سوعان قاراعاندا كرەمل كوسەمىنىڭ پارانوياسى قايتا قوزعان سىڭايلى. كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە ۋكراينانىڭ رەسەيدەن جىراقتاپ، بىرتە-بىرتە باتىستانىپ، “اقش-تانىپ” جاتقانى ءپۋتيننىڭ جانىنان باتاتىنى وسى ماقالانىڭ وزىنەن مەنمۇندالاپ تۇر.
كرەملدىڭ رەسمي سايتىندا جارىق كورگەن ماتەريالدىڭ ونە-بويى اگرەسسيا مەن ايىپتاۋعا تولى.
ءپۋتيننىڭ پايىمداۋىنشا ۋكراينا اتتى مەملەكەت مۇلدە بولماعان، قازىرگى اتاۋىنىڭ ءوزى بۇرمالانعان.
“ۋكراينا” اتاۋى كونە ورىس سوزىنەن باستاۋ الادى. “وكراينا” دەگەندى بىلدىرەدى. رەسەيدىڭ شەت ايماعى دەگەندى اڭعارتىپ تۇر. ءارحيۆتى اقتارار بولساق “ۋكراينەس” دەپ اۋەل باستا شەكارا شەبىن كۇزەتەتىن، شەكارانى سىرت كۇشتەردەن قورعايتىن ادامداردى ايتاتىن”، – دەگەن پۋتين ءبۇتىن ءبىر ۇلتتى “قاراۋىلدىڭ” ستاتۋسىنا ءتۇسىرىپ تاستاعان ەكەن.
كرەمل كوسەمى وسى ماقالادا “رەسەي سىيعا تارتقان تەرريتوريا” تۋرالى ەسكى اڭگىمەنى قايتا قوزعاعان.
كسرو-نىڭ ىدىراۋى ەشتەڭە ەمەس، كەڭەس ۇكىمەتىنەن بولىنگەن ەلدەر ءالىمساقتان رەسەيگە تيەسىلى تەرريتوريانى “يەمدەنىپ” كەتتى دەگەن سىڭايدا سويلەپتى. مۇنداي باسسىزدىققا كىم جول بەردى؟ ءپۋتيننىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە بولشيەۆيكتەر جاۋاپتى.
“شەكارانى سىزاردا تاريحي فاكتىلەرگە توقتالعان جوق، كسرو قۇرامىنداعى ەلدەرگە كەڭشىلىك جاساپ، قانشاما اۋماقتى سىيعا تارتا سالدى! تۋراسىن ايتقاندا رەسەيگە تيەسىلى ۇلانعايىر تەرريتوريانىڭ تۋ-تالاقايىن شىعاردى. رەسەيدى توناپ تىندى”، – دەيدى ول.
…
وتكەنگە ورالعاندى ۇناتاتىن پۋتين كسرو قۇرىلعان 1922-1924 جىلداردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپتى. ايتۋىنشا، سول تۇستا كسرو كونستيتۋسياسىنا “وداقتاس رەسپۋبليكالار وداق قۇرامىنان قالاعان ۋاقىتىندا ەمىن-ەركىن شىعا الادى” دەگەن شارت ەنگەن. ءدال وسى شارت كەيىن سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ىدىراۋىنا تۇرتكى بولعان.
“كوممۋنيستەر وسىلايشا مەملەكەتتىڭ بۇيىرىنە بومبا ورناتتى. ول ۋاقىتى كەلگەندە جارىلدى. كپسس كۇيرەگەن تۇستا الگى شارت الدىمىزدان شىقتى. جاپپاي “تاۋەلسىزدىك پارادى” باستالدى”، – دەگەن پۋتين “ماعان سالسا 1991 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىنداعى كسرو-نىڭ ساياسي ءھام حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە جەر بەتىنەن جوعالعانىن رەسمي حابارلاعان بەلوۆەج كەلىسىمىنە قول قويماس ەدىم” دەگەندى اڭعارتىپتى. انە!
...
پۋتين كسرو تۇسىندا وداقتاس رەسپۋبليكالار اراسىندا ناقتى تاڭبالانعان، ايقىندالعان شەكارا بولماعانىنا سەنىمدى. دەمەك، كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن بولەك شىققان قازىرگى ەگەمەن ەلدەردىڭ شەكاراسىنا قاتىستى ساۋال كوپ…
“كسرو ورتالىقتان باسقارىلدى. كپسس-تىڭ ءامىرى ءجۇرىپ تۇردى. 15 رەسپۋبليكا جان-جاققا بىتىراي جونەلگەندە ۇلانعايىر اۋماق، ميلليونداعان ادام تاريحي وتانىنان جىرىلىپ قالدى.
جەكە مەملەكەت بولعىلارىڭ كەلە مە؟ جو-جوق، قارسى ەمەسىز. ءبىراق قانداي جاعدايدا، قانداي تالاپپەن؟ وسىنى ەسكەرۋ كەرەك ەدى”، – دەگەن پۋتين 1922 جىلعى كەڭەس ۇكىمەتى قۇرىلعان كەلىسىمشارتتى العا تارتقان ەكەن.
“بۇعان ساي 1992 جىلى كسرو قۇرامىنان بولىنگەن ەلدەر 1922 جىلى كسرو قۇرامىنا قانداي تەرريتوريامەن ەندى، سونىمەن شىعۋعا ءتيىستى ەدى! ولار “يەمدەنىپ” كەتكەن اۋماق تالقىلاۋدى، كەلىسسوز جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. قۇجاتتاعى تالاپ-شارت ساقتالمادى”، – دەيدى كرەمل كوسەمى.
جالپاق تىلمەن ايتقاندا، نەمەن كەلدىڭدەر، سونىمەن كەتىڭدەر! كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ قازىرگى شەكاراسى لەگيتيمدى ەمەس. پۋتين سونى ايتقىسى كەلگەنى انىق.
وسى ماقالادا رەسەي پرەزيدەنتى كنياز الەكساندرا نيەۆسكيي تۋرالى ءسوز قوزعايدى. ونىڭ تۇسىندا رەسەيدىڭ تاريحي جەرلەرىن “جيناستىرۋ” ناۋقانى باستالعانىن مىسالعا كەلتىرەدى...
…
ۋكراينا شە؟ ولار ساتقىندىق جاسادى. جاقسىلىقتى ۇمىتتى. ورىستاي اۋزىن اشسا جۇرەگى كورىنەتىن اقكوڭىل اعاسىنىڭ قادىرىنە جەتپەدى. ودان بۇرىن ورىس تىلىنە وبال جاسادى.
ءسوي دەگەن پۋتين ۋكراينانىڭ سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ءتول ءونىمى ەكەنىن ايتىپتى. رەسەيدىڭ ارقاسىندا اياققا تۇرىپ، ەگەمەن اتانعان. ەڭ سوراقىسى كسرو قۇرامىنان شىعار كەزدە رەسەيگە تيەسىلى تەرريتوريا قولتىعىنا قىسا كەتكەن.
“ۋكراينانىڭ قازىرگى باسشىلىعى بۇل تاقىرىپتى قوزعاعىسى جوق. جەر بەتىندەگى جاماندىق اتاۋلىنى كەڭەس ۇكىمەتى مەن رەسەيدىڭ باسىنا ۇيىپ-توگۋگە تىرىسۋدا. سولاردىڭ كوپشىلىگىنە كپسس مەن قازىرگى كرەملدىڭ ەش قاتىسى جوق!
قازىرگى ۋكراينانى اياققا تۇرعىزعان ءبىز ەدىك. 90-شى جىلدارى كومەك قولىن سوزدىق. گازدى سۋ تەگىنگە بەردىك. سونىڭ ارقاسىندا ۋكراينا ۇكىمەتى 82 ملرد دوللاردى ۇنەمدەپ قالدى. بىزبەن بايلانىسىن ۇزبەي، سىيلاستىقتى ساقتاپ قالسا، قازىرگىدەي جوقشىلىقتىڭ زاردابىن تارتىپ، كەدەيلىكتىڭ كەبىن كيىپ وتىرماس ەدى”، – دەگەن پۋتين رەسەيدىڭ بۇگىنگى گەوساياسي جاعدايدى قابىلداۋدان وزگە امالىن جوعىن ايتىپتى.
رەسەي پرەزيدەنتى ۋكراينانىڭ ءوز ىشىندە رەسەيشىل، ءپۋتينشىل ازاماتتاردىڭ كوپ ەكەنىنە كۇماندانبايدى. ولار رەسەيمەن اراداعى بايلانىستىڭ قايتا جاندانعانىن قالايدى. ءپۋتيننىڭ ءوزى دە بەرتىنگە دەيىن سولاي ويلاپ كەلگەن.
“2014 جىلعا دەيىن (وسى ەلمەن) ەكونوميكالىق بايلانىستى ۇزبەۋگە تىرىستىم. مۇنىمنان تۇك شىققان جوق. كييەۆ قۇلىق تانىتپادى. كەرىسىنشە، حالىقتى كىندىكتەس، باۋىرلاس اعايىنىنا قارسى قويدى. ۋكراين ەليتاسى رەسەيدى قۇبىجىق قىپ كورسەتكەننەن ەرەكشە ءلاززات الادى. تاريحتى توڭكەرىپ تاستاپ، ۋكراينا كسرو قۇرامىندا بولعان ءداۋىردى وككۋپاسيا رەتىندە سۋرەتتەيدى. ورىسقا دا، ۋكراينعا دا ورتاق اشارشىلىق جىلدارىنا “ۋكراين حالقىنا جاسالعان قاستاندىق” دەپ تاريحي باعا بەرىپ ۇلگەردى.
ورىس تىلىنە وبال جاسادى. ءتىل تۋرالى ساياساتتى ورىس ءتىلىن اۋىزدىقتاۋدىڭ قۇرالىنا اينالدىرىپ جىبەردى. ورىس ءتىلىن وقۋ باعدارلاماسىنان الىپ تاستادى”، – دەپ كۇيىنگەن ەكەن كرەمل كوسەمى.
ءپۋتيننىڭ ايتۋىنشا دونەسك پەن لۋگانسك تۇرعىندارىنىڭ كييەۆكە قارسى ورە تۇرەگەلۋىنە وسى جايت تۇرتكى بولعان. ولار ورىس ءتىلىن، ورىس الەمىن قورعاپ، قولىنا قارۋ الۋعا ءماجبۇر.
ءسوز اۋانىنا قاراعاندا كرەمل جاقىن كۇندەرى ۋكراينانىڭ شىعىسىنا باسىپ كىرەتىن ءتۇرى بار دەپ توپشىلادىق.
بۇعان وسى ماقالاداعى ءپۋتيننىڭ مىنا ءسوزى دالەل:
“دونباسس كييەۆكە كەرەك ەمەس سەكىلدى. نەگە؟ سەبەبى ايماق تۇرعىندارى كييەۆتىڭ دىتتەگەن ءتارتىبىن ەندى قايتىپ قابىلدامايدى. زەلەنسكيي؟ ول تازا سۋايت. بيلىككە كەلەردىڭ الدىندا دونباسستا بەيبىتشىلىك ورناتۋعا ۋادە بەرگەن. سودان بەرى تۇك وزگەرگەن جوق، كەرىسىنشە ايماقتاعى احۋال اسقىنا ءتۇستى”، – دەيدى رەسەي پرەزيدەنتى.
ايتسە دە ۋكراينادان كۇدەر ۇزگىسى جوق. ىلگەرىدەگى ايىپتاۋدىڭ ءبارىن ۇمىتىپ “ءبىز باۋىرلاس ەلمىز” دەپ اياقتاپتى ءسوزىنىڭ سوڭىن.
“بىرىكسەك قانا مىقتى بولامىز. ۋكراينا رەسەيمەن ارىپتەسكەن جاعدايدا عانا تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالادى”، – دەيدى پۋتين.
دۋمان بىقاي
