مۇناي وندىرۋشىلەر ىلەسپە گازدىڭ ءوندىرىسىن قۇرىپ، وڭدەۋگە مۇددەلى ەمەس
گازعا قاتىستى ماسەلە سوڭعى جىلدارى ب ا ق بەتتەرىندە ءجيى كوتەرىلىپ كەلەدى. رەسپۋبليكادا گاز تاسىمالداۋعا ارنالعان ينفراقۇرىلىمىنىڭ تورتتەن ءۇشى توزعان. جەلىلەردى پايدالانۋدىڭ مەرزىمى 50 جىلدان اسىپ كەتتى.
سوڭعى جىلدارى گاز سالاسىنىڭ ماماندارى جانە ەلدەگى ءىرى گاز قۇبىرلارىنا يەلىك ەتەتىن ۇلتتىق وپەراتور بۇل پروبلەمالاردى ءجيى كوتەرىپ كەلەدى. ساراپشىلار مۇنداي ەسكىرگەن ينفراقۇرىلىممەن العا قاراي دامۋ مۇمكىن ەمەس ايتۋدا.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ گاز سالاسىنىڭ ماماندارى كوپتەن بەرى كوتەرىپ كەلگەن نەگىزگى پروبلەمالارعا كەڭىنەن توقتالدى. ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارعا قاداۋ-قاداۋ تاپسىرمالار دا جۇكتەدى.
ويتكەنى گاز سالاسىنىڭ ەلىمىز ءۇشىن دە، الەمدىك ەنەرگەتيكا جۇيەسى ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنىن جەتەر جەرىنە دەيىن جەتكىزىپ ايتتى. حالىق گازدى جىلدان جىلعا كوپ تۇتىنۋدا. ءبىراق كوگىلدىر وتىندى ءوندىرۋ قارقىنى وعان سايكەس كەلمەۋدە. ونەركاسىپتەر وندىرىسكە گازدى قولدانسا، سول سياقتى باسپاناسىن گازبەن جىلتقىسى كەلەتىن حالىقتىڭ دا سانى ارتىپ بارادى.
– تاۋەلسىزدىك جىلدارى كومىرسۋتەگى شيكىزاتىنىڭ نەگىزگى كوزدەرى مۇناي كەن ورىندارىنا تيەسىلى بولدى. گاز كەن ورىندارىن بارلاپ، يگەرۋدە، سونىڭ ىشىندە، كاسپيي اكتيۆتەرى بويىنشا ءىس جۇزىندە العا جىلجۋ جوق. سوندىقتان گازدىڭ رەسۋرستىق بازاسىن گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى ارقىلى كەڭەيتۋ ۇكىمەت پەن «سامۇرىق-قازىنا» قورى ءۇشىن سالانى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس. ىشكى گاز نارىعىنداعى باعا بەلگىلەۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ نەگىزگى ماسەلە. وڭىرلەردى جاپپاي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ گازدى تۇتىنۋ كولەمىنىڭ ارتۋىنا اكەپ سوعادى. سوڭعى بەس جىلدا ىشكى نارىقتاعى گاز 40 پايىزعا، ياعني 12 دەن 17 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيىن ارتتى. وسى رەتتە قازاقستانداعى گازدىڭ باعاسى تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ تومەنگى دەڭگەيدە قالىپ وتىر، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
گاز سالاسىن دامىتۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى قۇرالى – ينۆەستيسيا تارتۋ. ول ءۇشىن قارجى تارتۋعا دەگەن قۇلشىنىس پەن ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىق جەتىسپەي وتىر. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، پايدالى قازبالاردى يگەرۋشىلەر گاز ءوندىرىسى مەن گاز وڭدەۋ قۋاتىن ارتتىرۋعا اسا مۇددەلى ەمەس. توقايەۆ «نەگە» دەگەن سۇراقتى توتەسىنەن قويدى. ۇكىمەت مۇشەلەرىنە گاز وندىرىسىنە سىرتتان قارجى تارتۋدى تاپسىردى.
«سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ باسشىسى گەولوگيالىق بارلاۋدان باستاپ دايىن ءونىم شىعارۋعا دەيىنگى بۇكىل جۇمىستاردى نەگىزگى وپەراتور «قازترانسگاز» كومپانياسى تولىقتاي اتقارىپ وتىرعانىن باياندادى. «ەندەشە جاڭا كەن ورىندارىندا پايدالى قازبالاردى يگەرۋدە باسىمدىق اتالعان كومپانياعا بەرىلسىن» دەدى پرەزيدەنت.
– ۇكىمەت «قتگ» ۇلتتىق وپەراتورىنا مۇنداي قۇقىق بەرۋ ءۇشىن ءتيىستى شارتتاردى مۇقيات زەردەلەۋى قاجەت. گاز كەن ورىندارىنا قول جەتىمدىلىكتى مونوپولياعا اينالدىرماۋ اسا ماڭىزدى. ۇكىمەت تاۋەلسىز ينۆەستورلاردىڭ دەربەس بارلاۋ جۇرگىزۋىنە جانە گاز كەن ورىندارىنا قاتىستى ازىرلەمەلەر دايىنداۋىنا جاعداي جاساۋعا ءتيىس.
گاز كومپانيالارىنىڭ ۆەرتيكالدى ۇيلەسىم بويىنشا جۇمىس ىستەۋ تۇجىرىمداماسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلعان جاعدايدا ۇكىمەت «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، 2022 جىلى «قازترانسگاز» كومپانياسىن IPO-عا، سونىڭ ىشىندە، حالىقتىق IPO ارقىلى شىعارۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەۋى قاجەت. بۇل قارجى نارىعىن ايتارلىقتاي جانداندىرادى جانە ازاماتتاردىڭ ەلىمىزدەگى گاز بايلىعىنىڭ ءبىر بولىگىن يەلەنۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى، – دەدى پرەزيدەنت.
گاز قورى كور رەسەيدە كوگىلدىر وتىننىڭ قۇنى بىزدەن 48 پايىزعا قىمبات
قازاقستان گازعا ەڭ ارزان باعا بەلگىلەپ وتىرعان ەلدىڭ ءبىرى. سوندىقتان كوگىلدىر وتىن قۇنى تومەن بولعان سايىن، ىسىراپشىلدىق تا توقتاماۋدا. ەلدە 2010 جىلدان بەرى ىشكى نارىقتاعى تابيعي گازدى پايدادانۋ كولەمى وسە تۇسكەن.
گاز كاسىپورىننىڭ ماماندارى كوگىلدىر وتىندى تۇتىنۋ 91%-عا جەتكەنىن ايتادى. تيىسىنشە ەلدە ۇنەمشىلدىك مادەنيەتى مەن گازعا دەگەن جاناشىرلىق تاپتىرمايتىن قاسيەتكە اينالىپ بارادى. مەملەكەت پەن گاز سالاسىنىڭ نەگىزگى وپەراتورى اۋىلدار مەن قالالار، سولتۇستىك وبلىستار جانە جاڭا وندىرىستەرگە گاز جەتكىزۋ كەرەك دەگەندى ۇرانداتا ءجۇرىپ، تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيىن ءبىرشاما كوتەرە الدى.
ماڭعىستاۋ وبلىسىندا 1 مىڭ تەكشە مەتر گازدىڭ قۇنى 9 961 تەڭگە، جەر ءۇيى بار ابونەنت ءبىر جىلدا 6 مىڭ تەكشە مەتر گاز جاعادى. ايماقتا جىل ون ەكى اي اۋا رايى جىلى بولاتىنىن ەسكەرسەك، بۇل وتە كوپ. ال التى اي قىس، شىڭىلتىر ايازى بار قوستاناي وبلىسىندا گازدىڭ باعاسى 135%-عا قىمبات. مۇندا1 مىڭ تەكشە مەتر گاز 23 405 تەڭگە، ياعني 2،5 ەسەگە قىمبات دەگەن ءسوز. سوعان قاراماي، مۇنداعى تۇرعىن ورتاشا العاندا ءبىر جىلدا 3،2 مىڭ تەكشە مەتر عانا گاز تۇتىنادى ەكەن. ەكى ورتادا، گازدىڭ ارزاندىعىنان ىسىراپ كوبەيىپ، الەمدەگى ەڭ قۇندى وتىندى اۋاعا جاعىپ جىبەرۋ بەلەڭ الدى، دەيدى ماماندار.
سالىستىرمالى تۇردە ايتاتىن بولساق، قازاقستاندا 1 مىڭ تەكشە مەتر گاز ءۇشىن باعا $50، ال الەمدە گازدى ەكسپورتتاۋ جونىنەن ءبىرىنشى ورىن الاتىن رەسەي فەدەراسياسىندا كوگىلدىر وتىننىڭ 1 مىڭ ت.م. $74.
ايتا كەتسەك، قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى گاز سالاسىنا قاتىستى بايلانىستاردىڭ لايىقتى دامۋىنا «قازروسگاز» مەكەمەسى ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىر.
گازدىڭ قورى بويىنشا كوشباسىندا تۇرعان رەسەيدە گاز باعاسى بىزگە قاراعاندا 48 پايىزعا قىمبات. ال وسى وتىننىڭ ءتۇرى بويىنشا قورى كوپ وزبەكستاندا دا باعا جوعارى، دەيدى ماماندار. بۇل ەلدە قاراپايىم تۇتىنۋشى ءۇشىن گاز ارزان بولعانىمەن زاڭدى تۇلعالارعا 1 مىڭ تەكشە مەترىن $94 ساتادى، ءبىزدىڭ ەلدەگى ءوندىرىس وشاقتارىنا بەرەتىن باعادان 57 %-عا جوعارى بولىپ وتىر.
تۇتىنۋشىلىق دەڭگەيى وتە جوعارى قىتايدا دا گاز ارزان ەمەس. بىزدەن سەگىز ەسەگە قىمبات. جۇڭگو كومپانيالارى 1 مىڭ ت.م. گازدى $ 400 ساتادى. بۇل دەرەكتەردى تومەندەگى كەستەدەن كورۋگە بولادى.
بۇعان دەيىن وڭىرلەر بويىنشا گاز تاريفىن رەتتەۋ جانە حالىقتى قول جەتىمدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە تاپسىرما بەردىم. وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن توپتارىن، سونداي-اق، جۇمىسى گاز باعاسىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكونوميكا سالالارىن جۇيەلى تۇردە قورعاۋ ماقساتىمەن باعا بەلگىلەۋدىڭ تۇسىنىكتى ءارى جاڭا اشىق مودەلى قاجەت. ۇكىمەتكە 1 قىركۇيەككە دەيىن اتالعان ماسەلەنىڭ ادىس-تاسىلدەرىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
