قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ نازارىنا!
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى كوپ سالا دامىدى، كوپتەگەن قوعامدىق-ساياسي قىزمەتتەر مەن قىزمەتكەرلەر پايدا بولدى. سونىڭ ءبىرى – ق ر بالالار ومبۋدسمەنى. 2002 جىلدان باستاپ، ءسىز ق ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولعان ۋاقىتتا، ەلىمىزدە ادام قۇقىقتارىن قورعايتىن وسى قوعامدىق-ساياسي قىزمەتتىڭ بولۋى تۋرالى ايتتىڭىز. جەنيەۆادا وتكەن 58 سەسسيانىڭ وتىرىسىندا، ومبۋدسمەن قىزمەتى قازاقستاندا دا بولۋى كەرەك ەكەنى جايىندا رەسمي مالىمدەمە جاسادىڭىز.
قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى، ءسىزدىڭ حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىك جۇيە قۇرۋداعى باستاماڭىزدا العا تارتا وتىرىپ، وسى اشىق حاتپەن ءجىتى تانىسىپ، جاۋابىن بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.
قازاقستاندا ادام قۇقىقتارى قورعالۋى، ونىڭ ىشىندە بالا قۇقىقتارىنىڭ قورعالۋى وتە ماڭىزدى. بۇل – قازاقستانداعى وزەكتى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى. ەلىمىزدە بالالار ومبۋدسمەنى تاۋەلسىز قىزمەت اتقارادى، ەشكىمگە ەسەپ بەرمەيدى جانە ونىڭ قىزمەتىنە تەك جازىلعان نارازىلىقتار بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندارعا، مەكەمەلەرگە، كەلىپ تۇسكەن نارازىلىق بويىنشا ۇسىنىس ايتۋ، قاراۋ، ورىن العان ولقىلىقتاردى جەتكىزۋشى دەڭگەيىندە عانا بولىپ تۇر.
شىعىس قازاقستان وبلىسى، اياگوز قالاسىندا ورنالاسقان بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكەمەگە سوڭعى جىلدارى بالالار ومبۋدسمەنى ارۋجان سايننىڭ شۇيلىگۋىنىڭ ورىنسىز ەكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. ارنايى مەكەمەلەردە كۇتىمدە بولعان، اۋىر دياگنوزبەن ومىرگە كەلگەن بالالاردىڭ قايتىس بولۋى تابيعي زاڭدىلىق.
سوڭعى قازانى ەلىمىزدەگى تج جاعدايىمەن بايلانىستىرۋدىڭ ءجونى جوق. بۇل قازانى ب ا ق وكىلدەرىنىڭ بارىنشا «سەنساسيا» جاساپ، بۇكىل ەلگە جار سالۋى دا ورىنسىز. وسىنداي ىس-ارەكەتتەردىڭ سالدارىنان قايتىس بولعان بالالاردىڭ قۇقىقتارى اياققا تاپتالۋدا.
مۇنداي بالالار توسەككە ءومىر بويىنا تاڭىلعان. سوڭعى مينۋتتارىن دارىمەن جەڭىلدەتىپ، ومىردەن وتكەن بالالاردىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى مينۋتىن وتكىزىپ جاتىر دەپ ايتا الامىز. ويتكەنى، ءومىر بويى اۋىر دياگنوزبەن جاتقان بالالاردىڭ جان تاپسىرار الدىندا قالىپتى تاماقتانىپ، كەنەتتەن قايتىس بولادى.
مەن دارىگەر ەمەسپىن، ءبىراق بۇل اياگوزدە ارنايى مەكەمەدەگى بالالاردى ءوز كوزىممەن كورىپ قايتقاننان كەيىن جازىپ وتىرمىن. قانشا جانىمىز، جۇرەگىمىز ادىلدىكتى اڭساپ، تەكسەرۋدى قالاپ تۇرسا دا ءدال وسى جاعدايدا بالالاردىڭ ولىمىمەن ۇپاي جيناۋ، ناعىز بالالار ومبۋدسمەنى اينالىساتىن ءىس ەمەس ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
1995 جىلى ادام قۇقىقتارى جونىندە جەنيەۆادا وتكەن بۇۇ سەمينارعا، العاشقى رەت ەلىمىزدەن رەسمي وكىلدەر قاتىستى. ەلىمىزگە بۇل قىزمەت قاجەت ەكەنى انىق. الداعى ۋاقىتتا بۇل قىزمەتتىڭ ءمانى مەن مازمۇنىن حالىققا تولىققاندى ۇعىندىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
وكىنىشكە وراي، كەيبىرەۋلەر ءدام-تۇزى تاۋسىلىپ، تۋرالاپ كەلگەن دەرتتەن كوز جۇمعان بالالاردىڭ قازاسىنان ءوزىنىڭ تانىمالدىعىن ارتتىرۋعا پايدالانىپ ءجۇر.
رۋحاني جانە مورالدىق تۇرعىدان بالالاردىڭ قۇقىعىن ءتىرى كەزدەرىندە عانا ەمەس، قايتىس بولعاننان كەيىن دە ساقتالۋى ءتيىس.
اياگوزدەگى بالا ءولىمىن ارۋجان ساين ەموسياعا سالىنىپ، ب ا ق وكىلدەرىن پايدالانىپ بارىنشا سۇمدىق جاعداي ەتىپ كورسەتىپ جاتىر. وسىنداي ەموسياعا تولى وي-پىكىرلەردىڭ كەسىرىنەن حالىق اراسىندا دۇرىس پىكىر قالىپتاسپاۋدا. وسىنىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتكە سەنبەۋ، تىرناق استىنان كىر ىزدەۋ ادەتكە اينالدى.
سول سەبەپتى اياگوزدە ارنايى مەكەمەدە تاربيەلەنىپ جاتقان بالالاردىڭ جاعدايى، سولارعا بولا تۋىنداعان قوعامداعى قاتە پىكىرگە ءوز ۇستانىمدى ءبىلدىرۋدى ءجون سانادىم.
قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورگەننەن كەيىن. ارنايى مەكەمەدە اۋىر دياگنوزبەن دۇنيەگە كەلگەن، اۋىرىپ قايتىس بولعان ءاربىر بالا ءۇشىن ومبۋدسمەن قوعامدا وسىنداي رەزونانس جاساپ، داۋ-شاردىڭ شوعىن ۇرلەي بەرسە جىلدار بويى ايتىسۋدان قولىمىز بوساماۋى مۇمكىن.
وقو-دا ورىن العان اكە مەن قىزىنىڭ جاعدايىن ەسكە الىڭىز. ارۋجان ساين بالانىڭ ەمىنە كومەكتەسەمىن دەپ، تولىق تەكسەرۋدى تالاپ ەتىپ، اقىر سوڭىندا قىز بالانىڭ ەمى بىرنەشە ايعا سوزىلىپ، ەكى اي اكەسىن تەرگەلىپ، وتباسىنىڭ ويرانىن شىعاردى. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ ول وسىلاي ءاربىر ىسكە ماي قۇيا بەرسە، قازاقستاندا بالالار ومبۋدسمەنى دەگەن قوعامدىق-ساياسي قىزمەتتىڭ ءقادىرى كەتەتىنى انىق.
سوندىقتان، ءبىرىنشى كەزەكتە ارنايى مەكەمەلەردە اۋىر دياگنوزبەن اۋىرىپ جاتقان بالالاردى ومىرلەرىنىڭ سوڭىندا مازاسىن الماي، تاعىدىرعا مويىنسۇنىپ، ولاردى سابىرمەن ماڭگىلىك ساپارعا شىعارىپ سالۋدى ۇيرەنۋمىز كەرەك.
قوعامعا قازا تۋرالى جەتكىزسەك تە، تەك حالىقتىڭ جۇبانىشى مەن جاقسى سوزدەرىن ەستۋ ءۇشىن، جاناشىرلىق كوڭىل-كۇيدىڭ باسىم بولعانىن قالار ەدىم. ارنايى مەكەمەدەگى، بالالار جارىق دۇنيەدەن داۋ-شاردى ەستىمەي الاڭسىز اتتانۋعا قۇقىلى ەمەس پە؟
بالالار ومبۋدسمەنى ارۋجان ساين ءوزى وسىنداي بالالار جايلى، قازا جايلى حابار السا، قوعامدا رەزونانس تۋدىرماي، ءوزى رەسمي مالىمدەمە جاساپ، ءبىرىنشى كەزەكتە بالالاردىڭ قازاسىنا بولا حالىققا كوڭىل ايتىپ، سودان كەيىن بارىپ تەكسەرۋدى تالاپ ەتىپ، ۇسىنىس ايتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
ول وزىنە بەرىلگەن رەسمي جاۋاپتارعا سەنبەسە، قولىنداعى دالەلىن ءتيىستى ورىندارعا كورسەتۋى كەرەك. ويتكەنى، اياگوزدەگى ارنايى مەكەمەدە زورلاۋ فاكتىسى ءىس قوزعالىپ، زورلىق كورسەتۋگە قاتىستى ناقتى دالەل بولماعان سوڭ، ءىس جابىلدى. جالعان اقپارات راستالمادى. ق ر باس پروكۋراتۋراسى ءوز شەشىمىن ايتتى.
ال بالالار ومبۋدسمەنى بولسا، قۇزىرلى ورىنداردىڭ جاۋابىنا سەنىمسىزدىك بىلدىرۋدە. ەندى ءتورت بالانىڭ ءولىمى ايتىپ، شۋ كوتەرىپ جاتىر. ارۋجان سايننىڭ وسى ىس-ارەكەتىنەن باستى ماقساتى تەك – كىنالىلەردى تابۋ عانا سياقتى. ول قازاقستاندا بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاعىسى كەلسە، باسقا دا الەۋمەتتىك سەكتورلاردا ءوز ويىن ءبىلدىرۋ كەرەك. ول ءوز پوزيسياسىن ايتىپ، قوعامدىق ومىرىمىزدە قالىپتاسقان جايتتاردى قالاي شەشۋگە بولاتىنى جىيلى ۇسىنىستارىن العا تارتپاي ما؟
ارنايى بالالارعا ارنالعان ساياجايلار قايدا؟ ارنايى بالالارعا قارايتىن مەكەمەلەردە نەنى وزگەرتۋ كەرەك؟ قانداي رەفورمالار جاسالۋى كەرەك؟ نەشە ايدان بەرى شەشىمىن تاپپاي تۇرعان «تۇرعىن ءۇي جيناق بانكى» مەن ق ر ەڭبەك مينيسترلىگىنىڭ اراسىندا بولىپ جاتقان ۇسىنىستارعا قاتىستى ءوز ويىن، ءوز پىكىرىن بىلدىرمەي مە؟
بۇل جەردە دە مۇگەدەك بالالار ماسەلەسىن قوزعاپ وتىرمىز. از جارنامەن «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسىمەن مۇگەدەك بالا تاربيەسىندە وتىرعان وتباسىلاردى وتكىزۋ، ولاردىڭ اي سايىنعى الىپ وتىرعان جاردەماقىلارىن كىرىس كوزى دەپ كورسەتۋ سىندى ماڭىزدى ماسەلەلەر بار. وسى ماسەلەنى شەشۋگە نەگە ات سالىسپايدى؟
ارۋجان ساين «بالالار ءۇيىن» تولىقتاي جويىپ، جەتىمدەر ۇيىندەگى بالالاردى ءتۇرلى وتباسىلارعا ۇلەستىرىپ بەرۋدى كوزدەيدى. بۇعان ءبىزدىڭ قوعام دايىن با؟ بالا اسىراپ الۋشىلار دەنى ساۋ، اياق-قولى بالعاداي بالالاردى اسىرۋعا الۋعا ۇمتىلادى عوي؟ مۇنى ارۋجان نەگە تۇسىنبەيدى؟
ال ايىقپاس دەرتكە شالدىققان بالالاردى اسىراپ الاتىن جانداردى ىزدەۋ ءتىپتى قيىن. ارنايى مەكەمەدە سوڭعى كۇندەرىن وتكىزىپ، توسەككە تاڭىلعان بالالاردى كىم اسىراپ العىسى كەلەدى؟ بۇل اششى بولسا دا شىندىق.
قانشا جوعارى مىنبەدەن اقىلگويسىپ سويلەسەكتە، جوعارى يدەولوگيانى الدىعا تارتساق تا، قوعامدا مىڭ جەردەن بەلسەندى بولىپ جۇرسەك تە، ءدال وسىنداي اۋىر جاعدايدا جاتقان بالالاردىڭ سوڭعى ساتتەرىندە، قولدارىنان ۇستاپ، ءتيىستى باقىلاۋ جاساپ، كوز ىلمەي قارايتىن جانداردى تابۋ مۇمكىن ەمەس. اۋىر ناۋقاسقا شالدىققان بالاعا قارايتىن ەشكىمنىڭ بىلىگى جوق ەكەنىن نەگە تۇسىنبەيمىز!
قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى، جوعارىدا جازىلعان جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزدە بالالار قۇقىعىن قورعاۋشى ومبۋدسمەن ارۋجان سايندى قوعامدىق-ساياسي قىزمەتىن بوساتۋىڭىزدى سۇرايمىز.
نورۆەگيا، جەنيەۆا، ەستونيا سياقتى دامىعان ەلدەردەگى بالالار ومبۋدسمەنى دەگەن قىزمەت ءتۇرى دە دامىعان. جىلدار بويى ناقىشتالىپ، رۋحانيلانىپ، جوعارى مورالدى باعاعا يە بولعان. قازاقستاندا بالالار ومبۋدسمەنى، قوعامدىق-ساياسي قىزمەت رۋحاني تۇرعىدان دا كەمەلدەنە تۇسۋگە لايىقتى.
جۇلدىز اقتانجانوۆا، «ءاقجۇنىس» انالار قوعامىنىڭ شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا جاۋاپتى جەتەكشىسى.
