ءتىلشى: الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەرگە جۇگىنسەك، ءقازىر سىزدەن كوپ ءۇمىت كۇتىلىپ وتىر. «ءبىلىم سالاسىندا سىنعا ءىلىنىپ جۇرگەن بارلىق پروبلەمالاردى ەڭسەرسە، شىركىن»، - دەيدى ەل.
اسحات ايماعامبەتوۆ: ولاي بولسا ءبارى جاقسى عوي، ءبىراق وسىنىڭ ءوزى باسقا بالە بولا ما دەيمىن. ويتكەنى اركىم ءارتۇرلى ناتيجە كۇتەدى مەنەن.
مىسالى، بىرەۋ جاڭا مينيستر كەلدى، ەندى ول وسى سالاداعى بۇرىنعى قاتەلىكتەردى تۇزەپ، ءبارىن كەڭەستىك جۇيەگە قايتا باعىتتايدى دەپ ۇمىتتەنەدى. ال تاعى بىرەۋى، كەرىسىنشە: قولدانىستاعى وسى جۇيەنى - جاڭارتىلعان باعدارلامانى قالدىرادى، ەشتەڭەنى وزگەرتپەيدى دەپ ويلايدى. ءوزىڭىز ايتقانداي، ءار ادام ماعان ءارتۇرلى ءۇمىت ارتادى...
مەن وسى قىزمەتكە جاڭادان تاعايىندالا سالىسىمەن، بارلىق ساراپشى ماماندارمەن جولىعىپ، تىلدەستىم. ءبىلىم مينيسترلىگىن سىناۋشىلارمەن دە، سول سەكىلدى قولداۋشىلارمەن دە.
ماعان ولاردىڭ ۇستانىمى تۇسىنىكتى. ءارقيلى پىكىرلەر، كوبىنە بىر-بىرىنە قاراما-قايشى.
ولاردىڭ ءبىر بولىگى فينليانديا سياقتى ەلدەردىڭ وزىق باعدارلامالارىن قولعا الىپ، ەنگىزۋ وتە قاجەت دەپ سانايدى، ال باسقالارى 1980 جىلعى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا قايتا ورالساق دەيدى.
قالاي دەگەنمەن دە ۇلكەن وزگەرىس بولمايدى دەپ ايتىپ قويايىن. كوبىنە مينيستر جاڭادان كەلگەندە: «مەنىڭ الدىمداعىلار ءبارىن دۇرىس جاساماعان، سوندىقتان ءبارىن قايتا قاراستىرىپ، قايتا باسقاسىن ەنگىزەمىز» دەيدى ەمەس پە؟ نەگىزىنەن، بۇل ساياساتتى مەن قولدامايمىن. مەن ولاي ەتپەيمىن.
ارينە، الدىڭعىنى قابىلداپ الامىز، سولاي بولۋى كەرەك.
ءبىراق مەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇمىس ىستەپ، بۇل جۇيەنى ءارقىرىنان بايقاپ كورگەن اداممىن. اۋداندا دا بولدىم، وبلىستا دا بولدىم... سونىڭ ارقاسىندا مينيستر رەتىندە ماعان شەشىمدەر قابىلداۋ الدەقايدا وڭايىراق.
قوعام كوتەرىپ وتىرعان كوپتەگەن پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن ۇلكەن رەفورمالاردىڭ قاجەتى جوق. توڭكەرىستىڭ تۇككە قاجەتى جوق.
ەڭ كۇردەلى دەگەن، جاندى جەرگە تيەتىن رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلىپ قويىلعان، ەندىگى پروبلەمالاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن اقىرىنداپ ەش اۋىرتپالىقسىز شەشۋگە بولادى.
ءتىلشى: جەلىدە ءبىزدىڭ مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى شالاساۋاتتى ادامداردى، تۇتىنۋشىلاردى تۇلەتىپ جاتىر، ال كەڭەس كەزىندە بۇلاي بولماعان دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى عوي...
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بارلىق كەڭەس كەزەڭىندە مەكتەپ بىتىرگەندەردىڭ بارلىعى شەتىنەن اقىلدى بولعان با؟
بايقاپ قاراساڭىز، كەڭەس كەزەڭىندە دە مەكتەپتى ءتامامداعانداردىڭ دەڭگەيى ءارتۇرلى. ءيا، جاقسى وقىعاندارى دا بار، سونىمەن بىرگە وقي الماعاندارى دا بار.
بۇرىن ءبارى جاقسى بولعان، مەكتەپتى ءبارى ۇزدىككە بىتىرگەن، ەكىلىككە ەشكىم وقىماعان دەگەننىڭ ءبارى ميف. بۇگىنگى ءبىلىم وتە ناشار دەپ ايتۋ دۇرىس ەمەس. ارينە، كەمشىلىكتەر جوق ەمەس، بار. ءبىز مۇنى مويىندايمىز.
ءبىراق جەتىستىكتەرىمىز دە بار عوي، ونى دا ۇمىتپايىق. ءبىزدىڭ وقۋشىلارعا قاراڭىزشى. بۇگىنگى بالالار مۇلدەم باسقاشا. بۇگىنگى وقۋشىلاردى مەن جامان دەپ ايتپاس ەدىم. ولار باسقالاي.
ءتىلشى: سوندا قالاي باسقالاي؟ ءقازىر اتا-انالار ءبىلىم سالاسىنا ۇنەمى ەنگىزىلەتىن جاڭا وزگەرىستەرگە، رەفورمالارعا شاعىمدانادى. سولايشا بالالارىمىزدىڭ باسىن قاتىرىپ، قيناپ قويدى دەپ ايتادى.
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءيا، قازىرگى بالالار باسقاشا. ولار الدەقايدا ءموبيلدى ءارى تاپقىر. فۋنكسيونالدى تۇرعىدا ساۋاتتى.
جۇرگىزىلگەن رەفورمالاردىڭ ماقساتى – بالانى قانداي دا ءبىر ەلدىڭ قايدا ورنالاسقانىن نەمەسە تاعى باسقا مالىمەتتى بىلۋگە ۇيرەتۋ عانا ەمەس. بۇگىن ءبىز بۇل اقپاراتتى ينتەرنەتتەن نەمەسە ەنسيكلوپەديادان دا ەش قيىندىقسىز تاۋىپ الا الامىز. بالانى تالداۋعا، ويلاۋعا، ءبىلىمدى قولدانۋعا، سىني تۇرعىدان ويلاۋعا، ۇجىمدا جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەتۋ ماڭىزدى. بۇل داعدىلاردىڭ ماڭىزى زور. ءبىراق بۇل ءبىلىم قاجەت ەمەس دەگەندى بىلدىرمەيدى.
بەلگىلى ءبىر ءبىلىم جيىنتىعىنسىز العا جىلجۋ مۇمكىن ەمەس، بۇل - ىرگەتاس. ءبىز ءبىلىم ماڭىزدى دەپ سانايمىز جانە وعان سايكەس داعدىلار مەن قۇزىرەتتەر قاجەت.
PISA (ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ جەتىستىكتەرىن باعالاۋ باعدارلاماسى) جانە TIMSS (مەكتەپتەگى ماتەماتيكا جانە جاراتىلىستانۋ ءبىلىمى ساپاسىن زەرتتەۋ) سىندى حالىقارالىق زەرتتەۋلەر بار. TIMSS دەرەكتەرى بويىنشا، ءبىزدىڭ بالالار الەمدە 7-9-شى ورىندى يەلەنەدى. TIMSS اكادەميالىق ءبىلىمدى باعالايدى، ياعني ءبىز ءبىر نارسە تۋرالى قانشالىقتى بىلەتىنىمىزدى سارالايدى ول.
سونىمەن بىرگە PISA سول اقپاراتتى ءبىز قالاي قولدانامىز، ونى قالاي تالداي الامىز، سونى باعالاپ كورسەتەدى.
وكىنىشكە قاراي، بۇل رەيتينگتە ءبىز ءتورتىنشى وندىقتىڭ قاتارىندامىز. ياعني، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سىني تۇرعىدان ويلاۋ ماسەلەلەرى اقساپ تۇر.
ال قازىرگى الەمدەگى تەحنولوگيانىڭ قازىرگى دامۋ قارقىنى مۇلدەم باسقا داعدىلاردى قاجەت ەتەدى. ماماندىقتار دا وتە تەز ەسكىرىپ، وزگەرىپ جاتىر.
ءتىلشى: ماماندار دايارلاپ ۇلگەرگەنشە دەيسىز بە؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ەگەر ءبىز بۇرىن ارنايى ناقتى ءبىر مامانداردى دايارلاپ، بولاشاقتا قانداي مامان قاجەت بولاتىنىن بىلەتىن بولساق، ال ءقازىر بەلگىسىزدىك پەن جىلدام وزگەرىستەر زامانى.
ءبىز 10 جىلدان كەيىن قاي ماماندىقتاردىڭ جوعارى سۇرانىسقا يە بولاتىنىن بىلمەيمىز.
بالالارعا ءومىر بويى ۇيرەنۋگە بولاتىنداي داعدىلاردى ۇيرەتۋ قاجەت. مىنا قيىن زامانعا تەز بەيىمدەلىپ، جىلدام توسەلۋ ءۇشىن داعدىلارىن شىڭداۋىمىز ءتيىس. وكىنىشكە قاراي، الدىنداعى جۇيە بۇل تالاپتارعا ساي بولماعان.
مەن بۇل ارادا كەڭەستىك ءبىلىم جۇيەسى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. ول، ارينە، ءوز ۋاقىتىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسىنىڭ ءبىرى بولدى. ءبىراق قازىرگى ۋاقىت وزگەرىستى جانە قۇزىرەتتەردىڭ باسقا جيىنتىعىن قاجەت ەتەدى.
وندا دا ءالى ەسكى ەلەمەنتتەردىڭ قالدىعى بار بىزدە. ءبىز ءبارىن جويىپ جىبەردىك، سول سەكىلدى ءبارىن نولدەن باستادىق دەپ ەشكىم ايتا المايدى. ءداستۇرلى كوپ دۇنيە سول قالپىندا وزگەرىسسىز قالدى.
ءتىلشى: ءسىزدىڭ ۇلىڭىز بار ەكەن. ول قاي مەكتەپتە وقيدى؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: كادىمگى مەملەكەتتىك قازاق مەكتەبىندە، ءتورتىنشى سىنىپتا وقيدى.
ءتىلشى: ۇلىڭىزعا ۋاقىتىڭىز بار ما، ساباعىن بىرگە قارايسىزدار ما، ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرەسىز بە؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ارينە، ءاردايىم ونىڭ باعالارىن قاداعالاپ، كۇندەلىگىنە دە ءوزىم قول قويامىن. ونىڭ قالاي وقيتىنىن سۇراپ، بىرگە ويناپ، كەيدە اڭگىمەلەمەسىز.
اسىرەسە، ۇل بالا ءۇشىن اكەسىمەن سويلەسۋ وتە ماڭىزدى. ءقازىر ءبىز ونىڭ بولاشاق جوسپارلارىن انىقتاپ، باجايلاپ قويدىق: مىسالى، كىم بولعىسى كەلەدى، قانداي داعدىلاردى دامىتۋى كەرەك دەگەن سەكىلدى. ەكەۋمىز بىرگە اقىلداسا وتىرىپ، ونى شەشتىك. ول كەلىستى، قىزىعۋشىلىق تانىتتى.
ول جاقسى وقيدى، ەگەر قالاعان ناتيجەسىنە قول جەتكىزبەسە، قاتتى ۋايىمدايدى. ول بارىنە قىزىعادى، ەگەر تەلەديدار كورەتىن بولسا، كوپ وتىرمايدى.
ءبىرىنشى سىنىپقا بارعان كەزىندە ۇلىم تەلەفونى جوق بالا جالعىز ءوزى ەكەنىن ايتقان. ءقازىر ءبىز وعان باستىرماسى بار تەلەفون ساتىپ الدىق. ارينە، كەز-كەلگەن بالا سياقتى، ول دا سمارتفوندا ويىناپ، ۆيدەو تاماشالاعىسى كەلەتىنىن جاقسى تۇسىنەمىن. گادجەتتى پايدالانۋ داعدىسى دا ماڭىزدى.
ول YouTube، Google قىزمەتىن قولدانىپ، اقپارات ىزدەپ، كەيبىر پاراقشالاردى اشا ءبىلۋى كەرەك. سوندىقتان ۇلىمنىڭ قولىنا اندا-ساندا سمارتفون بەرەمىن. ءبىراق ونىڭ شەكتى ۋاقىتى بار.
ءتىلشى: ەگەر مۇمكىندىك بەرسە، قاي ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن كوشىرمەلەر ەدىڭىز؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: قانداي دا ءبىر ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن كوشىرمەلەۋ ۇنەمى ءتيىمدى ءارى جەمىستى بولا بەرمەيدى.
مىسالى، فينليانديا مەن سينگاپۋردىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن: پسيحيكاسىمەن، لينگۆيستيكاسىمەن، مادەني جانە ساياسي باعىتتارىمەن قازاقستانعا سول قالپى كوشىرۋ - ول مۇمكىن ەمەس نارسە.
تەك وزىق تاجىريبەلەردى تاڭداپ الىپ، ونى ەلىمىزدىڭ جاعدايىنا بەيىمدەۋ ارقىلى قولدانۋ كەرەك.
ءبىز ەڭ جاقسى تاجىريبەلەردى العانبىز، مىسالى فينليانديا، سينگاپۋر، كەمبريدج تاجىريبەلەرىن الىپ، ونى وسىنداعى ءبىلىم جۇيەسىنە بەيىمدەدىك. سول سەكىلدى ءبىز وتاندىق جۇيەدەن دە كوپ نارسەنى ەكشەپ الۋىمىز كەرەك، مىسالى، ۇلى ادىسكەر جانە پەداگوگ احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن ونىڭ الىپپە بويىنشا ءادىسناماسىن.
ءتىلشى: قازاقستاندا اقىسىز ءبىلىم الۋعا بولا ما؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءبىزدىڭ بەرىپ جاتقان ورتا ءبىلىمىمىز اقىسىز. تەك مەملەكەتتىك مەكتەپتەر بولۋى كەرەك دەپ كەسىپ ايتۋعا بولمايدى. جەكە سەكتور دا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. بىزدە جەكە بالاباقشالار، مەكتەپتەر، ۋنيۆەرسيتەتتەر دە بار. مەنىڭشە، بۇل جامان ەمەس.
ءتىلشى: ءبىراق مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ بارلىعى بىردەي كوللەدجگە تەگىن تۇسە المايدى عوي.
اسحات ايماعامبەتوۆ: بىزدە بارلىعى بىردەي جوعارى ءبىلىم الۋى كەرەك پە؟ مەن قالاسا دا، قالاماسا دا جوعارعى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ، ءبارى بىردەي ديپلوم الۋ كەرەك دەپ ويلامايمىن.
بۇگىنگى تاڭدا كاسىبي - جۇمىسشى بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ الدەقايدا ماڭىزدى. سودان كەيىن جۇمىس ىستەپ، دايىندالىپ، ودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتكە ءتۇسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مۇمكىن بىرەۋ ارناۋلى ورتا ءبىلىم الۋى كەرەك شىعار؟
ءبىزدى بۇگىندەرى قاتتى سىنايدى. بيىل ۋنيۆەرسيتەتكە گرانتقا ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىر ورىنعا 1،1 ادام تالاستى. كەيبىر ماماندىقتاردا ءبىر ورىنعا ءبىر ادامنان كەلەدى.
بۇگىندەرى، كەرىسىنشە، ءبىزدى تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ورنىنا، جوعارى وقۋ ورىندارىنا تىم كوپ گرانت ءبولىپ قويدى دەپ سىناپ جاتىر. جوعارى ءبىلىمنىڭ قاجەتى جوق، كوللەدجگە بارىڭدار دەپ ەشكىم ايتىپ جاتقان جوق.
دەگەنمەن بارىنە بىردەي جوعارى ءبىلىمنىڭ نەگىزى قاجەت ەمەس. بۇگىنگى تاڭدا بىزدە مىسالى APEC PetroTechnic دەگەن كوللەدج بار. وعان ءبىر نەمەسە ەكى جوعارى ءبىلىمى بارلار وقۋعا تۇسەدى.
ءتىلشى: مۇعالىمدەردىڭ الاتىن ەڭ تومەنگى جالاقىسىن اتاڭىزشى؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: باستاۋىشتىڭ ءمۇعالىمى - 70 مىڭ تەڭگە الادى. دەگەنمەن ونىڭ كەمىندە قوسىمشا جەتى ۇستەماقىسى بار.
ەگەر ول سىنىپ جەتەكشىسى بولسا، جالاقىسى باسقاشا بولادى. جاڭارتىلعان باعدارلامامەن وقىتاتىنداردىڭ جالاقىسى دا باسقاشا.
ەگەر ول اۋىلدىق جەردە جۇمىس ىستەسە، وندا 25 پايىزدىق كوەففيسەنت قوسىلادى. ءبىراق ورتا ەسەپپەن ءمۇعالىم ەڭ تومەن دەگەندە 70 مىڭ تەڭگە الادى. بۇل - وتە از جالاقى.
ورتاشا العاندا، ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەلىمىزدەگى ءمۇعالىمنىڭ ورتاشا جالاقىسى 107 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل دا مۇلدەم جەتكىلىكسىز اقى.
ءتىلشى: ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەل باسشىنا: «مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ كەرەك» دەپ ايتا الا ما؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ءوز بۇيرىعىمەن جالاقىنى كوتەرە المايدى. جالاقى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن رەتتەلەدى. بۇل قاراجات بيۋدجەتتە قاراستىرىلادى.
ءبىلىم بەرۋدەن باسقا ۇكىمەتتىڭ مىندەتتەمەلەرى ونسىز دا كوپ ەكەنىن جاقسى تۇسىنەمىز.
بۇل وتە اۋىر جۇمىس - ۇكىمەت پەن ەلدىڭ باسشىلىعى دەڭگەيىندە بەلگىلى ءبىر شەشىمدەردى كەلىسە وتىرىپ، قابىلداۋ دەگەن.
ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆقا تامىز كەڭەسىندە ۇكىمەتكە مۇعالىمدەردىڭ الداعى ءتورت جىلداعى جالاقىسى ەكى ەسەدەن كەم بولماۋىن تاپسىرعانى ءۇشىن العىسىمىز شەكسىز.
ەندى وسى تاپسىرما بويىنشا بيۋدجەتتە بۇل قاراجات قاراستىرىلاتىن بولادى، سايكەسىنشە ءبىز دە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق قۇجاتتار مەن بۇيرىقتاردى وزگەرتەتىن بولامىز. ءبىز مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇلكەن قولداۋىن سەزىپ وتىرمىز جانە بۇل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ودان دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى.
ءتىلشى: ال ءسىز ءوزىڭىز قانشا الاسىز؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: مەن شامامەن 915 مىڭ تەڭگە الامىن. بۇل ەڭبەك ءوتىلى مەن باسقا دا تالاپتارعا بايلانىستى.
ءتىلشى: الدىندا ق ر سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتتىڭ باسشىسى ءسىزدى «تازالىق پەن ادالدىقتىڭ ادامى» دەپ اتاعان. ءسىز قول استىنداعىلارىڭىز پارامەن ۇستالىپ جاتسا، وتستاۆكاعا كەتۋگە دايىنسىز با؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: مۇنىڭ جاۋابى وتە قاراپايىم. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇيرىعى بار، قازىرگى ۋاقىتتا تالقىلانىپ جاتقان زاڭ جوباسى بار. بۇل ماسەلەنى ءتىپتى تالقىلاۋدىڭ قاجەتى جوق.
ەگەر بۇل زاڭ قابىلدانسا، مەملەكەتتىك قىزمەتشى تەك ونى ورىنداۋعا مىندەتتى. سوندىقتان مەن بۇل ماسەلەنى تالقىلاعىم دا كەلمەيدى. ءبىز ونى تەك ورىندايتىن بولامىز.
ءتىلشى: بىزدە جوعارى لاۋازىمعا اعاسى-كوكەسى بارلار قول جەتكىزەدى دەگەن تۇسىنىك بار. وزىڭىزگە مۇنىڭ قاتىسى جوق پا؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: مەن ساياسي قىزمەتىمدى ەرتەرەك باستادىم. 21 جاسىمدا ءماسليحات دەپۋتاتى بولعام. پارتيادا بولماعام، ءبىر مانداتتى سايلاۋ جۇيەسى بويىنشا وكرۋگتەن 11 ۇمىتكەر سايلاۋعا تۇستىك. تۋعان وڭىرىمدەگىلەر مەنىڭ قالاي وسكەنىمدى، قانداي ەكەنىمدى كورگەن، جاقسى بىلەدى. اكىم ورىنباسارى نەمەسە ءبولىم باستىعى بولىپ تاعايىندالعانىمدا دا ەشكىم بۇعان تاڭ قالعان جوق. ويتكەنى بارلىعى مانساپ جولىمدى كورىپ، ءبىلىپ وتىردى.
مەن قاراپايىم، جۇمىسشى وتباسىنان شىققان اداممىن. كوپبالالى وتباسىنان شىقتىم. ءبىر اپكەم - دارىگەر، تاعى ەكى اپايىم - مەكتەپ ديرەكتورلارى ەمەس، قاتارداعى ءمۇعالىم.
ەكى اعام دا ءبىلىم سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى، ولار دا قاراپايىم ءمۇعالىم.
اكەم قايتىس بولعان كەز - 80-جىلداردىڭسوڭىنداعى قيىن ۋاقىت ەدى. انام ءبىزدى جالعىز تاربيەلەپ ءوسىردى. ءبىراق ول كىسىنىڭ «كوپبالالى انامىن» دەپ ءبىر جەرگە بارىپ شاعىمدانىپ نەمەسە جالىنىشتى كۇي كەشكەنىن كورگەن ەمەسپىن. ءبىز وز-وزىمىزگە سەنىپ وستىك. ول ءۇشىن اناما العىسىم شەكسىز، ول ناعىز باتىر انا دەپ سانايمىن.
ءتىلشى: ال ءسىزدىڭ الدىڭىزعا بىرەۋلەر بىردەمە سۇراپ كەلگەندە، نە ىستەيسىز؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: سۇراعانى نەسى؟
ءتىلشى: مىسالى، بالاسىن جاقسى مەكتەپكە نەمەسە بالاباقشاعا ورنالاستىرۋعا كومەكتەسىڭىزشى دەپ. وسىلاي سىزگە اقشا ۇسىنعاندار بولدى ما؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ماعان ونداي سۇراقتارمەن، نەگىزى جاقىنداماعانى دۇرىس. مەنىڭ سونداي ءيميدجىم بار.
ەگەر ونداي وتىنىشتەر بولىپ جاتسا، وعان «جوق» دەپ بەتىنە كەسىپ ايتا الامىن. ول ءۇشىن تۇك قينالمايمىن، ءجاي عانا «جوق» دەيمىن، بولدى.
كەيبىرەۋلەرى رەنجىپ جاتادى، ال كەيبىرەۋلەرى بۇعان تۇسىنىستىكپەن قارايدى. جاقىندا مەنىڭ ءبىر تۋىسىم ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا ءتۇستى. ونىڭ تەستتەن وتكەنىن، قانشا بالل العانىن جاقسى بىلەمىن. قوڭىراۋ شالىپ، ونىڭ وقۋعا تۇسكەن-تۇسپەگەنىن بىلە سالۋىما بولار ەدى.
ءبىراق مەن ناتيجەنى كۇتتىم، ءسويتىپ ەل قاتارلى سايتتان قاراپ، ءبىلدىم. تازالىق، ادالدىق دەگەن وسىندايدان باستالادى، كەرىسىنشە قوڭىراۋ شالىپ، بىلە الاتىندىعىڭىزدىڭ ءوزى ىڭعايسىزدىق تۋدىرادى مۇندايدا.
ءبارىن وزىڭىزدەن باستاۋىڭىز كەرەك. ەگەر ءوزىڭىز ەشكىمگە مۇمكىندىك بەرىپ، ىڭعاي تانىتپاساڭىز، وندا ەشكىم دە تومپاق ماسەلەمەن مازاڭىزدى المايدى.
ءتىلشى: ءسىز ماۋسىم ايىندا مينيستر بولدىڭىز. ءقازىر قانداي ماسەلەلەردى كەيىنگە شەگەرمەي شەشكىڭىز كەلەدى؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: قايتا قۇرىلىمداۋ بويىنشا كوپ جۇمىس كۇتىپ تۇر. مۇنى مينيسترلىكتىڭ وزىنەن باستاۋ كەرەك. ماڭىزدى تۇسى باسقارۋ جاعى بولىپ تۇر.
ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، سودان كەيىن وبلىستىق، ودان سوڭ اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرى، مەكتەپ ديرەكتورلارى، اقىرى بالاباقشالار، كوللەدجدەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرگە دەيىن. ءبىز بۇل جۇمىستى مينيسترلىكتىڭ وزىنەن باستاپ جاتىرمىز. فۋنكسيونالدىق تالداۋ جۇرگىزىپ، ۆيسە-مينيسترلەردىڭ الدىندا قانداي مىندەتتەر قوياتىنىمىزدى ايقىندادىق.
وكىنىشكە وراي، ولاردىڭ كوپشىلىگى بەلگىلى ءبىر ساياسي شەشىم قابىلداۋدىڭ ورنىنا اكتىلەرگە قول قويۋ، جارىستار وتكىزۋ سەكىلدى ماسەلەلەرمەن شۇعىلدانۋدا. سونداي ءبىر ۇلكەن پروبلەما بايقالمايدى نەگىزى. بىرنەشە دەپارتامەنتتەردىڭ، ماسەلەسى فۋنكسياسى بىر-بىرىنە ۇقساس. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ فۋنكسياسى دا ۇقساس.
مىسالعا ءۇشىن بىردەڭە دۇرىس بولماي قالىپ، جاۋاپتىلاردى ىزدەسەڭىز، وعان 10 شاقتى ادامنىڭ جاۋاپتى ەكەنىن بايقايسىز.
ءقازىر ءبىز ءار قىزمەتكەردىڭ، ساراپشىنىڭ ناقتى نەمەن شۇعىلداناتىنىن انىقتاپ، جەكەلەي قاراستىرىپ جاتىرمىز.
مەملەكەت باسشىسى وتە ماڭىزدى تاپسىرما بەردى. بۇل 15 جىل بويىنا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كوتەرىپ كەلە جاتقان ماسەلە. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ تۋرالىنى ايتامىن.
قاراڭىزشى، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ساياساتپەن اينالىسادى، ءبىز ونى دايىندايمىز، 17 ءبىلىم باسقارماسىمەن جۇمىس جاسايمىز. ءبىراق مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنا باعىنبايدى. كەرى بايلانىس دەگەن جوق. سوندىقتان دا جالپى جۇيە تيىمسىزدىك تانىتۋدا. بىزدە ءبىلىم بەرۋ جاعىنان شامادان تىس ورتالىقسىزداندىرۋ بار.
كوپتەگەن جەرلەردە ءبىلىم بەرۋ ساياساتىن، وكىنىشكە قاراي، باسقارمالار دا، مينيسترلىك تە ەمەس، اۋدان مەن قالا اكىمدەرى قۇرادى. مەن ءوزىم سوندا جۇمىس ىستەگەنمىن. ءتىپتى، كەيبىرەۋلەر ارى سىلتەپ، مەكتەپتەردى مينيسترلىككە باعىنىشتى ەتۋدى ۇسىنادى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە ءار مەكتەپتى باعىندىرۋىنىڭ قاجەتى جوق. اسىرەسە، ءدال قازىرگى ۋاقىتتا. مينيسترلىك ءبىلىم بەرۋ ساياساتىن قۇرىپ، ونىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن قاداعالاۋمەن اينالىسۋى ءتيىس.
پرەزيدەنتتىڭ بۇيرىعى دا سونداي: ءبىز ءبىلىم بولىمدەرىن اكىمدەرگە ەمەس، ءبىلىم باسقارمالارىنا باعىناتىنداي جاساۋىمىز كەرەك. قارجىلاندىرۋدى وبلىس دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرۋىمىز كەرەك. سوندا ءبىر وبلىس بويىنشا ءبىرىڭعاي ءبىلىم ساياساتى بولىپ، ول بارىنە تۇسىنىستىكتى بولادى.
تيىسىنشە، مەكتەپتەر ءبىلىم بولىمدەرىمەن قاتار وبلىستىق باسقارماعا باعىناتىن بولادى.
ءتىلشى: قاي ۋاقىتقا دەيىن مۇنى جاساماقسىزدار؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: مەنىڭ ويىمشا، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە. ونسىز، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قانداي دا ءبىر ۇلكەن جەتىستىككە جەتۋ، شىنىن ايتساق، مۇمكىن بولمايتىن سەكىلدى.
ءبىز ءارتۇرلى بۇيرىقتاردى، زاڭداردى قابىلداي بەرەيىك، ءبىراق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسى جۇيەسىندەگى كەمشىلىكتەر – ولاردىڭ ءتيىمدى بولۋىنا، قانداي دا ءبىر رەفورمالاردى ءساتتى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ىسكە اسىرۋ جاعى دا اقساپ جاتىر. ءقازىر ءبىز مىندا ءار وزگەرىستىڭ ءمۇعالىم مەن ديرەكتوردىڭ قۇلاعىنا تەز جەتۋى ءۇشىن بايلانىستاردى دۇرىستاپ جاتىرمىز.
ءتىلشى: مەكتەپ ديرەكتورلارىنىڭ جۇمىسىنا باعا بەرە كەتىڭىزشى...
اسحات ايماعامبەتوۆ: دەڭگەيلەرى ءارتۇرلى. كوپ جاقسى ديرەكتورلار بار، ءبىراق ناشارى دا جوق ەمەس.
مىسالى، ءسوز سولتۇستىك وڭىرلەر تۋرالى بولسا، وندا كەرىسىنشە ديرەكتورلاردىڭ ارتىنان ءوزىمىز جۇگىرەمىز. ديرەكتور بولشى دەپ جالىنىپ، ابدەن بايەك بولامىز. ال وڭتۇستىكتە جاعداي ءسال باسقاشا.
تاعى ءبىر پروبلەما بار: ديرەكتورلار بار بىزدە ءبىر ورنىندا 10-15 جىل وتىرعان، لاج بولسا، 40 جىلعا دەيىن وتىرا بەرەدى، ونىڭ كەيبىرى جاقسى ديرەكتورلار، ءبىراق 1-2-اق پروسەنتى عانا. بۇل وتە ءتيىمسىز...
ءتىلشى: وقۋشىلاردىڭ سومكەسى قاشان جەڭىلدەيدى؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ارينە بۇرىن بەس وقۋلىق تاسىپ جۇرسە، ەندى وعان بەس كىتاپ ىسپەتتى داپتەر قوسىلدى، ارينە، سومكەلەرى ەكى ەسەگە اۋىرلايدى. ءقازىر ءبىز بۇل ماسەلەمەن اينالىسىپ جاتىرمىز. بىزدە جەڭىل سومكە جوباسى بار. نەگىزىنەن، ەلەكتروندى وقۋلىقتاردى ەنگىزۋ ارقىلى ونى شەشپەكپىز.
ەگەر بالا نەمەسە ونىڭ اتا-اناسى كىتاپتى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگىسى كەلمەسە، وندا وقۋلىقتاردى مەكتەپكە قالدىرىپ كەتۋگە بولادى. ءبىز وسى جىلدىڭ وزىندە ۇيدە ەلەكتروندى وقۋلىقپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرىپ جاتىرمىز.
مەنىڭ ءوزىم 1ء-شى 2ء-شى سىنىپ بويىنا ۇلىمنىڭ سومكەسىن تاسىپ ءجۇردىم مەكتەپكە. ال مەكتەپ ىشىنە اتا-انالاردى كىرگىزبەيدى عوي. سوندىقتان مەكتەپ الدىندا بالامنىڭ ارقاسىنا سومكەسىن ءىلىپ بەرەتىنمىن، ال ول بولسا، شايقالىپ كەتىپ بارا جاتۋشى ەدى. سىنىبى بولسا ەكىنشى قاباتتا. سودان سىرتتان باقىلاپ تۇرۋىما تۋرا كەلۋشى ەدى. انا سومكەسى ءبىر جاعىنا شىعىپ كەتپەيدى مە دەپ.
سوندىقتان بۇل رەتتە مەن اتا-انالاردى وتە جاقسى تۇسىنەمىن.
بۇل ماسەلەنى بىرتىندەپ شەشۋ ءۇشىن ءبىز بارلىق شارالاردى قولدانىپ جاتىرمىز ءقازىر.
ءتىلشى: ءقازىر بالالارعا مەكتەپكە ارنايى جۇمىس داپتەرلەرىن ساتىپ الۋ مىندەتتى مە؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءقازىر ونداي داپتەرلەر بار، ءبىراق ءبىز ولاردى مىندەتتى تۇردە پايدالانۋدى تالاپ ەتپەيمىز. مىسالى، مەملەكەت ەسەبىنەن وسىنداي داپتەرمەن قامسىزداندىرىلماعان وڭىرلەردە اتا-انالاردى ول داپتەردى ساتىپ الۋعا ماجبۇرلەۋگە بولمايدى.
وتكەن جىلى ءبىز وقۋلىقتارعا ول جۇمىس داپتەرلەرىن «بايلاۋ» دەگەندى قويدىرتقانبىز. ال ەگەر بىرەۋ وسى كەرەك دەپ قالاپ جاتسا، مارحاببات، پايدالانا بەرسىن.
ءتىلشى: اتا-انالار بالالارعا كوپ تاپسىرما بەرەدى دەيدى. جالپى، ءۇي تاپسىرماسىن قويۋ قاجەت دەگەن ۇسىنىس تا بار ەل اراسىندا...
اسحات ايماعامبەتوۆ: ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءۇي تاپسىرماسىن ازايتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلدادى. ءبىراق ءار ءمۇعالىم ءوزىنىڭ ءپانى ەڭ ماڭىزدى دەپ سانايدى جانە بارلىعىنا قاراعاندا كوپ تاپسىرما بەرۋگە تىرىسادى. ءقازىر ءبىز جۇمىس توبىن قۇردىق جانە وسى سالانى رەتتەۋ شارالارىن جالعاستىرامىز.
ءتىلشى: اعىلشىن ءتىلىن تاعى بەسىنشى سىنىپتان باستاپ قايتا وقىتا باستاي ما؟
اسحات ايماعامبەتوۆ: پرەزيدەنتىمىز اعىلشىن ءتىلىن ەكىنشى، ءۇشىنشى سىنىپتان باستاپ نەمەسە اتا-انالاردىڭ تاڭداۋى بويىنشا بەسىنشى سىنىپتان باستاپ وقۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
شارتتى تۇردە ءبىرىنشى سىنىپتا بىزدە ءۇش ءالىپبي بولاتىنىن تۇسىنەسىزدەر: لاتىنشا قازاقشا، اعىلشىنشا لاتىنشا، ورىسشا كيريلليسادا جازۋ بالاعا وتە قيىن بولادى. مەملەكەت باسشىسى مۇنى تامىز كەڭەسىندە كەسىپ ايتتى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل قاجەت جانە ماڭىزدى شەشىم. ال اعىلشىن تىلىندە فيزيكا، حيميا، بيولوگيا جانە ينفورماتيكا پاندەرىن وقىتۋعا كەلەتىن بولساق...
ءقازىر ءبىز جاڭا ءپان مۇعالىمدەرىن تىلدىك كۋرستارعا جىبەرۋدى قويدىق. باستى نازاردى وسىعان دەيىن ءتىلدى وقىتقان مۇعالىمدەرگە بۇرىپ وتىرمىز. سولاردىڭ بىلىگىن قاجەتتى دەڭگەيگە جەتكىزىپ الۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز.
اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن ءپان مۇعالىمدەرىن ۋنيۆەرسيتەتتەردەن قوسىمشا الدىرتامىز. بيىل ءتورت جىل بويىنا اعىلشىن تىلىندە ارنايى گرانتتا وقىعان العاشقى تۇلەكتەر بىتىرگەلى جاتىر.
ال ارنايى پاندەردىڭ اعىلشىنشا وقىتىلۋعا كوشۋى مەكتەپتەردىڭ مۇمكىندىگى مەن مۇعالىمدەردىڭ دايىندىعىنا بىرتىندەپ، اقىرىنداپ جۇزەگە اسىرىلادى.
ازىرلەگەن، كامشات ساتييەۆا
