جەمقورلىق – ۇستاز بەن ستۋدەنت قاتار جازالانادى.
– باۋىرجان مىرزا ىنىدە دەپ ىزەت كورسەتىپ، اسەم جيھازدارمەن ەمەس، الاش زيالىلارىنىڭ پورترەتى تۇرعان ءوزىنىڭ كابينەتىندە قابىلداعانىڭزعا راحمەت! بۇگىنگى ءبىلىم سالاسىندا عانا ەمەس، قوعامداعى وزەكتى ماسەلە پاراقورلىق جايلى، جوو-دا ديپلومدى ساتىپ الۋ تۋرالى ءجيى ەستيءمىز. بۇعان قاتىستى نە ايتا الاسىز؟
– ستۋدەنتتەر ديپلومدارىن ساتىپ الاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. وعان قوعامنىڭ ءوزى كىنالى. ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ ستۋدەنتتەرى ديپلومدىق جۇمىستارىن ساتىپ الاتىنى دا وتىرىك ەمەس. وسىلايشا جەمقورلىق فاكتىلەرى تىركەلەدى. وسى ورايدا، ۋنيۆەرسيتەت بارلىق اتالعان ماسەلەلەردى تۇبەگەيلى شەشۋدى جوسپارلاپ وتىر.
وقۋ ورىندارىندا سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى بار. وعان كىم كىنالى؟! پارا بەرىپ وتىرعان ستۋدەنت پە، الدە العان وقىتۋشى ما؟ ويلاپ قاراساق، 11-سىنىپقا دەيىن مەكتەپتەگى وقۋشىلار ونداي ويدان اۋلاق بولادى. مۇنىڭ ءبارى جوو-عا كەلگەننەن كەيىن باستالادى.
سول ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتە جەمقورلىق پەن پاراقورلىقتى الدىن-الۋعا ارنالعان «تازا سەسسيا» اكسياسى وتەدى. ارنايى جەمقورلىققا قارسى اگەنتتىك ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسىپ، ساۋالناما جۇرگىزىپ، پاراقورلىقتىڭ زاردابىن جەتە تۇسىندىرۋدە. شىنايتۋىندا، پارانى وقىمايتىن جانە ساباققا قاتىسپايتىن ستۋدەنتتەر بەرەدى. ال، ەگەر ونداي وقيعالار تىركەلسە ۇستاز بەن ستۋدەنت قاتار جازالانادى.
وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ەل پرەزيدەنتى «ءمۇعالىم مارتەبەسى» تۋرالى زاڭعا قول قويدى. 2020 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا ءوستى. ال، اعىمداعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارىنىڭ جالاقىسىن ءوسىرۋ جوسپارلانۋدا. ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە باعىنىشتى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋشىسى ايىنا كەم دەگەندە 200 مىڭ تەڭگە، اعا وقىتۋشى – 230 مىڭ تەڭگە، دوسەنت – 260 مىڭ تەڭگە، پروفەسسور – 350 مىڭ تەڭگە ال، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە – 400 مىڭ تەڭگە الۋى كەرەك.
ارينە، ءمۇعالىمنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ كەرەك. مەكتەپ پەن كوللەدج مۇعالىمدەرىنىڭ دە، ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىلارىنىڭ دا جالاقىسىن ءوسىرۋ قاجەت. ءبىلىم ءمينيسترى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ جوو وقىتۋشىلارىنىڭ ەڭ تومەنگى جالاقىسى كەم دەگەندە 200 000 تەڭگەنى قۇراۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى. بۇگىندە 80-90-150 مىڭ تەڭگە الاتىن وقىتۋشىلار بار. ءقازىر ۋنيۆەرسيتەت اكىمشىلىگى ءوز وقىتۋشىلارىنىڭ جالاقىسىن كوتەرۋى ءۇشىن ءوز كىرىستەرىن ەسەپتەپ جاتىر، – دەيدى باۋىرجان ەردەمبەكوۆ.
ۋنيۆەرسيتەت تاريحىمەن ەمەس، ساپالى بىلىممەن ماقتانۋى كەرەك
– شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرىلعانىنا 86 جىل. ىرگەلى وقۋ ورداسى باسەكەگە قانشالىقتى قابىلەتتى دەپ ويلايسىز؟
– ءيا، شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باي تاريحى بار. ءبىراق ءبىز ۋنيۆەرسيتەت تاريحىمەن ەمەس، ستۋدەنتتەرگە بەرەتىن ساپالى بىلىممەن ماقتانۋىمىز كەرەك. قازىرگى تاڭدا قانشالىقتى باسەكەگە قابىلەتتى ەكەنىمىزدى ويلاۋىمىز كەرەك. كۇنى كەشە پايدا بولىپ، بىزبەن تەڭ دارەجەگە جەتكەن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. سوندىقتان ءبىز الدىڭعى قاتارلى ۋنيۆەرسيتەتتەرمەن تەڭ بولۋىمىز قاجەت.
ءقازىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جاڭا ساياساتى ساپالى جانە ارنايى ءبىلىم بەرۋدى كوزدەيدى. اقىلدى ءارى ءبىلىمدى ۇرپاق بولسا ءبىز مۇنايسىز ءومىر سۇرۋگە بولاتىنىن ءومىردىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا ۋنيۆەرسيتەت 80-گە جۋىق باكالاۆريات دايىندايدى. الايدا ۇسىنىلعان ماماندىقتاردىڭ بارلىعى بىردەي سۇرانىسقا يە ەمەس. مىنە، سوندىقتان ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى، سان ەمەس، ساپا ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە ناقتى شەشىم قابىلدادى.
وسىلايشا، سۇرانىسى جوق ماماندىقتار جابىلىپ، قاجەتتىلىگى جوعارى مامان يەلەرى دايارلاناتىن بولادى. ۇلكەن مەگاپوليستەردە ستۋدەنتتەردى بەلگىلى ءبىر باعىتتا عانا وقىتاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر بار. بۇرىڭعى 4 ينستيتۋت بۇگىندە ءبىر جوو بىرىكتىرىلىپ وتىر. سوندىقتان، ايماق ءۇشىن كوپسالالى ۋنيۆەرسيتەت قاجەت دەپ سانايمىن.
– جوو-نىڭ باسشىلارى ءوز بىلگەنىن ىستەپ، سول جەردە قوجايىن سانايتىنى قوعامدا بار دۇنيە. ءبىراق ول اكەسىنەن قالعان دۇنيە ەمەس ەكەنى اقيقات. باۋىرجان مىرزا، سىزدە ءوزىڭىزدى ۋنيۆەرسيتەتتى جەكەمەنشىگىم دەپ سانايسىز با؟
– ۋنيۆەرسيتەت ول رەكتوردىڭ جەكەمەنشىگى ەمەس. مەن مەملەكەتتىڭ دۇنيەسىن، وزىمىدىكى دەپ قارايتىن جايتقا قارسىمىن. «رەكتور ءبارىن شەشەدى» دەپ ءبىرىز ادام باسشىنىڭ الدىنا كەلىپ، ءار ءتۇرلى ماسەلەلەرىن ايتادى. ءبىراق بۇل دۇرىس ەمەس. ۇستاز، كۋراتور، دەكان، پرورەكتور ءوز ىسىنە جاۋاپتى بولعان جاعدايدا عانا، رەكتوردىڭ الدىنا كەلەتىن ستۋدەنتتە، تە، اتا-انا دا، وقىتۋشىلاردىڭ سانى ازايادى. ءار ادام اتقارىپ جاتقان جۇمىسىنا ادال بولۋى كەرەك
ءيا، اەق كوشۋىمەن ۋنيۆەرسيتەت ەركىندىككە كوشتى. ءبىراق، ول ەركىندىك رەكتورعا بەرىلدى دەگەن ءسوز ەمەس. ەندى بارلىق ماسەلەلەردى شەشەتىن ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ قۇرامى بار، ال رەكتور سول قۇرامنىڭ ءبىر مۇشەسى عانا.
كەڭەسكە 15 ادام قاتىسىپ، بارلىق ماڭىزدى شەشىمدەر جينالىستاردا قابىلدانادى. وسىلايشا، رەكتور بۇدان بىلاي ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارىن، قارجىلىق ماسەلەلەرىن كوپپەن كەلسىپ شەشەدى.
بۇل ماسەلەلەردىڭ بارلىعى تەك ديرەكتورلار كەڭەسىندە قابىلدانادى. ال ۋنيۆەرسيتەت قارجى رەسۋرستارىن قايدان الادى دەگەن سۇراق كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەنىن جاقسى بىلەمىن. جاۋابىن بەرەيىن. وقۋ ورىننىڭ نەگىزگى تابىسى ول ستۋدەنتتەردىڭ مەملەكەت بولگەن گرانتى مەن اقىلى اقشاسى. سونىمەن بىرگە، ءبىلىم مينيسترلىگى ماتەريالدى بازانى جاڭارتۋ ءۇشىن ەلىمىزدەگى 20 جوعارى وقۋ ورنىنا 1 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات بولەدى. ءبىراق بۇل ءۇشىن ءبىز بارلىق تالاپتارعا ساي بولۋىمىز قاجەت. سونداي-اق، «شاكارىم شاپاعاتى» فوندى قۇرىلىپ، الداعى ۋاقىتتا مەسەناتتاردى تارتۋ ويلاستىرىلعان.
اباي ايتقان «تولىق ادامدى» قالىپتاستىرۋعا كۇش سالۋدامىز
– امەريكاداعى بەلگىلى جوو-نىڭ بارلىعى جەكەمەنشىك. قارجىنى وزدەرى تابادى. دەمەك نارىقتا باسەكەلەسۋ ءۇشىن بارىن سالىپ، ساپالى ماماندار دايارلاۋعا اتسالىسادى. بىزدە جوو-ى مەملەكەتەن قارجى بولىنەتىندىكتەن، ايتەۋىر ستۋدەنت بىزگە تۇسەدى دەگەن وي ولاردىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ وتىعان جوق پا؟
– راسىندا ءقازىر ەلىمىزدەگى بارلىق جوو-ى تالاپكەردىڭ تالابىنا قاراي ەمەس، قالتاسىنا قاراي قابىلداپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە ءوزىڭ ايتىپ وتىرعان امەريكاداعىداي ءبىلىم سالاسىنا قىرۋار قارجى قۇياتىن، مەسەناتتار بىزدە جوق.
الەۋمەتتىك جاعدايعا بايلانىستى جىل سايىن بارلىق ستۋدەنتتەر وزدەرى قالاعان ماماندىققا تۇسە الماي جاتادى. اتا-اناسىنىڭ قالتاسى كوتەرەتىن وقۋ ورنىنعا بارادى. الايدا، ساپاعا ءمان بەرگەن ءجون. وسى رەتتە بارشا بولاشاق تالاپكەرلەرگە بۇگىنگى شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، كەشەگى ستۋدەنت ءوزىمنىڭ كەڭەسىمەن بولىسكىم كەلەدى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ پروفەسسورى، ابايتانۋشى بولىپ وتىرعان مىنا مەن كەزىندە شىعارما جازۋدان تومەن باعا الىپ، گرانتقا تۇسە الماي، كەلەسى جىلى دايىندالىپ قايتا ءتۇستىم. ونىڭ ەش ابەستىكى جوق. كەرىسىنشە، ءوز تالابىڭمەن جەتكەن جەتىستىك قاشان دا قىمبات. ەگەر تالاپكەر دە وسىنداي جاعدايعا تاپ بولسا، ونىڭ ەش وكىنىشى جوق. امالسىزدان ءوزى قالاماعان ءبىلىم ورداسىنا بارعاننان گورى، كەلەسى جىلى قايتا باعىن سىناپ كورسە دۇرىس بولادى
– جوعارى ءبىلىم سالاسىندا شيرەك عاسىر قىزمەت جاسادىڭىز، قاراپايىم وقىتۋشىدان رەكتورلىق قىزمەتكە دەيىنگى ءتۇرلى قىزمەت باسپالداعىنان ءوتتىڭىز. شاكارىم ۋنيۆەرسيتەتىنە باسشى رەتىندە ميسسيانى قالاي قويدىڭىز، باعدارىڭىز قانداي؟
– ءار ۋنيۆەرسيتەت باسشىلارىنىڭ وزىندىك ميسسياسى بولادى. ول ۇعىنىقتى ءارى تانىمدى بولۋى قاجەت. ال رەكتور باۋىرجان امانگەلدى ۇلىنىڭ باستى ميسسياسى – بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىڭىرە بىلگەن اباي ايتقان «تولىق ادامدى» قالىپتاستىرۋ.
قازاقستان كوپۇلتتى مەملەكەت. ءار ۇلتتىڭ بويىنا ۇلتتىق قۇندىلىقتى قالىپتاستىرساق، كەيىن شەتەلگە بارسا دا، قازاقى بولمىستى ۇمىتپايدى. كەرىسىنشە، جات ەلدە قىزمەت ەتپەي، وتانىنا قايتا ورالادى. سونداي-اق، بولاشاقتا مامانداردى دايارلاۋدا قولدانبالى عىلىمدى دامىتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل ەكى العىشارت ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز. وقۋ پروسەسى دە وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. سوندىقتان مۇنى مۇقيات قاراستىرىپ، كەلەشەككە كەمەل بىلىممەن باستايتىن ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋىمىز باستى نازاردا.
– سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىندا «اشىقتىق» دەگەن ترەندتىك ءسوز قولدانىلا باستادى. سۇحبات بارىسىندا ءوزىڭىزدى اشىق ادام ەكەنىڭىزگە كوز جەتكىزىپ وتىرمىن. الدە تەك باسشىلار مەن جۋرناليستەرگە وسىلاي جىلى قارسى الاسىزبا؟
– مەن ەكىجۇزدىلىكتى ۇناتپايمىن. ق ر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى اتاپ وتكەندەي، ءبىز ادامدارعا جاقىن بولىپ، اشىق ساياسات جۇرگىزۋىمىز كەرەك. بۇل بارلىق وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارىنا دا قاتىستى.
باسقا مينيسترلىكتەرمەن سالىستىرعاندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جوعارىدا اتالعان اشىق ساياساتتى جۇرگىزۋدە. ولار كەيبىر مەكتەپتەردىڭ نەمەسە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جابىلعانى تۋرالى تىكەلەي جانە اشىق حابارلاپ وتىرادى ەمەس پە؟ ونى وزىڭدە ءبىلىپ وتىرعان شىعارسىڭ.
اڭگىمەلەسكەن قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
سەمەي قالاسى.
