رەسمي ورىنداردىڭ تۇسىندىرمەسىنەن تۇرمىستىق قاقتىعىستى ارانداتۋشىلار ۋشىقتىردى دەۋگە بەيىمدىلىك بايقالادى. ول قايدان شىققان ارانداتۋشىلىق؟ الەۋمەتتىك جەلىلەردە قورداي جانجالىنا قاتىستى ۆيدەولار ءورىپ ءجۇر. ويعا كوپ نارسەنى سودان تۇيە الاسىز.
كوزگە بىردەن ۇرىپ تۇرعانى دۇنگەن جاستارىنىڭ قازاقتار تۇگىلى ونىڭ پوليسياسىن دا كوزگە ىلگىسى كەلمەگەندىگى. قولعا مىلتىق العان دا سولار. ال بۇل قايدان شىققان مەنسىنبەۋشىلىك؟
كەۋدەسىنە نان پىسكەن استامسۋعا نە تۇرتكى؟ دۇنگەندەردىڭ قىتايدان قاشىپ شىعىپ قازاق جەرىنە قونىس اۋدارعان سوڭعى 130 جىلدىڭ ىشىندە مۇنداي قاقتىعىس ەشقاشان بولماعان. ارادا الگىلەردىڭ ەتنيكالىق پسيحولوگياسى قانداي وزگەرىسكە ۇشىراعان؟ بيلىك ايتىپ وتىرعان «ارانداتۋشى» كىم بولدى سوندا؟
جاقاۋراتاتىن ەشتەڭەسى جوق، بىردەن اشىعىن ايتايىق، ەڭ باستى ارانداتۋشى – بيلىك! بۇل نەدەن كورىنەدى؟ بۇل الدىمەن قازاقستان بيلىگىنىڭ قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى قۇقىعى مەن مىندەتتەرىن اياقاستى ەتۋىنەن كورىنەدى.
قازاقستان كونستيتۋسياسىنىڭ ەش جەرىنەن وسى مەملەكەتتىڭ قازاق حالقىنىكى ەكەندىگىن تابا المايسىز. مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ مارتەبەسى ونان قاشقان، مۇنان قاشقان ءتۇرلى ۇلت دياسپورالارىنىڭ مارتەبەسىنە دەيىن تومەندەتىلىپ تاستالعان.
ەگەر اتا زاڭىمىزدا قازاق حالقىنىڭ وسى مەملەكەتتىڭ يەسى ەكەندىگى، ول وسىنداعى بارشا ۇلت وكىلدەرىنىڭ، دياسپورالاردىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىنا جاۋاپتى ەكەندىگى كورسەتىلسە الگىندەي كەمدەمسوقتىقتىقتارعا قۇقىقتىق نەگىز تۋماس ەدى. رەجيمنىڭ وسىنداي سوقىر ساياساتى ەلىمىزدىڭ ۇلتارالىق قارىم-قاتىناستارىنىڭ بولاشاعىنا و باستان باياۋ جارىلاتىن «مينالار» كومىپ كەتىپتى.
ەكىنشىدەن، رەجيم كونستيتۋسياداعى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسى تۋرالى 7 باپتىڭ ءبىرىنشى تارماعىن كوزگە ىلمەي رەسمي ورىنداردا ءورىستىلدى ورتا قالىپتاستىرعانى، قازاق ءتىلىن اتقوراعا ىسىرۋى ءتۇرلى ۇلت دياسپورالارىنىڭ قازاق تىلىنە دەگەن مەنسىنبەۋشىلىگىن تۋعىزدى.
قوردايدا دۇڭعاندار تۇگەلدەي بالالارىن ورىسشا وقىتۋى، قازاقتارمەن ورىسشا سويلەسۋى قازاقتارعا دا، قازاق تىلىنە دە شەكەدەن قارايتىندىعىن كورسەتەدى. ولار قازاقتارعا «ءوز ەلىنە، ءوز تىلىنە يە بولا الماعان سورلىلار» دەپ قارايدى.
مىنەكي، رەجيمنىڭ قازاق حالقىن سۇمىرەيتكەن ۇستانىمىنىڭ، مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت پەن دياسپورانى تەڭدەستىرىپ قويعان ساياساتىنىڭ «جەمىسى». وسىنىڭ سالدارىنان قازاق-تۇرىك، قازاق-چەشەن، قازاق-ۇيعىر، قازاق-ارميان، قازاق-تاجىك، قاقتىعىستارى تۋىپ جاتىر.
قانداستارىمىز وسى ەلدىڭ، وسى جەردىڭ يەسى قازاقتار ەكەندىگىن بىلەكتىڭ كۇشىمەن دالەلدەۋگە ءماجبۇر. ال ماڭدايىنا تىرمانىڭ سابى قانشا ءتيىپ جاتسا دا بيلىك مىڭعىرىنا دىڭعىر ەتەر ەمەس.
ۇشىنشىدەن، رەجيم قازاقستاندا دەموكراتيالىق قوعام ەمەس كوررۋپسيالىق قوعام ورناتتى. «ءبارىن ساتىپ الۋعا بولادى!». وسى ۇعىم قازاقتارعا قاراعاندا الدەقايدا باقۋاتتى تۇراتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ ساناسىنا ابدەن سىڭگەن.
ولاردىڭ ءبارىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا «كرىشالارى» بار. ساتقىن جۇيە كەز كەلگەن تۇرمىستىق داۋ-دامايدا قازاقتاردى جىعىپ بەرە سالادى.
ۇلتارالىق قاقتىعىستاردىڭ حرونولوگياسىنا قاراساڭىز بارىندە قازاقتار «جازىقتى» بولىپ، تەمىر تورعا سولار قامالادى. قوردايدا دا پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنە باعىنباي قول جۇمساپ جاتقان ۆيدەودا دۇڭعاندار بىرىنە ءبىرى «پوزوۆي پروكۋرورا!» دەيدى. سىبايلاس بولماسا بۇلاي ايتا ما؟ دۇڭعانداردىڭ ەتنيكالىق پسيحولوگياسىنىڭ وزگەرۋىنىڭ سىرى وسىندا!
قوردايداعى توپالاڭ قازاق حالقىنىڭ تەك دۇڭعاندارعا ەمەس، بيلىككە دەگەن اشۋ-ىزاسىنىڭ ءبىر بولشەگى. مەنمەنسىگەن ەتنوس وكىلدەرىن ورنىنا قويۋى. قايىرشىلىق پەن كەمسىتۋشىلىككە ۇشىراعان قازاق جۇرتى ءوز مەملەكەتى قورعاماعان سوڭ ءوزىنىڭ قۇقىعىن ءوزى وسىلاي جۇدىرىقپەن قورعاۋعا ءماجبۇر.
بۇل بيلىك ءۇشىن ساباق، ول قالايدا حالىقپەن ساناسۋعا ءتيىس. بۇرىنعىداي سەبەپپەن ەمەس سالدارمەن كۇرەسۋ ەندى ەش ناتيجە بەرمەيدى. ماسەلەنى تۇپ-توركىنىنەن ياعني اتا زاڭنان باستاپ تۇزەتكەن ابزال. وكىنىشكە قاراي ادەتتەگىدەي قازاقتارعا قىسىم جاسالسا ەندى «ۇشقىننان جالىن لاۋلاۋى» ابدەن ىقتيمال. سوندىقتان كەشە قامالعان جىگىتتەردىڭ بوساتىلعانى دا دۇرىس بولدى دەپ ەسەپتەيمىن.
مارات توقاشبايەۆ، ارداگەر جۋرناليست.
