ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسى قالاي باسقارىلادى:
پەداگوگيكا قاعيدالارىمەن بە، الدە ساياسي ايلالارمەن بە؟
[caption id="attachment_11312" align="alignleft" width="302"]
قاناعات جۇكەشەيەۆ، فيلوسوف[/caption]
گازەتىمىزدىڭ № 21، 22 ساندارىندا جاريالانعان «ءمۇعالىم مۇڭى»، «مەن ءۇشىن شىندىق قىمبات» دەگەن ماتەريالداردا الماتى وبلىسى قاراساي اۋدانىنداعى جاڭا تۇرمىس ورتا مەكتەبىندە جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ مۇعالىمدەردى وزدەرى اتقارۋعا ءتيىستى فۋنكسيالىق مىندەتتەرىنەن تىس جۇمىستارعا جۇمساۋ ايعاقتارى تۋرالى ءسوز بولعان بولاتىن. ەندى وسى ماسەلەگە قاتىستى زەرتتەۋشى قاناعات جۇكەشيەۆتىڭ بەرگەن كۆاليتاتيۆتىك باعاسىن جاريالاپ وتىرمىز.
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندە سالاۋاتتى ويلاۋ شەڭبەرىنە سىيمايتىن ءبىرقاتار وعاش قۇبىلىستار بولدى. ولار رۋحاني دامۋ زاڭدىلىقتارىمەن تانىس ادام قابىلداي المايتىنداي، بالاعا جانى اشيتىن پەداگوگ بارا المايتىن ءبىر قاتار انتيپەداگوگيكالىق ارەكەتتەر رەتىندە سيپات الدى. ولاردىڭ ءبارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋعا ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىستەر ەنگىزۋمەن بايلانىستى كورىنىس بەردى.
سالانىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋعا ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىستەر ەنگىزۋ ءبىلىم تۋرالى زاڭنىڭ 3-بابى بويىنشا مەكتەپ اشۋ، جابۋ، وعان ديرەكتور تاعايىنداۋ، بوساتۋ، كادر قابىلداۋ ىستەرىنىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى قۇزىرەتىنەن الىنىپ، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ قاراۋىنا بەرىلۋىنەن كورىنىس تاپتى. بۇل پراكتيكا بۇدان بىلاي ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ جۇمىسى پەداگوگيكانىڭ قاعيدالارىمەن ەمەس، ساياسي امالدارمەن باسقارىلاتىنىن، مەكتەپتىڭ اتقارۋعا ءتيىستى فۋنكسياسى ماڭىز الارلىقتاي وزگەرەتىنىن كورسەتىپ بەردى.
وسىدان كەيىن مەكتەپ ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋشىلىك قىزمەتىن ەكىنشى قاتارعا ىسىرىپ، باعدارلامادان تىس ارەكەتتەرمەن اينالىسۋعا كوبىرەك تارتىلاتىن بولدى. مۇعالىمدەر جەرگىلىكتى اكىمشىلىك تاراپىنان وتكىزىلىپ جاتقان شارالارعا كوبىرەك جاۋاپتى بولاتىن بولدى. مەكتەپ وقۋشىلارى اتا-انالاردى «دۇرىس» داۋىس بەرۋگە، دەمەك، دەپۋتاتتىققا جوعارىدان ۇسىنىلعان كانديداتتاردى قولداپ شىعۋعا كوندىرۋگە جۇمسالدى. قاجەتىنە قاراي، وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر قارسىلىقسىز ستاديونداردى، الاڭداردى تولتىردى، ءتۇرلى شارالارعا قاتىسۋشى كوپشىلىكتىڭ ءرولىن وينادى. ۇلتتىق تەلەديدار جاساپ جاتقان بەرىلىمدەرىندە كوپشىلىكتى كورسەتۋى كەرەك بولعاندا، ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلار زال تولتىرۋشى مىندەتىن اتقاردى. جاڭا «جۇمىس بەرۋشىنىڭ» نۇسقاپ وتىرعان مىندەتتەرىن ورىنداماۋعا مۇعالىمدەردىڭ قاۋقارى بولمادى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىسىن باسقارۋعا ارنايى ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىس ەنگىزىپ الماي، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك مەكتەپتىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنە ارالاسا الماس ەدى، ونى باعدارلامادان تىس ماقساتتى شارالارعا جۇمساي الماس ەدى. ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىستەردەن كەيىن مەكتەپ ءىس جۇزىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى جۇيەسىندەگى يەرارحيالارعا باعىنبايتىن بولدى. اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق ءبىلىم دەپارتامەنتتەرىنە بەرىلەتىن ەسەپ فورمالى سيپات الدى. جەرگىلىكتى اكىمدىك وزدەرى تاعايىنداعان ديرەكتور ارقىلى مەكتەپتى ۋىسىندا ۇستاپ وتىردى. مەكتەپ وقىتۋدىڭ ساندىق كورسەتكىشتەرىن عانا قامتاماسىز ەتەتىن مەكەمەگە اينالدى. ەندى مەكتەپ اكىمشىلىگىنىڭ ءوزى ەمتيحانعا جىبەرگەن وقۋشىلاردىڭ ۇبت تاپسىرۋ ناتيجەلەرى ءبىلىم مەكەمەسىنىڭ جۇمىسىنىڭ ساپاسىن باعالاۋدىڭ جاڭا كريتەريىنە اينالدى.
تالاپشىل كادرلار بىرتىندەپ مەكتەپتى تاستاپ كەتىپ جاتتى. ولاردىڭ ورنىن وزگە ءتۇسىمدى جۇمىس تاپپاعان سوڭ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەرىكسىز كەلگەن ادامدار باستى. ولار بالا وقىتىپ، تاربيەلەۋگە اۋەستىگى مەن قىزىعۋشىلىعى بولماسا دا، جوعارىدان كەلگەن نۇسقاۋدى تالقىلاماي، ءسوزسىز ورىنداپ وتىردى. بىرتىندەپ كادر قۇرامى تولىعىمەن سۇرەڭسىز پەداگوگيكالىق پلانكتونمەن اۋىستىرىلدى.
مەكتەپتىڭ ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ فۋنكسياسىنىڭ وزگەرۋى سالانىڭ قىزمەتىنە ۇلكەن زالالىن تيگىزدى. الدىمەن ونداعى كادرلاردىڭ ۇساقتاۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. ءوز ءىسىن تىڭعىلىقتى اتقارا الاتىن، وسى كاسىپكە جۇرەك قالاۋىمەن كەلگەن، بالاعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋگە كاسىپقوي قىزىعۋشىلىعى بار مۇعالىمدەر مەكتەپكە كەرەكسىز بولىپ قالدى. ولاردىڭ جاستارعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋگە ىزگىنيەتتى ۇمتىلىسىنا سۇرانىس بولماي قالدى.
سولاي بولا تۇرا، كاسىپقوي مۇعالىمدەر مەكتەپتى ءوزىنىڭ يممانەنتتى فۋنكسياسىنان اجىراتىپ تاستاۋدىڭ ءبىلىم مەن تاربيەنىڭ ساپاسىنا كەرى اسەرى بولاتىنىن، ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنىڭ فورمالىلىققا ويىسىپ بارا جاتقانىن ايتىپ، نارازىلىق ءبىلدىرۋدى جالعاستىرا بەردى. ولار جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنەن مەكتەپتىڭ اتقارۋعا ءتيىستى ءتول مىندەتىنە – ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ىسىنە كەدەرگى جاساماۋدى، باعدارلامادان تىس شارالارعا قاتىستىرۋدى توقتاتۋدى تالاپ ەتتى.
[caption id="attachment_10850" align="alignright" width="324"]
مۇعالىمدەردىڭ مۇڭىن شاققان ۇستاز ايمان ساعيدۋللايەۆا[/caption]
تالاپشىل كادرلار بىرتىندەپ مەكتەپتى تاستاپ كەتىپ جاتتى. ولاردىڭ ورنىن وزگە ءتۇسىمدى جۇمىس تاپپاعان سوڭ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەرىكسىز كەلگەن ادامدار باستى. ولار بالا وقىتىپ، تاربيەلەۋگە اۋەستىگى مەن قىزىعۋشىلىعى بولماسا دا، جوعارىدان كەلگەن نۇسقاۋدى تالقىلاماي، ءسوزسىز ورىنداپ وتىردى. بىرتىندەپ كادر قۇرامى تولىعىمەن سۇرەڭسىز پەداگوگيكالىق پلانكتونمەن اۋىستىرىلدى.
ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنە بيلىك جۇرگىزۋ قۇقىعىنىڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە بەرىلۋى سالادا سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ مەيلىنشە ورشۋىنە جول اشتى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ اتالعان باعىتتاردا «وزا شاۋىپ»، ءجيى اتالىپ ءجۇرۋىنىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى وسىندا – ينستيتۋسيونالدىق وزگەرىس جاساۋ ارقىلى مەكتەپتى پەداگوگيكالىق ەمەس، ساياسي امالدارمەن باسقارۋعا كوشىپ الىپ، اكىمشىلىكتىڭ اۋقىمدى قۇبىلتۋلار جاساۋعا مۇمكىندىك الۋىندا جاتىر.
اكىمشىلىك ءمۇعالىمدى كوشە تازالاۋعا، سايلاۋ ناۋقاندارىن وتكىزۋگە قاتىستى شارالارعا، تۇرعىندار ساناعىن جۇرگىزۋگە، اسكەرگە شاقىرۋ حابارلامالارىن تاراتتىرۋعا جۇمساعاندا، جەرگىلىكتى يلەۋدەن شىققان ارتيستەردىڭ كونسەرتتەرىنە بارۋدى مىندەتتەگەندە، ءمۇعالىم مۇنداي بۇيرىقتاردى ورىنداۋدان باس تارتۋعا قۇقىعى بار. بۇل بۇرىن بولىپ كورمەگەن، يگەرۋگە قيىن جاڭالىق ەمەس، ەجەلدىڭ ەڭ كۇنىنەن، اركىمگە بەلگىلى قاعيدا. سولاي ەكەنىن، اسا توپاس بىرەۋ بولماسا، مۇعالىمدەردىڭ ءبارى بىلۋگە ءتيىس. ەندەشە نەگە ولار اكىمشىلىكتىڭ وكىلىنە تىكە جاۋاپ بەرىپ، زاڭسىز بۇيرىقتاردى ورىنداۋدان باس تارتا المايدى؟
وسى سەندەر وزدەرىڭ مەكتەپتە وقىپ پا ەدىڭدەر؟ وندا قوعامدىق ءبىلىم نەگىزدەرى، تاريح، قۇقىقتانۋ دەگەن ساباقتار وتىلمەپ پە ەدى؟ سەندەر جوو بىتىرگەن مامان ەمەسسىڭدەر مە؟ وندا فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ، قۇقىقتانۋ، مادەنيەتتانۋ، ەتيكا دەگەن پاندەر وقىتىلماپ پا ەدى؟ وزدەرىڭ گازەت وقيسىڭدار ما؟ عىلىمي-اقپاراتتىق باعدارلامالار كورەسىڭدەر مە؟ كوزدەرىڭدى اشىپ، جان-جاققا قارايسىڭدار ما؟ حالىقارالىق كەڭىستىكتە نە بولىپ جاتقانىنان حابارلارىڭ بار ما؟ باسقالار اشىق قوعامدى، قۇقىقتىق قوعامدى قالاي قۇرىپ جاتىر؟ نەگە جوعارى ءبىلىمدى مامان بولا تۇرا، يندۋستريالى ساتىداعى ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇشەسى بولا تۇرا، ءوز قۇقىقتارىڭدى وزدەرىڭ قورعاي المايسىڭدار؟
ونىڭ ەكى سەبەبى بار. بىرىنشىدەن، اكىمشىلىك زاڭسىز قىسىم جاسايدى. ونداي قىسىمنىڭ تۇرلەرى تولىپ جاتىر. ەڭ پارمەندىسى ءتىل الماعان ءمۇعالىمدى جۇمىستان قۋدالاۋ. بۇل جەردە مىنانى ەسكەرە كەتۋ كەرەك. ادەتتە مۇندايدا ءوزىن-وزى سىيلايتىن، ماماندىعىن، كاسىپقويلىعىن باعالايتىن، ءوز ءقادىرىن بىلەتىن، ار قامتاماسىزدىعىن ۇستاناتىن مۇعالىمدەر كەتىپ، ولاردىڭ ورنىنا ۇستانىمسىز، ءبىلىمسىز، ءتىلالعىشتار كەلەدى. سونىسىمەن اكىمشىلىك بۇكىل مەكتەپكە سۇرەڭسىز سۇر كادردى جيناپ الىپ، ءبىلىم بەرۋ سپەكتاكلىن ويناتىپ وتىرادى.
ەكىنشى سەبەپتىڭ ءمانى مۇعالىمدەردىڭ وزدەرىنە قويىلاتىن مىناداي سۇراقتارمەن اشىلادى: وسى سەندەر وزدەرىڭ مەكتەپتە وقىپ پا ەدىڭدەر؟ وندا قوعامدىق ءبىلىم نەگىزدەرى، تاريح، قۇقىقتانۋ دەگەن ساباقتار وتىلمەپ پە ەدى؟ سەندەر جوو بىتىرگەن مامان ەمەسسىڭدەر مە؟ وندا فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ، قۇقىقتانۋ، مادەنيەتتانۋ، ەتيكا دەگەن پاندەر وقىتىلماپ پا ەدى؟ وزدەرىڭ گازەت وقيسىڭدار ما؟ عىلىمي-اقپاراتتىق باعدارلامالار كورەسىڭدەر مە؟ كوزدەرىڭدى اشىپ، جان-جاققا قارايسىڭدار ما؟ حالىقارالىق كەڭىستىكتە نە بولىپ جاتقانىنان حابارلارىڭ بار ما؟ باسقالار اشىق قوعامدى، قۇقىقتىق قوعامدى قالاي قۇرىپ جاتىر؟ نەگە جوعارى ءبىلىمدى مامان بولا تۇرا، يندۋستريالى ساتىداعى ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇشەسى بولا تۇرا، ءوز قۇقىقتارىڭدى وزدەرىڭ قورعاي المايسىڭدار؟
ەگەر ءوز قۇقىقتارىڭدى وزدەرىڭ قورعاي الماساڭدار، جەرگىلىكتى اكىمسىماقتاردىڭ يتپەگىنەن شىعا الماساڭدار، وندا سەندەردىڭ بالاعا دەموكراتيالىق قوعام ورناتۋ جولدارىن، عىلىم اقيقاتتارىن، قۇقىق نەگىزدەرىن وقىتۋعا قانداي قاقىلارىڭ بار؟ سەندەر سياقتى ەزدەردەن كەلەر ۇرپاق وسىنداي ەز بولىپ شىعىپ جاتىر. وسىندايدا نەمىس فيلوسوفى ي. كانتتىڭ «ەگەر سەن ءوزىڭ جەردىڭ قۇرتى بولساڭ، وندا مەنى تاپتاپ كەتتى دەپ شاعىنۋعا قاقىڭ جوق» دەگەنى ەسكە تۇسەدى.
مەكتەپ ءوزى اتقارۋعا ءتيىستى تابيعي فۋنكسياسىمەن – ءبىلىم بەرۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيىمى بەكىتكەن ستاندارتتار مەن باعدارلامالار بويىنشا وقۋشىعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋمەن عانا اينالىسۋى كەرەك. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ نۇسقاۋىمەن مەكتەپتى باعدارلامادان تىس جۇمىستارعا پايدالانۋ – ءبىلىم ساپاسىن تومەندەتۋشى فاكتورلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كەسىرلىسى. مەكتەپتە بەرىلەتىن ءبىلىمنىڭ ساپاسىن كوتەرۋ ءۇشىن الدىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ تۋرالى زاڭىنىڭ 3-بابىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، ينستيتۋسيونالدىق قۇرىلىم قالپىنا كەلتىرىلۋى كەرەك. مەكتەپ جەرگىلىكتى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتتەرىنە، ەڭ الدىمەن بەرىلىپ جاتقان ءبىلىمنىڭ ساپاسى ءۇشىن ەسەپتى بولۋى كەرەك. مەكتەپ ديرەكتورىن بالامالى كانديداتتاردى قاتىستىرىپ، كونكۋرستىق ادىسپەن ىرىكتەپ الۋ اتا-انالاردان، مۇعالىمدەردەن جانە اۋداندىق (قالالىق) ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتتەرىنىڭ وكىلدەرىنەن قۇرىلعان پاريتەتتى كوميسسيانىڭ قۇزىرەتىندە بولۋى ءتيىس.
تاعى ءبىر كەڭەس: جۇمىس بەرۋشى مەن قىزمەتكەر اراسىندا فۋنكسيالىق مىندەتكەرلىكتەردى ايقىندايتىن شارت جاسالۋى كەرەك. وندا تاراپتاردىڭ مىندەتتەرى ناقتى كورسەتىلەدى. ءمۇعالىم وقۋشىعا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋگە قاتىستى جۇمىستاردى ورىنداۋعا مىندەتتى. ال جوعارىدا اتالعانداي، زاڭسىز تالاپتار مەن بۇيرىقتار شارتقا ەنبەيدى، سوندىقتان ولاردى ورىنداۋعا ءمۇعالىم مىندەتتى بولمايدى. ءمۇعالىمنىڭ قىزمەتى وسى «فۋنكسيالىق مىندەتكەرلىكتەر» دەپ اتالاتىن قۇجات ارقىلى رەگلامەنتتەنەدى.
قاناعات جۇكەشيەۆ
