– بۇل قۇرىلىم 2011 جىلى «جامبىلتانۋ جانە حالىق اقىندارى» ورتالىعى بولىپ اشىلدى. العاشقى جىلى ۇيىمداستىرۋ، جۇمىستارىمەن اينالىسىپ، 2012 جىلدان باستاپ حالىق اقىندارىنىڭ مۇرالارىن جيناۋعا، زەرتتەۋگە كىرىستىك. العاش جامبىل جابايەۆتىڭ ءتورت تومدىق جيناعىن ازىرلەدىك. وعان بۇرىنعى كىتاپتارىنا ەنبەگەن ولەڭدەرىن، تولعاۋلارىن، ايتىستارىن قوستىق. اسەت نايمانبايەۆتىڭ ەكى تومدىعىن شىعارىپ، ۋنيۆەرسيتەتتە بۇل كىتاپتاردىڭ تۇساۋكەسەرىن وتكىزدىك.
ۋاقىت وتە كەلە عىلىمداعى ادەبي كلاسسيفيكاسياعا بايلانىستى «جامبىلتانۋ جانە حالىق اقىندارى» دەگەن اتاۋدى «اۆتورلىق اۋىزشا ادەبيەت» دەپ وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى.
– «اۆتورلىق اۋىزشا ادەبيەت» دەگەن ۇعىمدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
– مىسالى، «حالىق اۋىز ادەبيەتى» دەگەن اتاۋ عىلىمدا ەجەلدەن بار. اۆتورى بەلگىسىز جالپى حالىقتىڭ مۇراسىنا اينالعان شىعارمالار جيىنتىعى فولكلور دەپ اتالاتىنى وزىڭىزگە دە بەلگىلى. «توكپە اقىن»، «سۋىرىپ سالما اقىن»، «يمپروۆيزاتور» دەگەن ۇعىمدار بۇرىننان بار جانە ونىڭ ءبارى «اقىن» دەگەن ءبىر اۋىز سوزگە سيىپ تۇر.
ال «اۆتورلىق جازباشا ادەبيەت» دەگەنىمىز جازبا ادەبيەتكە دەيىن تۋعان، اۆتورلارى بەلگىلى، قاعازعا تۇسپەي اۋىزدان-اۋىزعا تارالعان، ەل ىشىندە ساقتالعان شىعارمالار جيىنى. مۇنداي ادەبيەت بىزبەن قاتار، قىرعىز، قاراقالپاق ەلدەرىندە بار.
بىرنەشە ءجۇز جىلدار ويرات-جوڭعار باسقىنشىلارىمەن ارپالىسىپ، ءۇش عاسىر رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارىندا بولعان ءبىزدىڭ جازبا ادەبيەتىمىزدىڭ كەش دامۋى زاڭدى دا. سوندىقتان ءبىزدىڭ توكپە اقىندارىمىز، جىرشى-جىراۋلارىمىز ەل ارالاپ، ءوز شىعارمالارىن، وزىنە دەيىنگى جانە سول كەزەڭدەگى اقىنداردىڭ جىر-تولعاۋلارىن، داستاندارىن جىرلاپ، حالىق اراسىنا تاراتقان. وسىنىڭ ارقاسىندا التايدان-اتىراۋعا، التاۋدان-ارقاعا دەيىن كوسىلىپ جاتقان ۇلان-بايتاق ۇلى دالانىڭ يەلەرى-بىزدىڭ قازاقتىڭ ءتىلى بىر-بىرىنە وتە تۇسىنىكتى، ەشقانداي ايىرماشىلىعى، ديالەكتىسى جوق، سوزدىك قورى باي، قۇنارلى، كوركەمدىك قۋاتى كۇشتى ءبىرتۇتاس ۇلتتىق ءتىل بولىپ قالىپتاسىپ، اۋىزشا اۆتورلىق ادەبيەتىمىز ەل ىشىنە كەڭ تارالعانى بەكەر ەمەس. ءبىزدىڭ ورتالىق 10 جىلدا ۇلى دالانىڭ انا شەتى مەن مىنا شەتىنە دەيىن ءار ايماقتان شىققان اتى بەلگىلى اقىندارىمىزدىڭ باسپا بەتىن كورمەگەن ولەڭ-جىرلارىن، تولعاۋلارى مەن داستاندارىن جيناستىرىپ، ءبىر سەريامەن 52 جيناق شىعارادى، 53ء-شى كىتاپ باسپادا جاتىر.
ءقازىر اكادەميالىق ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ولشەمىمەن الساق بۇل 120 جىلعا تاتيتىن ەڭبەك. شىعارعان دۇنيەلەرىمىزدىڭ ىشىندە اقان سەرى قورامسا ۇلىنىڭ 3 تومدىعى، اسەت نايمانباي ۇلىنىڭ 3 تومدىعى، بالۋان شولاقتىڭ، تۇبەك بايقوشقار ۇلىنىڭ 2 تومدىق شىعارمالارى بار. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، بالۋان شولاقتىڭ «عاليا»، «كوكشەتاۋ» سياقتى اسەم اندەرى بارىمىزگە بۇرىننان تانىس بولعانىمەن، ونىڭ ەكى تومنىڭ جۇگىن ارقالايتىن ولەڭ-جىرلارى ەل اراسىندا ءالى كۇنگە ءومىر ءسۇرىپ كەلگەنىن كىم ءبىلىپتى؟! اقان سەرى تۋرالى دا وسىلاي دەۋگە بولادى. ايەل اقىندارىمىزدىڭ شىعارمالارىن دا توپتاستىرىپ، وزىنشە جيناق ەتىپ شىعاردىق.
جازبا ادەبيەتىمىز قالىپتاسقانشا اۆتورلىق اۋىزشا پروزامىز دا كەڭىنەن دامىعانىن ءبىز وسى جانكەشتى ىزدەنىستەرىمىزدىڭ ۇستىندە انىقتادىق. مىسالى، جامبىل جابايەۆتىڭ پوۆەست، رومانعا ارقاۋ بولاتىن نەبىر تاڭعاجايىپ اڭگىمەلەرى تابىلدى. جاكەڭنىڭ داۋلەسكەر كۇيشى دينا نۇرپەيىس قىزى وزىنە سالەمدەسۋگە كەلگەندە كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي اعىل-تەگىل ايتقان اڭگىمەلەرى پروزانىڭ جاۋھار مۇرالارى بولىپ تابىلادى. بۇل تۋرالى ءسابيت مۇقانوۆ پەن ساپارعالي بەگالين دە ايتىپ كەتكەن. جامبىل بابامىزدىڭ سول اڭگىمەلەرىنىڭ ءبىرازىن جيناقتارىنا ەنگىزدىك.
– باكە، مىنە، وسىناۋ از عانا ۋاقىتتا مۇنشاما قىرۋار جۇمىستى اتقارۋعا سىزگە كومەكشى بولعان كىمدەر ەكەنىن ايتىپ وتسەڭىز.
– ورتالىق العاش اشىلعاندا ماعان وزىمنەن باسقا بار بولعانى ەكى-اق شتاتتىق بىرلىك بەرىلدى. ءبىر بىرلىككە مەرۋەرت ساتتىمبەكوۆا دەگەن تالانتتى قىز بالانى، ەكىنشى شتاتتىق بىرلىكتى ەكىگە ءبولىپ، بەلگىلى عالىم رافات ءابدىقۇلوۆ پەن نۇرجۇما ەلەسبايدى جايعاستىردىم. مىنە، وسى كىسىلەردىڭ كومەگى كوپ بولدى. ال سوڭعى ءۇش جىلدا شتاتتارىم قىسقارتىلىپ، ءوزىم جالعىز ەڭبەك ەتتىم. ۋاقىتپەن ساناسپاي تاڭعى ساعات 9-دان تۇنگى ساعات 1-2-گە دەيىن جۇمىس ىستەيمىن دەپ دەنساۋلىعىمدى ناشارلاتىپ العان جايىم بار. كوز-جانارىمنىڭ كورۋ قابىلەتى ناشارلاپ قالدى. دەگەنمەن قازاق ادەبيەتى ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتىپ، ولشەۋسىز كوپ مۇرالاردى جارىققا شىعارعانىم ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن.
– اڭگىمەڭىگە راحمەت! سىزگە تاۋسىلماس شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن.
سۇقباتتاسقان مىرزاحان احمەتوۆ، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى باسپا ءسوز ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرى
