مۇحتار شاحانوۆتىڭ جازعانى – «بۇگىنگى كەزەڭدە بۇكىل قازاق حالقىن رۋلىق سەزىم جاۋلاپ الدى» دەگەنى – بۇل شىندىق. ناقتىلاپ ايتقاندا جەرشىلدىك، باتىس قازاقستانداعى كەيبىر قازاقتاردان جانە وڭتۇستىك قازاقستاندا بايقالادى.
مىسال كەلتىرەيىن، وسى 2018 جىلى سەگىز سەرىنىڭ (مۇحامەتقاناپيا باھرام ۇلى) «ەلىم-اي» جىرىن شىعارعان قوجابەرگەن جىراۋدىڭ شوبەرەسىنىڭ تۋعانىنا 200 جىل تولدى. بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعانىڭ مەرەي تويىن وتكىزۋ تۋراسىندا اقپارات قۇرالدارىندا ءۇن جوق. سەگىز سەرىنىڭ نۇسقاسىندا بىزگە جەتكەن داستاندارى «قىز جىبەك»، «ايمان شولپان»، «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋدىڭ» قالىڭ قازاق ەلىنە اۆتورىن ايتپايتىن بولدى.
بۇگىنگە دەيىن قازاق حالقىنا كەڭ تاراعان سەگىز سەرىنىڭ اندەرى – «اقباقاي»، «القوڭىر»، «گاۋھارتاس» سىندى كوپ اندەرىن حالىق اندەرى دەپ ايتىلادى. سەگىز سەرىنىڭ اسىل مۇراسىنان ماگيسترلىك، كانديداتتىق ديسسەرتاسيالار قورعالىپ، كىتاپتار شىعىپ جاتىر.
سەگىز سەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق تۋىندىلارى تۋرالى 260-تان استام ماقالا، 45 كىتاپ جازىلىپتى («اقيقات» جۋرنالى №6،2015ج.). وسى كۇنگە دەيىن كومپوزيتور يليا جاقانوۆ «اققۋلار قونعان ايدىن كول» اتتى ءوز كىتابىندا 1988 جىلى سەگىز سەرىنى تۇلعا رەتىندە كورسەتسە، 2000 جىلدان باستاپ قازاقتىڭ ءان، مۋزىكا ونەرىندە سەگىز سەرىنى جوق قىلىپ تاستادى («جۇلدىز» جۋرنالى №10،2003 جىل).
جازۋشى مەرەكە قۇلكەنوۆ «جانگىر حان» كىتابىندە سەگىز سەرىنى سۋىرىپ سالما اقىن ەكەنىن كورسەتتى. ال 2000 جىلدان باستاپ «انا ءتىلى» گازەتىندە اقتوبەلىك ءمۇعالىمى ءبورىباي كارتەننىڭ ماقالالارىنجاريالاپ، سەگىز سەرى جوق ويدان شىعارىلعان تۇلعا دەپ اتادى.
ال 2001 جىلى اۋىز ادەبيەتىن زەرتتەۋشى قاراتاي بيعوجين «انا ءتىلى» گازەتىنەن مەدەۋ اۋدان سوت ارقىلى 80 000 مىڭ تەنگە الدى جانە «انا ءتىلى» گازەتى كەشىرىم سۇرادى. ءبىراق، وسى كۇنگە دەيىن ي. جاقانوۆ پەن م. قۇلكەنوۆ ءوز كىنالارىن سەزىنگەن جوق. سوندا سەگىز سەرىنىڭ بار «جازىعى» ول باتىستان ەمەس سولتۇستىك قازاقستاننىڭ، ورتا ءجۇزى كەرەي ەلىنىڭ پەرزەنتى بولعانى ما؟ ول بۇكىل قازاق ۇلتىنا ورتاق پەندە دەپ سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ:
كەرەيدە قوجابەرگەن، سەگىز وتكەن،
قازاقتىڭ شەجىرەسىن جىرقىپ شەرتكەن.
ءۇش جۇزگە ولەڭمەنەن ۇندەۋ تاستاپ،
ولار دا بىرلىك ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن.
ءبىرجان سال:
سەگىزدەي اسىل ادام جارلمايدى
حالقىنا بولىپ وتكەن تىم جاعدايلى
كەرەيدەن ءجۇز مىڭ ايەل ۇل تاپسا دا،
ەشبىرى سەگىز سەرى بولا المايدى.
ۇستازىم سەگىز سەرى، نيازسەرى؛
سولاردان ۇلگى العان مەن ءبىرجان سەرى.
مۇحتار شاحانوۆتىڭ «مۇقاعالي ماقاتايەۆ پەن جۇقاعالي بۇقاتايەۆ تۋرالى ويتولعاۋ» دەگەن جىرىن ءازىل ولەڭ ەكەنى انىق. ءوز باسىم اقىندى ەشقانداي كەمىتۋدى كورىپ تۇرعان جوقپىن. مەنى مۇقاعاليدىڭ رۋلاس-جەرلەستەرى ءازىلدى اجىراتا الماي داۋ كوتەرگەنى تاڭقالدىردى.
وسىعان دالەل مۇقاعاليدىڭ مۇحتارعا جاۋابى:
«...مەيلى بيلىك كورسەتسە دە ساعان ىلعي كەكەسىن،
تەك شىندىعىڭ امان تۇرسا، ماقساتىڭا جەتەسىڭ!
كەشىر مەنى اينالايىن، جۇرگەن بولسام ۇساقتاپ... –
دەپ كوزىنە جاس الدى دا، ۇزاق تۇردى قۇشاقتاپ.
مەن سورلىنى قانشاما ادام وسەكتەپتى، ۇقپاپتى،
مۇقاڭنىڭ سول قولداۋ ءسوزى ءالى ەسىمنەن شىقپاپتى...
كوپ جىل بۇرىن وتتى-كەتتى پەندەلىك، رۋح شاتىسى،
مۇقاڭدى ەندى كىنالاۋعا جوق ەشكىمنىڭ حاقىسى...
بيلىككە دە، حالىققا دا ءار قىرىنان ءسان قۇرىپ،
مۇقاعالي داڭقى سولاي تۇرا بەرەر جاڭعىرىپ.
ايىرا الماۋ قايعى ەمەس پە قالايى مەن جاقۇتتى؟
قاراسازداي اۋىلى بار ءاربىر اقىن باقىتتى!..»
ەندى «مۇحتار اۋەزوۆ، ءسابيت مۇقانوۆ باستاعان جازۋشىلارعا تاعىلعان كىنا نەمەسە زىليحا اپايدىڭ مۇڭى» دەگەن م.شاحانوۆتىڭ جىرى تۋرالى. جالپى ايتقاندا بۇل جىر اششى شىندىقتى ايتىپ تۇر. سوندىقتان مەن جىردى قولدايمىن. ەندى ناقتى ايتقاندا:
«ءۇش ءارىپتىڭ» ادامدارى ماعجاندى ۇستاپ جاتقاندا،
ولاردىڭ زور جۇلقۋىنان قۇلاي كەپ،
زىليحانىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپتى ول بىلاي دەپ:
– كەي تۇلعالار مەن ءۇشىن جاي ءشوپ بولدى.
اينالدى ولار رۋحسىزدىڭ كۇش، قارۋىنا.
ال بۇگىنگى ۇستالۋىما،
ەسىڭە تۇت، اۋەزوۆتىڭ پەندەلىگى سەپ بولدى...
بىزگە بەلگىلى، ماعجان ابايدان كەيىنگى ەكىنشى اقىن، ءوز حالقىنىڭ تاعدىرىن ويلاعان. مۇحتار اۋەزوۆ ءوز حالقىنىڭ تاعدارىن شىن ويلاسا بالالارىن ورىس مەكتەپتەرگە بەرمەس ەدى.
ال، ءسابيت مۇقانوۆقا كەلسەك، ول تۋرالى مۇحتار شاحانوۆتىڭ ايتقانىن وتكەن عاسىردىڭ اياعىنداعى بۋىن تۇگەل قولدايدى.
«جامبىلدىڭ «دارا ەرەكشەلىگى» جانە ونىڭ تۋعان اۋىلىندا بولعان كەزدەسۋ» اتتى جىرعا كەلسەك، جامبىلعا قانداي، كىمگە ولەڭ شىعار دەسە، ول ويلانباستان اعىلىپ شىعارا بەرگەن.
ەگەر جامبىل ءستاليننىڭ ميلليونداعان قازاقتى جاساندى اشتىقپەن قىرعانىن، قازاق حالقىنىڭ قايماعى 1937-1938 جىلدارىندا اتىلعانىن جانە رەيحستاگقا جەڭىس تۋىن 1945 جىلى ءبىرىنشى كوتەرگەن قازاق راحىمجان قوشقاربايەۆ پەن بۋلاتوۆتىڭ ورنىنا گرۋزين كانتاريا، ورىس ەگوروۆتى دۇنيەجۇزىنە جاريالاعانىن بىلسە، جامبىل ستالينگە ولەڭ ارماق تۇرماق، اتىن دا اتاماس ەدى.
قورىتىپ ايتقاندا – مۇحتار شاحانوۆتىڭ وسى مالىمدەمەسىنىڭ وزەكتىلىگى ەشقانداي داۋ تۋعىزباۋ كەرەك. ناقتى فاكتىلەر كەلتىرىپ، پىكىرىمنىڭ باسىندا كورسەتىپ، كەتكەن قازاق جەرىندە، جيىركەنىشتى قۇبىلىستاردى تىزبەكتەپ ايتا بەرۋگە بولادى. ءبىراق ناقتى مالىمدەمەگە پىكىرىمدى ايتقانىممەن توقتايىن.
مۇحتار شاحانوۆتى ويى دۇرىس – اتاقتى ادامداردىڭ كەمشىلىگىن اۋىزعا الۋ كەرەك، تەك جالاڭ ماقتاعاندى قويۋ قاجەت. ەلىمىزدە شىندىق ارناسى ورىن السا، سوندا ۇلتىمىز بەيشارا كۇيگە تۇسپەيدى. قازىرگى اقىن-جازۋشىلار، عالىمدار، قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ وردەن العاندارىنىڭ سانى كوپ، ساپاسى جوق. قىسقاسىن ايتقاندا قازاق قوعامى شىرۋگە بەت الدى.
تولەۋبەك سەيىتقالي ۇلى،
قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسىنىڭ 1995-1996 جج.ءتوراعاسى،
ق ر ساۋلەتشىلەر جانە جۋرناليستەر وداقتارىنىڭ مۇشەسى.
