700-800 گرامم، 15-18 ايلىق بۇقاشىقتار تاۋلىگىنە 900 گرامعا دەيىن سالماق قوسادى. ارينە، ول ءۇشىن مالعا دۇرىس كۇتىم قاجەت. سولتۇستىكتەن جەتكىزىلگەن ءىرى قارانىڭ بابى بولعاندىقتان، كۇنگەيدىڭ كليماتىنا تەز جەرسىنگەن.
يران مەملەكەتى جىلىنا 2 ملن 400 توننا ەت تۇتىنادى. وسى قاجەتتىلىكتىڭ ءبىر بولىگىن قامتۋ ماقساتىندا، ەكى تاراپ كۇنىنە 3 000 باس ۇساق مال ەتى مەن 100 باس ءىرى قارا ەتىن الۋ ءۇشىن كەلىسىمشارت جاساستى. بۇل ءوز كەزەگىندە، ەل ەكونوميكاسىنا وڭ ىقپالىن تيگىزىپ، ەلباسىنىڭ ەت ەكسپورتىن ارتتىرۋ مىندەتىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وبلىستا سوڭعى ەكى جىلدا ءىرى قارا مال سانى 35 مىڭعا ارتىپ، 865 مىڭ باسقا، قوي-ەشكى 155 مىڭعا ارتىپ 3 ملن 893 مىڭعا، جىلقى 16 مىڭعا ارتىپ، 230 مىڭعا، تۇيە 1،7 مىڭ ارتىپ، 23 مىڭعا جەتىپ وتىر.
ن.اۋباكىر.
