اينالا جاتقان تۇركى ەلى،
ادا بوپ تۇرسا ايتىستان،
اتىنىڭ باسىن ىركەدى،
اندىزداپ جەتكەن قاي دۇشپان!
الاشقا تەڭدىك اپەرىپ،
كورسەك-شى، شىركىن، كوپ قىزىق!
تۇركىنى كۇلدەن كوتەرىپ،
توبەسىن كۇنگە جەتكىزىپ!- دەپ، ارتىندا قالعان اتا جۇرتتىڭ اماندىعىن، بىرلىگىن تىلەپ، ساعىنا ەسكە العان. سول جۇرت – ءدال قازىرگى قازاق ەلى! وسىدان وتىز جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن قازاقستان تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسىن جاريالاععاندا، اينالايىن اشتار حاننىڭ ءۇرىم-بۇتاعى 18 مينۋتتا تاۋەلسىزدىگىمىزدى تانىعانى جونىندە حابار سالعان. پەيىشتە نۇرىڭ شالقىعىر تۇركيا پرەزيدەنتى تۇرعىت وزالدىڭ «وسى كۇندى عاسىرلار بويى كۇتتىك قوي!» دەگەن ءسوزىن، قالاي ۇمىتارمىز؟! ال، قاپ تاۋىن قاپتاي قونىستانعان سان ءتۇرلى مۇسىلمان ۇلتتارى دا قاراحانيدتەر داۋىرىندە قانداسىنا سىيماي، ورتا ازيادان اۋىپتى. ۇلى سىردىڭ بويىندا داريا التى اۋناعاندا دا جۇرناعى قالعان «جەتىاسار» مادەنيەتى بار، العاش الاندار، قازىرگى وسەتيندەر قونىس تەپكەن. قازاقستاننىڭ قايراتكەر ءجۋرناليسى ولەگ احسار ۇلى كاسييەۆتى «اۋلىڭا كەلىپ كەتپەيسىڭ بە؟» دەپ مازالاي بەرەتىنىم سوندىقتان. ءبىزدىڭ «ماڭگىلىك ەلدىڭ مۇراگەرى» ەكەنىمىزدى دالەلدەيتىن مىڭ سان دەرەك كەلتىرەر ەدىم، اتتەڭ، ۋاقىت تار، ونىڭ ۇستىنە تاقىرىپتان اۋىتقىپ بارا جاتقاندايمىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اق سارسەن، قارا نيەتتى جيرينوۆسكييدىڭ، نيكونوۆتىڭ، فەدوروۆتىڭ، انە ءبىر جاتىرىنان جەرىپ تۋعان ياكۋت پا، بۋريات پا، بىردەڭەنىڭ قۇيتىرقى سوزدەرىن قيىعىڭا قىستىرماي، تاۋەلسىزدىگىڭدى تويلاي بەر، اللادان رۇقسات!
مەملەكەتتەردىڭ بىر-بىرىنە تاۋەلدىلىگى... دەيسىڭ،ءا؟ ول جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ نەگىزگى نىشانى عوي. ەشكىمگە كۇنى تۇسپەيتىن ەل بولا ما ءوزى؟ ءبىز، ادەتتە، ءبىر نارسە تۋرالى اڭگىمە قوزعاساق، امەريكا، رەسەي، جۇڭگو سياقتى الپاۋىتتاردى مىسالعا الامىز. جاھانعا جاندارم بولعىسى كەلەتىن سول امەريكاڭىز قالاي كۇنەلتىپ جاتىر، الىپ وندىرىسىمەن، الەۋەتتى الەۋمەتتىك ارەكەتتەرىمەن، اسىپ-توگىلگەن اقىل-ويىمەن جانە مىڭ سان ميلليتارلىق قويمالارىمەن؟... ارينە، اراب ەلدەرىنىڭ اقشاسىمەن. قىرىق قادام قۇدىقتان قاۋعا تارتىپ، مۇنايدان تاپقان ميللياردتاعان پۇلىن ارەكەڭدەر اقش-تىڭ قارجى اينالىمىنا وسىمگە سالىپ قويىپ، اق جەيدە، اق دامبالىمەن پالمانىڭ تۇبىندە شالجيىپ جاتىر! سول قارجىنى ادىمداپ ولشەپ شىققانداي ءوز مەملەكەتىنىڭ ەكونوميكاسىنا سالار ەدى، ءباداۋي جورتقان باياباندا «قارا التىن»، گازدان باسقا ەشتەڭە جوق. سۋدى سۇراپ ءىشىپ وتىر. ءىرى وندىرىستىك جوبالار ءوزىن ءوزى اقتامايدى. ەكونوميكا «قىزىپ» كەتەدى، قاراجات قۇنسىزدانادى. ءبىراق كەرەگە جۇرتتىڭ كوسەگەسىن كوگەرتۋ كەرەك قوي، سوسىن بارىپ التى قات اسپاننىڭ استارىن جىرتىپ، ءزاۋلىم ۇيلەر سالادى، تەڭىزدىڭ جاعاسىن جازيراعا اينالدىرىپ، تۋريستەر شاقىرادى. قوس-قوستان قاتىن الادى، گارەمدەرىن جۇرتقا تاماشالاتادى، بايگەگە ميلليوندار (تەڭگە ەمەس) تىگىپ، اتان جارىستىرادى. قازاقستاننان سۇڭقار، قارشىعا، يتەلگى ۇرلاتىپ الدىرىپ، ساياتقا شىعادى. ودان قالدى، ءبىز سياقتى ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنا وزدەرىنە اسا ءتيىمدى، ارينە، وتاندىق جەمقورلاردى دا ۇمىت قالدىرماي، ينۆەستيسيا قۇيادى. ءتىپتى بولماسا، استانا سەكىلدى جاڭا قالانىڭ كوشەسىنە تاريحتا تۇلعا ەمەس ادامدارىنىڭ (بەن تالال) ەسىمىن بەرگىزدىرەدى.
Cول ارابەكەڭىز وسىمگە سالعان قارجىسىن ءبىر كۇندە قايتارىپ الار بولسا، سەم اعايدىڭ سالقارى ءاپ ساتتە دەفولتقا ۇشىراپ، قارا جامىلادى ەكەن! ءبىراق ونى مەزەتىندە قايتارىپ بەرەتىن امەريكانى كورىپ تۇرعان جوقپىن. ارادا حالىقارالىق ساياسي-ەكونوميكالىق كەلىسىم-شارتتار بار. ايتەۋىر ءبىر زاماندا قايتارىپ الارسىڭ... مەن الىپ امەريكا مەن ازعانتاي ارابيانى ادەيى مىسالعا كەلتىرىپ وتىرمىن. ەندەشە، باسقالارعا نە جورىق؟ الەم ينتەگراسيالانعان سايىن مەملەكەتتەر بارلىق باعىتتار بويىنشا بىر-بىرىنە تاۋەلدىلىگى ارتا تۇسەدى. سىرتقى ساياساتتاعى ۋاعدالاستىقتار مەن كەلىسىم-شارتتار ءار ءبىر ەلدىڭ زاڭدارىنا سايكەس بەكىتىلەدى جانە پارلامەنتتەرىندە راتيفاكسيالانادى. ال ءبىراق سونداي كەلىسىم-شارتتاردا، وداقتارعا كىرۋدە، ۇيىمدارعا بىرىگۋدە قاي ەلدىڭ ۇتقانى، قاي ەلدىڭ ۇتىلعانى – ول باسقا اڭگىمە. شەت جاعالاتىپ ايتساق، قازىرگى تاڭدا ەۋرووداقتىڭ بولاشاعى دا كۇماندى بولىپ تۇرعان جوق پا؟ ال، ءبىز كەدەن وداعىنان سونشالىقتى ۇتتىق پا؟
«كەشەگى قاڭتار وقيعاسى قازاقستاندى دا قارۋلى كۇشتەر جاعىنان باسقا ەلدەرگە تاۋەلدىلىگىن بايقاتقانداي» دەيدى جۇرت. بىردەن ايتايىن، قاي ەلدىڭ ارمياسى بولسىن باسقاعا تاۋەلدى بولۋى مۇمكىن ەمەس. كونستيتۋسياعا سايكەس، اسكەر – مەملەكەتتىڭ قورعاۋشىسى، ۇلتتىق تابىستىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى مىندەتتى تۇردە قورعانىس سالاسىنا جۇمسالادى. قارۋلى كۇشتەردى باسقا كوزدەردەن قارجىلاندىرۋعا تيىم سالىنعان. ول تىكەلەي مەملەكەت باسشىسىنا باعىنادى. سوندىقتان قاي ەلدىڭ پرەزيدەنتى دە – قارۋلى كۇشتەردىڭ باس قولباسشىسى. ارميانىڭ تاۋەلدىلىگى دەگەن ۇعىمدى «كۇشتى» نەمەسە «ءالسىز» سوزىمەن الماستىرساق، سۇراققا جاۋاپتى وپ-وڭاي تابا قوياسىز.
قازاقستاننىڭ ءجۇزمىڭدىق ارمياسى دا وتىز جىلدان بەرى، يزرايلدەن قىمبات باعاعا «سەمسەر»، «نايزا» سياقتى تۇككە تۇرعىسىز اتقىش قۇرالدارىن ساتىپ العانىنا، سولتۇستىك كورەياعا ۇرلىقى جولمەن «ميگ» اسكەري ۇشاقتارىن اسىرىپ جىبەرە جازداپ، حالىقارالىق داۋعا قالعانىنا، ارىس وڭىرىندە ءوق-دارى، قارۋ-جاراق قويمالارىنىڭ جىل ارالاپ جارىلىپ، بەيبىت حالىقتى اسا زارداپتارعا ۇشىراتقانىنا، «ارقانكەرگەن» شەكارا بەكەتىندە «سارىاۋىز بالاپان» ۆلاديسلاۆ چەلاحتىڭ 15 جاۋىنگەردى قانجوسا عىپ «قىرىپ» تاستاعانىنا قاراماستان، قالت ەتپەي قورعانىس شەبىندە تۇر. سىرتتان پالەندەي ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپ جوق. وفيسەرلەردىڭ كويلەگى كوك، ساربازداردىڭ قارنى توق. حالىقارالىق بەيبىت كۇشتەردىڭ قۇرامىندا تاجىكستان، اۋعانستان، تاعى باسقا مەملەكەتتەرگە بارىپ، سويقان سالعان اۋماقتاردى مينالاردان تازارتۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جانە اسكەري ياكي الەۋمەتتىك نىسانداردى كۇزەتۋ شارالارىنا قاتىستى، ارينە، قۇرباندىقتار بولدى. ءبىراق، قازاق اسكەرىنىڭ حالىقارالىق ميسسيالارعا قاتىسۋى ەلىمىزدىڭ جاعىمدى وبرازىن قالىپتاستىرعانى راس.
ال، ەندى ارميامىزدىڭ قورعانىستىق-شابۋىلداۋ قارۋ-جاراعى، اسكەري تەحنيكالىق بازاسى تۋرالى اڭگىمەلەسەك، ميلليتاريستىك ونەركاسىبى قاتتى دامىعان مەملەكەتتەرگە تاۋەلدىمىز. ءبىراق ءبىز عانا ما؟ بۇكىل الەمنىڭ قارۋلى كۇشتەرى رەسەيدىڭ «كالاشنيكوۆ»، ءيزرايلدىڭ «ۋزي» اۆتوماتتارىنا، تۇركيانىڭ «بايراقتارىنا»، اقش پەن رەسەيدىڭ دىبىستان جىلدام اسكەري ۇشاقتارىنا دىلگەر ەمەس پە؟ ەڭ اياعى 16-شى كاليبرلى اڭشى مىلتىعىن دا تۋلادان ساتىپ الامىز. قۇدايعا شۇكىر، تاۋەلدى بولاتىنداي جالدامالى اسكەر ۇستامايمىز، تاعى دا سولتۇستىك كورەيا سياقتى حالىقتى قارا كوجەگە تاڭىپ قويىپ، يادرولىق قارۋ جاساپ جانتالاسىپ جاتقان جوقپىز. اقشامىز بار ما، قاجەتىنشە اسكەري تەحنيكا ساتىپ الىپ، ارميانى جاڭاشا جاراقتاندىرۋعا تىرىسامىز. ۇستىنەن «جونىپ جەيتىنىمىز» تاعى بار. ءاي، دەگەنمەن، ىشىمدەگى ۇرتى قۋىس «ۇرى» وي ايتادى: «قورعانىس كۇشىمىزدىڭ ساياسي-مورالدىق سيپاتىنا شىنايى باعا بەرەتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى!...
قاڭتار وقيعاسىندا بەيبىت شەرۋگە شىققانداردى ارانداتىپ، ىرگەسىنەن شالا تاستاپ، جاستاردى قيراتىپ-ورتەۋگە جەلىكتىرگەن، وزگەنىڭ مۇلكىن قاساقانا توناۋعا يتەرمەلەگەن تەرروريستىك توپتاردى اۋىزدىقتاۋعا ىشكى ىستەر، قورعانىس مينيسترلىكتەرى جاساقتارىنىڭ كۇشتەرى تولىق جەتەتىن ەدى. ءتىپتى وقيعا اۋماعىن ون قابات قۇرساۋلاپ تۇرسا دا. ءبىراق العاشقى كۇندەردە ءبىزدىڭ «ايبىندى اسكەرىمىز» قاقتىعىس اۋداندارىندا تولىق توبە كورسەتكەن جوق. پوليسياڭىزدا دا پارمەندى قاۋقار بولمادى: عيماراتتارىن «برەست قامالىنا» اينالدىرىپ، «قاسىق قانى قالعانشا» قورعانىپ جاتتى. وراعان وت-جالىنعا قاراپ ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ وزەگى ورتەندى! پارمەندى كىم بەرەدى، پرەزيدەنت پە، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءومىر-باقيلىق ءتوراعاسى ما؟ «ەكى كەمەنىڭ قۇيرىعىن ۇستاعاننىڭ» كۇنى قۇرىسىن، اقىرى سۋعا باتتىق، ابىرويدان جۇرداي بولدىق!
قاڭتار قاسىرەتىندە پرەزيدەنت بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوزى موينىنا الىپ، مەملەكەتتى ساقتاپ قالدى.
«سەنارييگە» سىيماعان توقايەۆىمىز مىقتى ەكەن، جيناقتالعان اگەنتۋرالىق اقپاراتتاردان، سەنىمدى كوزدەر باياناتتارىنان جەلدىڭ قاي جاقتان سوعىپ تۇرعانىن بىلە قويىپ، تاۋەكەل ەتتى: قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تىزگىنىن دەرەۋ قولىنا الىپ، تەگەۋرىندى قيمىلعا كوشتى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى كارىم ءماسىموۆ پەن ونىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سامات ءابىشتى قىزمەتتەرىنەن بوساتتى، ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا جىبەردى.
قيىن كۇندەر ارتتا قالعان سوڭ كەيبىرەۋلەر توقايەۆتى سىرتتان كومەك سۇرادى دەپ كىنالاي باستادى. ءبىراق، پرەزيدەنتتىڭ ۇقشۇ ۇيىمى اسكەرلەرىن شاقىرۋ قاتەلىك ەمەس، دەر كەزىندە قابىلدانعان دۇرىس شەشىم دەر ەدىم. ويتكەنى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى مەملەكەتكە ساتقىندىق جاسادى. قورعانىس مينيسترلىگى قورعانىسىن كورسەتە المادى.
كەيىن بەلگىلى بولعانداي، بەيبىت شەرۋشىلەردىڭ بۇكىل قازاقستاندىق اكسياسىن قالقانعا ۇستاپ، توپالاڭ جاساعان «بيلىكتى باسىپ الۋعا» ۇمتىلعان توپتار ەكەن. باياعى، 1991 جىلى تامىز ايىندا «تاقتان تايدىرۋ» وقيعاسىن ۇيىمداستىرعان «گكچپ»! ءبىراق يانايەۆ-كريۋچكوۆ-پۋگو-پاۆلوۆ – يازوۆ - باكلانوۆتار حۋنتاسىنىڭ «سەناريىنە» بۇقارا قاتىستىرىلعان جوق. ولار حالىقتان ۇرەيلەنىپ، ماسكەۋگە اۋىر اسكەري تەحنيكالاردى الدىرىپ، باسىپ-جانشۋعا دايار تۇردى.العاشقى قاقتىعىستا ەكى تۇرعىننىڭ تانكىنىڭ استىنا ءتۇسىپ ولگەنىن ەستىگەن كسرو-نىڭ سوڭعى قورعانىس ءمينيسترى دميترەي يازوۆ جەدەل بۇيرىق بەرىپ، اسكەردى كازارمالارىنا قايتاردى. ءسويتىپ، «گكچپ»-نىڭ ارامزا ويى ىسكە اسپادى.
شىنىن ايتايىق پا، بىزدە سول «گكچپ» بولا جازدادى! كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ءار ءبىر قازاق مۇنى بىلۋگە ءتيىس! ءقازىر جاعداي سايابىرسىعاندا، اڭگىمەنى سان-ساققا جۇگىرتىپ، ءوزىڭنىڭ جالقى پىكىرىڭدى جالپىعا تەلىمەي، ويىمىزدى ورتاق مۇددەگە توعىستىرىپ، كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىمىزدى قىراعى قورعاۋىمىز كەرەك!
جاعدايعا سىن كوزىمەن قارايىقشى: قىزمەتىنەن بوساعان كارىم ءماسىموۆ الدىمەن «وتاندى ساتتى»، سوڭىنان «بيلىكتى باسىپ الۋعا ارەكەت جاسادى» دەگەن قىلمىستىق باپتارمەن قاماۋعا الىندى، ەكى ورىنباسارىمەن بىرگە. ونىڭ ەكى مارتە پرەمەر-مينيستر قىزمەتىن اتقارعانىن، بىرنەشە مينيسترلىكتى باسقارعانىن، بۇرىنعى پرەزيدەنتكە وتە جاقىن ادامداردىڭ ءبىرى بولعانىن ەسكەرسەك، جالعىز ءوزى نەمەسە بىرنەشە جاقتاستارىمەن عانا وسىنداي ارەكەتكە باردى دەپ ويلايمىز با؟ كارەكەننىڭ قايراتى 18 اداممەن باتيستانى تاقتان قۇلاتقان فيدەل كاسترونىڭ جۇلىعىنان دا كەلمەيدى عوي. دەمەك، قازىرگى بيلىك بۇتاقتارىندا ونى قولدايتىن سەپەراتيستىك توپتاردىڭ وتىرۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى وقيعالار تىزبەگىندە ءار دەڭگەيدەگى كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ ارەكەتسىزدىگى، ءقيراتۋ-بۇلدىرۋ نىساندارى رەتىندە اكىمشىلىك، سوت، مەملەكەتتىك باسقارۋ عيماراتتارىنىڭ تاڭدالىپ الىنۋى، وقيعانى ورشىتپەۋگە اسىقپاۋشىلىق پيعىلى سونى اڭعارتقانداي.
مەنىڭشە، «بيلىكتى باسىپ الۋ» جوباسى وسىدان ون-ون بەس جىل بۇرىن جاسالعان سياقتى. «حالىقتى قاتىستىرا» وتىرىپ... بۇرىنعى بيلىكتىڭ سپەكتاكلدەرىندە حالىق ۇنەمى «ماسسوۆكادا» جۇرەتىن. بىر-ەكى اكتىدە جالت ەتىپ كورىنەدى دە، جوق بولادى. ال باستى اكتەرلەر رولدەرىن اياعىنا شەيىن ءساتتى ويناپ شىعادى. ولاردىڭ ءوز تىنىشتىعى ءۇشىن قويعان قويىلىمدارىنىڭ ەسەبى جوق. ساياسي تەحنولوگتارىنىڭ اسا مىقتى بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
سەرتىڭ قايدا ءسوز بەرىپ، ءسوز الىسقان،
اتا زاڭدى اقتارسام...
توزاق ۇشقان!
ەرتىسبايەۆ ەرىنىن جىبىرلاتسا،
ەرىپ كەتە بەرەسىڭ، قازاقستان!
ەرتەڭىنىڭ نە بولارىنا الاڭداپ وتىرعان جۇرتتىڭ «2050» باعدارلاماسىمەن باسىن قاتىردى... («وعان دەيىن نە پاتشا ولەدى، نە ەسەك ولەدى» دەگەن قوجاناسىر سياقتى).
«وزىق وتىز ەلدى قۋىپ جەتەمىز» دەدى... (جىرتىق شالبار، جالاڭ اياقپەن بە؟)
تۇرالاعان ەل تۇرەگەلىپ ەدى!... ويباي، ءبىز «ماڭگىلىك ەلدىڭ» ۇرپاعىمىز، الىسىپ-جۇلىسىپ جاتقانىمىز سىرت كوزگە ۇيات. ودان دا «رۋحاني جاڭعىرايىق!» دەپ ارقامىزدان قاعىپ جۋىسىتتى. (ءبارىمىز «تاريح تولقىنىنا» كومىلىپ، باتىپ كەتە جازدادىق!)
قاي ءبىر جىلى كودەكسكە جەردى شەت ەلدەرگە ساتۋ جونىندەگى باپتى بىلدىرمەي،سول كەزدەگى پارلامەنتتىڭ القاۋىمەن، ەنگىزىپ جىبەرىپ ەدى، ارعىماق اتىن سۇراعاندا دا، اياۋلى قاتىنىن قالاعاندا دا، «كورشىمەن تاتۋ تۇرعانىمىز ءجون» دەپ، سوزگە كەلمەي بەرە سالىپ، باسىنعان كاۋىر «ەندى جەرىڭنىڭ ءبىر پۇشپاعىن بەرە عوي» دەگەندە، «قاي قاتىنىڭ تولعاتىپ جەر تۋىپ ەدى، جەردى بەرگەنىمىز-ولگەنىمىز» دەپ، بۋىرقانىپ-بۇرقانىپ، مۇزداي تەمىر قۇرسانىپ، اتقا قونىپ، داندايسىعان دۇشپاننىڭ تاس-تالقانىن شىعارعان مودە قاھاننىڭ ەرلىگىن بويتۇمار عىپ جۇرەگىمىزگە ءتۇيىپ الىپ جۇرگەن ەل ەمەسپىز بە، قانىمىزعا قارايىپ، ەكى كوزىمىز الايىپ، اقىرىپ الاڭعا شىعىپ ەدىك، «وللاھي-بيللاھي، جەردى ساتۋ ويىمىزدا جوق، شاماسى، قۇلاعىمىزعا شايتان سىبىرلاپ كەتكەن شىعار» دەپ، بيلىكتەگىلەر باستاپ، «ءتىفۋ-تاتتار» (مەنىڭ ويلاپ تاپقان ءسوزىم) قوستاپ، باسقىنشى باپقا موراتوريي قويا سالدى.(قۇداي-اۋ، پيعىلى دۇرىس بولسا، سول باپتى ءبىرجولاتا الىپ تاستاسا قايتەدى؟)
تاعى ما؟ قاي ءبىر جىلى اۋىر الەۋمەتتىك مۇقتاجدىقتاردان وندىرشەگىمىز وڭازىپ، كەڭسىرىگىمىز كەۋىپ، ىڭىرشىعىمىز اينالىپ، قاۋعا تيگەن ورتتەي ۇيتقىپ، نارازىلىعىمىزدى بىلدىرە باستاپ ەك، سۋ جۇقپاس، قۋ تاقىم تەحنولوگتار ەلباسىنىڭ اۋزىمەن «قارىپتەرى اعىلشىن الىپبيىمەن ۇقساس ەكەن، لاتىنعا كوشپەسەك، لاعىپ ايدالادا قالامىز» دەپ، جانە ءبىر جوبانى زىڭقىتىپ جىبەردى. «قارنىنىڭ اشقانىنا ەمەس، ءقادىرىنىڭ قاشقانىنا جىلايتىن» قايران قازاعىم-اي، اتامىز بەن اجەمىز، اكەمىز بەن شەشەمىز لاتىنمەن قارا تانعان، ارۋاق اتتامايىق، كوشسەك،كوشەيىك دەپ، الا قۇيىن الاعىزىپ، ارلى-بەرلى شاۋىپ كەتتىك. (ءبىراق بيلىك لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ءجونىن ايتقان جوق. وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن لاتىن الىپپەسىنە كوشىرىپ، ازەر-الدا يگەرىپ كەلە جاتقان كورشىمىز-وزبەكتەردىڭ «اناڭدى... الدىمەن انا ءتىلىن جارىلقاپ الماي ما؟» دەپ، ارتىن ءتۇرىپ كۇلگەنىن تۇيسىگىممەن ءتۇيسىندىم).
كۇن سايىن – جاڭا قويىلىم!
ول قايدان ءبىلسىن جوعارى جاقتىڭ ويىنان؟
«شىنىندا بىزگە تىنىشتىق كەرەك» دەيدى اعام،
ءبىر سيپاپ قامىت قاجىعان مويىنىن.
قاناردىڭ ءتۇبى تولار ما؟
قاراڭ ءجۇر، انە، بازاردا سۇيرەپ قولاربا.
جوعارعى جاعىڭ، ارينە، ءبىلىپ ايتادى:
«تىنىشتىق كەرەك!»
(سىزگە ەمەس، كوكە!)
... ولارعا!
مىناۋ بيلىكتى باسىپ الۋ جوباسى دا وقۋشىنىڭ شيمايى ەمەس، ابدەن ازىرلەنگەن، پىسىقتالعان. ايتپەسە، ەكىنشى پرەزيدەنتكە دارا بيلىك بەرمەي، كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزىپ، قوسانجار قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ينستيتۋتىن قۇرۋدىڭ، ونىمەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساناسىپ وتىرۋى كەرەكتىگىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ اتا زاڭ بويىنشا، ءبىز كوپۇلتتى، ۋنيتارلى، زايىرلى، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ ۇلگىسىندەگى ەلمىز. قاىپسىزدىك كەڭەسىن دە پرەزيدەنت باسقارۋى ءتيىس. الەمدە مۇڭداي قوس بيلىكتىك قۇرىلىم جوق! تەك يران يسلام رەسپۋبليكاسىندا عانا پرەزيدەنت جوعارى ءدىنباسى - اياتوللانىڭ الدىندا ەسەپ بەرەدى. ويتكەنى، اتى ايتىپ تۇرعانداي، قىزىلباستار شاريعات زاڭىن قاتتى تۇتىنادى. سوندا بىزدىكى نە؟ بۇل - قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ بيلىگىن السىرەتۋدىڭ، قوعام الدىنداعى بەدەلىن ءتۇسىرۋدىڭ، ۇزاق جىلداردان بەرى قوردالانىپ تۇيىققا تىرەلگەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، رۋحاني ازىپ-توزۋشىلىق جاعداياتتاردى قازىرگى باسشىلىقتىڭ مويىنىنا ارتا سالىپ، كەزىندەگى قياناتتاردىڭ ءىزىن جاسىرۋدىڭ، بيلىك بۇتاقتارىندا، كۆازيمەملەكەتتىك ءىرى قۇرىلىمداردا سابوتاج جاساۋ ارقىلى حالىقتىڭ «قانىن ىشكەن» كۇردەلى ماسەلەلەردى ودان ءارى شيەلەنىستىرىپ، اشىنعان الاشتى قاباتىنا الا وتىرىپ، «ساراي توڭكەرىسىن» جاساۋ ارەكەتىنىڭ مونارحيالىق-ۋزۋرپاتورلىق جوسپارى. ن.نازاربايەۆتىڭ «اينالاسىنداعىلاردىڭ» ءالى دە ديناستيالىق بيلىكتى ورنىقتىرۋدان دامەسى بولۋى مۇمكىن. ك.ءماسىموۆ، كەشە عانا ءۇيقاماققا الىنعان ا.مامين سونىڭ ءبىر عانا مىسالى. قازاقستاننىڭ بۇكىل بايلىعىن توناعان 162 الپاۋىتتى قايدا قويارسىڭ؟ بۇل سيفردىڭ ۇلعايۋى ىقتيمال. ولار ساۋساق قيمىلداتپاي-اق مول ولجاعا كىمنىڭ تۇسىندا، كىمنىڭ ارقاسىندا كەنەلدى؟ ونى ءبىر بىلسە، كەزىندە، «وسى وتىرعانداردان كەز كەلگەنىڭدى سوتقا سۇيرەپ اپارا الامىن» دەپ قوقان-لوققى كورسەتكەن ءبىرىنشى پرەزيدەنت بىلەدى.سوسىن ءبىز بىلەمىز.
كەشەگى «قاندى قاڭتاردا» كۇشتىك قۇرىلىمداردى، ونىڭ ىشىندە ارميانى ءتارتىپ ورناتۋعا، تەررورلىق، ۋزۋرپاتورلىق-سەپاراتيستىك پيعىلداعى توپتارعا قارسى كۇرەسۋگە الىپ شىقپاعان، قازىرگى پرەزيدەنتتەن ەمەس، كەيىن «مەن 2019 جىلدان بەرى زەينەتكەرمىن» دەپ جالتارعان اقساقالدان پارمەن كۇتكەن باسشىلىقتىڭ «قوسۇرەيلىگىن» قالاي تۇسىنەمىز؟ شاماسى، «بيلىكتى باسىپ الۋ» سەنارييىنىڭ ءبىر ەپيزودى سولاي بولۋى كەرەك شىعار... قورعانىس ءمينيسترى قىزمەتىنە قايتا تاعايىندالعان بەكتەنوۆ ساناۋلى كۇندەردەن سوڭ پرەزيدەنت جارلىعىمەن قايتادان جىلى ورنىن سۋىتتى. سەبەپ: - كۇردەلى كەزەڭدە كومانديرلىك مىندەتىن دۇرىس اتقارا المادى... مۇمكىن، ادال اتقارا المادى ما؟ سوعىس جاعدايىندا ديرەكتيۆاعا ساي ارەكەت ەتپەگەن، مىندەتىن دۇرىس ورىنداماعان كومانديرلەردى «وتاندى ساتتى» دەپ ايىپتاپ، جازاعا تارتقان، ءتىپتى اسكەري سوتتىڭ جەدەل ۇكىمىمەن اتىپ تاستاعان! ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرى باس قولباسشىسىنىڭ ماڭايىنا توپتاسا الماعان ول قانداي ارميا سوندا؟ بەيىمبەت ءمايليننىڭ «وحرانا ناشاندىگى» قۇرىمباي ايتقانداي: «ساباتاج! ساباتاج!»
كۇردەلى مەزەتتە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى كۇشتەرىن ەلىمىز اۋماعىنا ەنگىزۋگە تاۋەكەل ەتكەنىن ەندى تۇسىنگەن بولارسىزدار. جول-جونەكەي ۇقشۇ – نىڭ شەجىرەسىن تارقاتا كەتەيىن. حالىقارالاق اسكەري-ساياسي ۇيىم 2002 جىلى قۇرىلىپ، شارت 2003 جىلى 18 قىركۇيەكتە كۇشىنە ەندى. وعان مۇشە – مەملەكەتتەر – رەسەي، قازاقستان، بەلارۋس، قىرعىزستان، ارمەنيا، تاجىكستان. باسىم باعىتتارى: - جاڭا ترانسۇلتتىق ايباتتار مەن قاۋىپتەرگە قارسى تۇرۋ، ورىن الىپ وتىرعان نەمەسە ىقتيمال ايماقتىق نەمەسە شاعىن قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋ، شەشىمىن تابۋ؛ حالىقارالىق تەرروريزممەن، اگرەسسيۆتى ەكسترەميزممەن، قارۋ مەن ەسىرتكىنىڭ زاڭسىز اينالىمىمەن، ۇيىمداسقان قىلمىسپەن، جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىن تاراتۋمەن كۇرەس.
ۇيىمنىڭ اسكەري كونتينگەنتى جەكەلەگەن مايدا-شۇيدە شارالارعا ەلەۋسىز قاتىسقانى بولماسا، كەشەگى كۇنگە دەيىن پالەندەي كوزگە تۇسە قويمادى. ءتىپتى ونداي قاجەتتىلىك تۋىنداماعان دا شىعار؟ قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ شاقىرۋىمەن مۇشە-مەملەكەتتىڭ اۋماعىنا ەنۋى ولاردىڭ پراكتيكاسىنداعى العاشقى جاعداي. مەنىڭ ساپەن اڭسات اعام ءقاۋىپ ەتكەندەي، رەسەي جاساعى جاعدايدى پايدالانىپ نەمەسە سىنىققا سىلتاۋ تاۋىپ، وسىندا ءبىرجولاتا تۇراقتاپ قالۋدى ويلاعان دا جوق ون، كۇن ىشىندە قارۋلاس ارىپتەستەرىمەن ىنتىماقتاسىپ، ۇيىم كەڭەسى ۇسىنعان ناقتى مىندەتتەردى ادال اتقاردى. تاعى دا، كەيبىرەۋلەر «قاۋىپ» ايتقانداي، بەس ەلدىڭ بەرەن قۇراماسى باسى بەيبىت باستالىپ، تەرروريستەردىڭ ارانداتۋىمەن اياعى ويران-بوتقاعا اينالعان شەرۋگە قارسى وق جۇگىرتكەن جوق. الماتى اۋەجايىن لاڭكەستەردەن ارىلتىپ، باقىلاۋعا الدى، الەۋمەتتىك مەملەكەتتىك ماڭىزدى نىسانداردى قورعادى، مورادەرلىك تالاپايدىڭ جولىن كەستى، شەت ەلدەردەن كەلگەن جالدامالى تەرروديستەردى اۋىزداقتادى. استانامىزداعى مينيسترلىكتەر ءۇيىن، پرەزيدەنت رەزيدەنسياسىن، تاعى باسقا قۇرىلىمداردى كۇزەتتى. قىسقاسى، ولاردىڭ كەلۋىمەن ەلدەگى دۇربەلەڭ احۋال ءبىرشاما سايابىرسىدى. ۇقشۇ-نىڭ كونتينگەنتى العاشقى اسكەري ەمتيحاندى جاقسى تاپسىردى. ميسسيا ورىندالدى! دۇنيە دەمىن تارتىپ كۇتكەندەي، ءبىر كەزگى يۋگوسلاۆياداعىداي، قىرىق پىشاق قانتوگىسكە جول بەرىلمەدى. «ءتۇرلى-تۇستى ريەۆوليۋسيالار» سەنارييلەرىنىڭ سىرتقى اۆتورلارى، بەيبىت شەرۋگە شىعۋشىلاردى كوزسىز قاتىستىرا وتىرىپ بيلىكتى باسىپ الۋعا ۇمتىلعان ۇرىمتال توپتار (وزىمىزدىكى، ءماسىموۆ جالعىز ەمەس!) وقيعانىڭ باسقا باعىتتا ءوربيتىنىن، 82 جاستاعى اقساقالدىڭ اۋزىنا جالتاقتاعان وقالى يىندەردىڭ ارميانى بەيتاراپتاندىرۋ ارەكەتىنەن تۇك شىقپايتىنىن ويلاماپتى. سالىمدى ساياساتكەر ق.توقايەۆ سابازدارعا سان سوقتىرىپ كەتتى. كىم بىلەدى، حاوس جاعدايىنداعى قاقتىعىس ودان ءارى ءورشىپ، بوي بەرمەي، ءتارتىپ ورناتۋعا شاقىرىلعان اسكەرىمىز كەنەتتەن «حالىقتىڭ جاعىنا شىعىپ كەتسە»، كونستيتۋسيالىق بيلىكتىڭ كۇيرەۋى مۇمكىن عوي. ءبىز مۇنى ويدان شىعارىپ وتىرعانىمىز جوق، وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى چيليدە سالۆادور الەندەنىڭ ۇكىمەتى وسىلاي قۇلاتىلعان. بەرىدەگى ليۆيا، مىسىر وقيعالارىنىڭ فورمالارى دا سوعان ۇقساستاۋ. «فورما دا – مازمۇن سياقتى» دەيدى ايگىلى اقىن ە.ەۆتۋشەنكو. قالاي دەسەك تە، ءبىزدىڭ گەنەرالدار قارەكەتىن «گكچپ» كەزىندەگى مارشال د. يازوۆتىڭ ازاماتتىعىمەن سالىستىرا المايسىڭ. ول ماسكەۋگە باسا كوكتەپ كىرىپ كەلىپ، حۋنتاعا قارسى شىققان ەلسينشىلەرگە وق اتۋعا دايىندالعان برونەتانك اسكەرلەرىن گورنيزوندارعا قايتاردى. ەرتەڭ «گكچپ»-عا قاتىسقانى ءۇشىن اۋىر ايىپقا تارتىلاتىنىن ءبىلىپ تۇرسا دا! مەملەكەتشىل تۇلعا تيموفەيەۆيچتەي بولۋ كەرەك!
«قاندى قاڭتاردىڭ» قىرتىستارى بۇگىن جازىلا باستادى، «سابوتاجشىلار» دا انىقتالىپ جاتىر. ءبىرى قىزمەتىنەن ءتۇسىپ، ءبىرى جاۋاپقا تارتىلىپ... دەگەندەي. ءبىر وكىنىشتىسى، ىزدەستىرۋ-زەرتتەۋ-تەرگەۋ پروسەدۋراسىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس، ءبىز ازىرگە ولاردىڭ اتى-جوندەرىن بىلمەيمىز. ءبىراق كۇندەردىڭ كۇنىندە مىندەتتى تۇردە بىلەتىن بولامىز! «قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلار» ءماسىموۆتىڭ مەكەمەسىندە عانا ەمەس، باسقا دا مەملەكەتتىك نەمەسە كۆازيمەملەكەتتىك سالالاردا، ءتىپتى ارميادا دا بولۋى ىقتيمال. ستانيسلاۆسكيي ايتقانداي، «ساحناداعى ءىلۋلى مىلتىق ايتەۋىر ءبىر اتىلۋى ءتيىس». ەلىمىزدى ابدەن سورعا باتىرعان كەشەگى بيلىكتىڭ قۇيىرشىقتارى ءالى دە جۇمساق كرەسلولارىنا جارقاناتتاي جابىسىپ العان. ءارى – ءسارى... ەكىنشى پرەزيدەنتتىن دارگەيىنە ءبىرجولاتا كوشىپ الايىن دەسە، قولتىعىنا جاستىقتى ەمەس، قاپ-قاپ كومپروماتتاردى قىسىپ جاتقان قوجايىن، ءوزى ايتقانداي، «باستارىن جۇلىپ تاستايدى». ءبىزدىڭ زاماندا «سەزىكتى سەكىر... مەيدى» ەكەن، مەملەكەت باسشىسى وتكىزگەن كەشەگى جيىندا سولاردىڭ كوبىسى تۇك بولماعانداي ماڭدايى جارقىراپ الدىڭعى قاتارلاردا وتىردى. دەمەك، ءقاۋىپ سەيىلگەن جوق!
ساق بولعانىمىز ءجون. ول ءۇشىن بىزدە، سانىنىڭ قانشالىقتى ەكەنى سونشالىقتى ماڭىزدى ەمەس، «ءۇش ءجۇز سپارتالىقتىڭ» جۇرەگىندەي جۇرەگى، بىلەگىندەي بىلەگى بار، تامىرىندا قازاقتىڭ قانى تۋلاعان، بۇلشىق ەتى ءقاتىپ-پىسىپ قۋناعان، نامىسىن نارتقا سۋارعان، قولىنا كوكشىل تۋ العان، قابانبايلاردى ءپىر تۇتقان، دۇشپانىن كورسە ىنتىققان، سەمسەرى جەلگە سۋىنعان، بەس قارۋىن بۋىنعان ارميا بولۋى كەرەك! كەشەلى-بۇگىنگى بۇقپانتاي تۇرىمىزبەن، ءوق-دارىنىڭ ءيىسىن ايىرا المايتىن د. احمەتوۆ، ي. تاسماعامبەتوۆ، س. احمەتوۆ باسقارعان قارۋلى كۇشىمىزبەن قاي ۇشپاققا شىقتىق ەكەن؟ ايتپاقشى، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان ادىلبەك جاقسىبەكوۆتىڭ نەگىزگى ماماندىعى كينوگەر-ەكونوميست، كاسىبى – وندىرۋشى-ساۋداگەر. مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ماڭدايالدى كابينەتتەرىن تۇگەندەپ تاۋىسقان ول باياعى ارميا گەنەرالى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، داڭقتى قولباسشى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ ورىنتاعىندا قورىقپاي-اق، قىسىلماي-اق بەس جىل وتىردى. نە بىتىرگەنىن سايتان ءبىلسىن! مەنىڭ بىلەتىنىم – «ءافاليننىڭ سەكىرىسى»، «وبەرون بۇلىگى» سياقتى «بويەۆيك» فيلمدەردىڭ سەنارييىن جازىپ، قورعانىس سالاسىن نىعايتۋعا ز-و-و-و-ر ۇلەس قوسقانى.
كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسۋ وتكىزگەن پرەزيدەنتىمىز ق. توقايەۆ: «قاڭتار وقيعاسى بىزگە ۇلكەن ساباق بولدى. قازاقستان دامۋدىڭ جاڭا جولىنا ءتۇستى» دەپ مالىمدەدى. ءبىر سەرپىلىپ قالدىق. بۇل جولى تۋننەلدىڭ تۇبىنەن كورىنگەن جارىق تەپلوۆوزدىڭ شامى ەمەس ەندى! دەمەك، جاڭا جولدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ۇستىمەن وتەتىنى انىق. قاپى قالمايىق، قارۋلى كۇشتەرىمىزدى زاماناۋي تالاپتارعا لايىق جاساندىرايىق، جابدىقتايىق، نىعايتايىق! باسىمىزدان بۇلدىرىق تا بايقاپ ۇشاتىن بولسىن! ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى – وسى.
... ايتپاقشى، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باسىنا جاڭا باسشى كەلدى: رۋسلان فاتيح ۇلى جاقسىلىقوۆ. تاياقتاي گەنەرال – لەيتەنانت «كۇرەڭ بەرەتتىڭ» يەسى كورىنەدى...
سوعۋعا ءازىر ەرتەرەك الاقاندى،
كۇرەڭ كۇزدە «سانايمىز بالاپاندى»...
شاھيزادا ابدىكارىموۆ، اقىن «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى
