مەتاللۋرگيادا ءتۇستى مەتالدار الۋ ءۇشىن، مۇناي وڭدەۋدە ءتۇرلى ونىمدەردى تازارتۋدا، قوپارىلعىش زاتتار، جاساندى تالشىقتار، دارى-دارمەكتەر، تەرى يلەۋدە قولدانىلادى.
«بۇگىندە كۇكىرت وندىرىسىنەن سۇرانىسى ارتىق بولىپ تۇر»، – دەيدى ماماندار. ويتكەنى كۇكىرت كۇننەن كۇنگە كولەمى ءوسىپ كەلە جاتقان مۇناي-گازدى وڭدەۋ مەن كوكسوحيميالىق، مەتاللۋرگيالىق جانە ەنەرگەتيكالىق وندىرىستەردەگى قالدىق جانە ءتۇتىن گازداردان كۇكىرت ونىمدەرىن تەرەڭ تازالاۋ اسەرىنەن بولىپ وتىر.
وسى رەتتە كۇكىرت ءوندىرىسىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرىنە دەگەن سۇرانىس تۇراقتانىپ، جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ارقىلى وسى باعىتتى ازايتۋ تەندەنسياسى جاسالۋدا. مۇناي-گازدى وڭدەۋ بارىسىندا قوسىمشا ءونىم رەتىندە شىعاتىن كۇكىرتتى تەرەڭ وڭدەۋ مەن پايدالانۋدىڭ قازىرگى زامانعا ساي جاڭا جولدارىن قاراستىرۋ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
كۇكىرتپەن لاستانۋ نەمەسە الەم ەكولوگيالىق اپاتتىڭ الدىندا تۇر ما؟
جوعارى كۇكىرتتى مۇنايدىڭ ەڭ ءىرى كەن ورىندارى شوعىرلانعان باتىس قازاقستان ايماقتارىندا مۇناي ءوندىرۋ مەن وڭدەۋدىڭ قارقىندى دامۋى ناتيجەسىندە ميلليونداعان توننا كۇكىرت جيناقتالىپ، ونىڭ مولشەرى كۇننەن-كۇنگە ارتىپ كەلەدى. ءوندىرىستىڭ سۇرانىستان ءبىرشاما ارتىق بولۋى سالدارىنان اتالمىش ايماقتا تەمپەراتۋرانىڭ كۇرت وزگەرۋى جانە جەلگە بايلانىستى ۋاقىت وتكەن سايىن ۇلكەن تەرريتوريالار كۇكىرتپەن لاستانىپ، بۇكىلالەمدىك ەكولوگيالىق ماسەلەسىن تۋدىرىپ وتىر.
سوندىقتان قازىرگى تاڭدا مۇناي-گاز ءوندىرىسى كەزىندە شىعاتىن كۇكىرتتى ۇزاق ۋاقىتقا كونسەرۆاسيالاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، مەديسينادا، ۆەتەريناريادا پايدالانۋدىڭ جاڭا راسيونالدى جولدارىن قاراستىرۋ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. كۇكىرتتىڭ نانوبولشەكتەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى ف.ع.ك.، عالىم تۇرعانباي سەيىتجان ءوزىنىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاسياسىندا كەڭ كولەمدە زەرتتەگەن.
«مۇناي-گازدى وڭدەۋ بارىسىندا شىعاتىن قوسىمشا ءونىم تۇيىرشىكتى كۇكىرتتەن جوعارى فۋنگيسيدتىك جانە باكتەريسيدتىك قاسيەتكە يە كۇكىرتتىڭ نانوبولشەكتەرىن الۋمەن قاتار، ونىڭ سۋسپەنزيالارىن اگرەگاتتى تۇراقتاندىرۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەمەسىن جاساۋ – نانوماتەريالداردى سينتەزدەۋدىڭ وزەكتى جانە پەرسپەكتيۆتى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سۋدا ەرىگىش پوليەلەكتروليتتەرمەن، بەتتىك-اكتيۆتى زاتتارمەن، مينەرالدى قوسپالارمەن جانە ولاردىڭ كومپوزيسيالارىمەن ادسوربسيالىق تۇرلەندىرۋ جولىمەن الىنعان كۇكىرتتىڭ نانوديسپەرستى بولشەكتەرىنەن الىنعان فۋنگيسيدتى پرەپاراتتى اۋىل شارۋاشىلىعىندا ءتۇرلى زيانكەستەرمەن كۇرەسۋدە قولدانۋ، ق ر ىشكى نارىعىن وتاندىق فۋنگيسيدتى پرەپاراتتارمەن كامتاماسىز ەتۋ جانە پرەپاراتتى وتاندىق نارىققا شىعارۋ ماقساتىندا تىركەتۋ ءۇشىن «اسىل كۇكىرت» دەپ اتادىق. سونىمەن قاتار «اسىل كۇكىرت» پرەپاراتى ق ر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ باقىلاۋىنداعى ينستيتۋتتاردا اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارى مەن جەمىستەرىنىڭ زيانكەستەرىنە قالاي اسەر ەتەتىندىگى مەن بيولوگيالىق ەففەكتيۆتىلىگى انىقتالدى»، – دەيدى عالىم.
عالىم ءسوزىن كىم تىڭدايدى؟
بۇگىندە كۇكىرتتىڭ نانوبولشەكتەرىن سينتەزدەۋ جانە كۇكىرتتىڭ گيدروسۋسپەنزيالارىن قولدانۋ جۇمىستارىمەن گەرمانيا، جۇڭگو، ءۇندىستان، تمد ەلدەرى بويىنشا رەسەي، وزبەكستان مەملەكەتتەرىندەگى اسا بەدەلدى عىلىمي ورتالىقتار اينالىسىپ وتىر.
سونىمەن قاتار كۇكىرتتى زەرتتەۋدە قاجىرلى ەڭبەك سىڭىرگەن Samrat Roy Choudhury، Rajib Ghosh سياقتى ءۇندىستان كوللويدتى حيميا مەكتەبىنىڭ عالىمدارى كۇكىرتتىڭ نانوبولشەكتەرىن تيوسۋلفات ناترييدى ءار ءتۇرلى بەيورگانيكالىق جانە ورگانيكالىق قىشقىلدارمەن ارەكەتتەستىرۋ ارقىلى كۇكىرتتىڭ نانوبولشەكتەرىن العان.
ال جۇڭگو عالىمدارى كەرى ەمۋلسيالاۋ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ، پوليسۋلفيد ناترييدان گيدروحلوريت قىشقىلىنىڭ قاتىسىندا كۇكىرتتىڭ 100-200 نم ارالىعىنداعى نانوبولشەكتەرىن العانى جايلى Yiming Guo ەڭبەكتەرىندە جاريالانعان ەكەن.
ءبىراق بۇل ادىستەردىڭ ورىندالۋى كۇردەلى ءارى قوسىمشا رەاگەنتتەر كوپ قولدانىلاتىندىقتان سينتەز بارىسىندا ادام دەنساۋلىعىنا زياندى كۇكىرتتى سۋتەك گازدارى شىعادى، ءوز كەزەگىندە بۇل ونىڭ قولدانىس اياسىن تارىلتادى.
عالىم ۇسىنعان ءادىس جاڭا كۇكىرتتىڭ نانوديسپانسەرلى بولشەكتەرىن الۋدا قولدانىلعان شيكىزاتتار مۇناي وندىرىسىندەگى جيناقتالعان كۇكىرتتى قولدانىسقا جاراتۋدا تاپتىرماس ءادىس سانالادى. بۇل ەلىمىزدەگى كوللويدتى كۇكىرتتىڭ يمپورتىنا تاۋەلدىلىگىن جويۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسى پرەپاراتتار اۋىلشارۋاشىلىعىندا وسىمدىكتەر زيانكەستەرىمەن كۇرەسۋدە قولدانىلۋعا تاپتىرماس مۇمكىندىك.
زەرتتەۋ جۇمىستارى قازاق جەمىس-جيدەك جانە ءجۇزىم شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى («قازججشعزي»ج ش س) جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە جۇرگىزىلگەن. «اسىل كۇكىرت» پرەپاراتىن 4 جانە 10 كگ/گا مولشەردە قولدانعان كەزدە المانىڭ وپالى زەڭ اۋىرۋىنا ايتارلىقتاي جوعارى بيولوگيالىق تيىمدىلىك كورسەتكەن.
ال ماقتانىڭ اۋرۋلارىنا زەرتتەۋ جۇمىستارى «قازاق ماقتا شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى» جشس-دا جۇرگىزىلگەن. «اسىل كۇكىرت» پرەپاراتىن قولدانعان كەزدە، ماقتانىڭ ورمەكشى كەنەلەرگە قارسى بيولوگيالىق تيىمدىلىگى 7 تاۋلىك ىشىندە 80،0%، ال 14 تاۋلىككە دەيىن باقىلاعاندا پرەپاراتتىڭ بيولوگيالىق ەففەكتيۆتىلىگى 73،2% كە دەيىن تومەندەيدى. پرەپارات قولدانىلعان ماقتا قولدانىلماعان بولىكپەن سالىستىرعاندا ونىمدىلىگى 2،9-3،4 س/گا-عا ارتقان.
سونىمەن قاتار قاۋىن-قاربىز، ءجۇزىم، قىزاناق سىندى كوكونىستەردىڭ ماۋسىمدىق اۋرۋلارىنىڭ بەلسەندىلىگىن تومەندەتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى.
بۇگىندە «اسىل كۇكىرت» پرەپاراتى ارنايى ينستيتۋتتاردا سىناقتان ءوتىپ، تيىمدىلىگى اكتىلەرمەن راستالىپ، الىنعان ناتيجەلەر نەگىزىندە 1 يننوۆاسيالىق پاتەنت الىنعان. الداعى ۋاقىتتا عىلىمي جاڭالىق نارىققا ەنىپ، شارۋالار مەن كاسىپكەرلەردىڭ قاجەتىنە جاراپ جاتسا، ءبىز تەك قۋانامىز.
ارايلىم جولداسبەك قىزى،
«ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق قوعاممەن بايلانىس ءبولىمىنىڭ باس مامانى
