استانادا ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاراتىلىستانۋ فاكۋلتەتىندە اتومشى ماماندار، عالىمدار، ەكولوگتار، قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگان وكىلدەرى جانە باسقا دا ساراپشىلار باس قوسقان «اەس-تىڭ ەكولوگياعا جانە قورشاعان ورتاعا اسەرى قانداي؟» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. ونى «قازاقستاندىق اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» كومپانياسى مەن ەۇۋ بىرىگىپ ۇيىمداستىردى.
ءقازىر ەلىمىزدەگى العاشقى اەس-تىڭ سالىناتىن ورنى انىقتالعاندىقتان، ونىڭ ەكونوميكالىق نەگىزدەمەسى، ياعني ءوزىن-وزى اقتاۋ مەحانيزمى ناقتى قاراستىرىلا باستادى. ونى ماسەلەنىڭ قارجىلىق جاعى دەسە دە بولادى.
«ازىرشە، بولجاممەن ەكى رەاكتورى بار 1 اەس-تى ءبىر ورىنعا ورنالاستىرۋدى عانا قاراستىرىپ وتىرمىز. رەاكتور كوپ بولعان سايىن قۇرىلىستىڭ جالپى قۇنى دا ارزانىراق بولادى. ال اەس قۇرىلىسىندا ءبىرىنشى بلوك بارلىق ۋاقىتتا دا ەكىنشىسىنە قاراعاندا قىمباتقا تۇسەدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى، ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ اتوم ەنەرگەتيكاسى جانە ونەركاسىپ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا مۇرسالوۆا.
«ويتكەنى، ەكىنشى بلوكتىڭ قۇرىلىسى كەزىندە تاجىريبە دە، جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما دا، دايىن الاڭ دا، قانداي دا ءبىر ينفراقۇرىلىم دا بولادى. سوندىقتان ناقتى سوماسىن ايتۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن، الەمدىك تاجىريبەدە ەكى ەنەرگوبلوكقا 10-12 ملرد دوللار ەتەدى. مۇنداي تاجىريبە بار. «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرگە الەۋمەتتىك ساۋالناما جۇرگىزىلدى. جالپى، حالىق تاراپىنان اەس قۇرىلىسىنا قاتىستى وڭ پىكىر بار»
[caption id="attachment_89356" align="alignnone" width="1374"]
قۇمار اۋسەنوۆ. فوتو: Baq.kz[/caption]
«قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» ج ش س اتوم ەنەرگەتيكاسى باسقارماسىنىڭ جەتەكشى ينجەنەرى قۇمار اۋسەنوۆتىڭ سوزىنشە، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا قاراستى ۇلتتىق اتوم كومپانياسى اەس قۇرىلىسى جوباسىمەن بەس جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلەدى. بۇل ماسەلە ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى كوتەرىلىپ وتىر.
«ءبىز كوپتەگەن جوبانى قاراپ شىقتىق، كريتەرييلەر قۇراستىردىق، باعالادىق. 2019 جىلى ءبىز 9-عا جۋىق كومپانياعا سۇرانىس جىبەردىك. ولاردى ىشىندە بىزگە اقش، رەسەي، وڭتۇستىك كورەيا، قىتايدان 5 كومپانيا جاۋاپ بەردى»
قۇمار اۋسەنوۆ وسى ءتورت ەلدىڭ بەيبىت اتوم تەحنولوگيالارى بىر-بىرىنە ۇقساس ەكەنىن ايتادى. بارلىعى ءقاۋىپسىز. اپات مودەلدەۋ بويىنشا 10 ميلليون جىلدا شامامەن 1 رەت قانا بولۋى مۇمكىن.
«ءقازىردىڭ وزىندە بىزدە 1 گيگاۆاتت شاماسىندا ەنەرگيا تاپشىلىعى بار. نەگىزگى سەنىمدى ەنەرگيانى تەك اتوم ەلەكتر ستانسيالارى قامتاماسىز ەتە الادى. ارينە، جىلۋ ستانسالارى بار، ءبىراق ولار كومىرتەكتى شىعارادى، - دەدى، قۇمار اۋسەنوۆ.
ەنەرگەتيكا سالاسى ماماندارىنىڭ بولجامىنشا، قازاقستاندا بولاشاقتا ەنەرگيا تاپشىلىعى كۇتىپ تۇر. وعان ءوندىرىس پەن ادام سانىنىڭ ءوسۋى سەپ بولادى. بازالىق، تۇراقتى گەنەراسيا قاجەت. كۇن مەن جەل ستانسيالارى وعان جارامايدى. «قازاقستان اتوم ەلەكتر ستانسيالارى» ج ش س اتوم ەنەرگەتيكاسى ءبولىمى ينجەنەرى اسۋان سيابەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، ونداي گەنەراسيانى ءبىز اەس-تەن جانە جىلۋ ەلەكتر ستانسالارىنان الا الامىز. قازىرگى كەزدە جەس ماسەلەلەرىنە كەلەتىن بولساق، ولارعا وزدەرىنىڭ كومىرقىشقىل گازىنىڭ شىعارىندىلارىنا بايلانىستى ينۆەستيسيا تارتۋ، قارجىلاندىرۋ ماسەلەلەرى كۇردەلى بولىپ تۇر. «سول سەبەپتى دە «جاسىل ەنەرگەتيكا» كوزى رەتىندە اتوم ەلەكتر ستانسالارىن قاراستىرامىز»، - دەيدى، اسۋان سيابەكوۆ.
[caption id="attachment_89359" align="alignnone" width="1374"]
اسۋان سيابەكوۆ. فوتو: Baq.kz[/caption]
«قازىرگى كەزدە الەمدە 430-عا جۋىق اەس جۇمىس ىستەپ تۇر. ارينە، وسى كەزگە دەيىن اپاتتىق جاعدايلار بولدى. ءبىراق ول كەزدەگى رەاكتورلار بۇگىنگى كۇنى جاڭارتىلدى. قانشا جىل ءوتتى، ياعني جۇمىس ءوتىلى كوپ. ءقازىر سول اەس-تەردىڭ جاڭا بۋىنى شىعىپ جاتىر. سول سەبەپتى قازاقستان تەك قانا جاڭا بۋىندى 3+ رەاكتورلارىن قاراستىرادى. ونىڭ ەكولوگياعا دا اسەرى زەرتتەلگەن. مىسالى، اپاتتىق جاعداي بولسا، وندا راديواكتيۆتى قالدىقتاردىڭ قورشاعان ورتاعا، قاسىنداعى وسىمدىكتەردىڭ، جانۋارلار الەمىنە تارالۋىنا بايلانىستى زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. ياعني، اپات بولعان جاعدايدا ول سىرتقى ورتاعا شىعىپ كەتپەيدى»
ال ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قورشاعان ورتانى باسقارۋ جانە ينجينيرينگ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رايحان بەيسەنوۆا: "ءار بالاما ەنەرگيا كوزىنىڭ پايدالى جانە زياندى جاقتارى بار. سونىڭ زيانى ازىن قاراستىرۋ كەرەكپىز. وزىمىزدە شيكىزات بولعاندىقتان، اتوم ەلەكتر ستانسياسى بىزگە قولايلى ەنەرگيا كوزى دەپ ايتۋعا بولادى"، - دەيدى.
اەس-تى سالۋ شەشىمى قابىلدانسا، ونىڭ قۇرىلىسى كەمىندە 10 جىلعا سوزىلادى. ءبىراق قۇرىلىستى باستاماي تۇرىپ، قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن حالىققا كاسىبي تۇردە ءتۇسىندىرۋ تۋرالى وتە ماڭىزدى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. ءقازىر اتومشى ماماندار وسى اعارتۋشىلىق جۇمىستى ابىرويمەن اتقارىپ كەلەدى.
