شاراعا Dalanews.kz ءتىلشىسى دە قاتىسىپ قايتقان بولاتىن.
"رەسەيدىڭ ىس-ارەكەتىن وزگەرتۋ ءۇشىن سانكسيا شارالارىن قابىلداعانىمىزدى ايتقىم كەلەدى. مۇندا ءبىر نارسەنى اتاپ ءوتۋ كەرەك: ولاردىڭ ءبىزدىڭ سايلاۋعا جانە مەملەكەتتىك اقپاراتقا ارالاسۋ سياقتى ارەكەتى بولدى. بۇعان ءبىز ودان ءارى شىداي المايمىز.
ءبىراق قازاقستانعا كەلەتىن بولساق، سانكسيالاردىڭ مىندەتتى سالدارىن بولدىرماۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەدىك جانە ىستەي بەرەمىز دەگىم كەلەدى. ءبىز بۇل سانكسيالاردىڭ قازاقستانعا اسەر ەتكەنىن قالامايمىز"، - دەدى وسى كەزدەسۋدە ەلشى مىرزا.
…
ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆتىڭ پىكىرىنشە ەلشى ءسوزىنىڭ استارىندا قازاقستان بيلىگىن رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالۋعا شاقىرعان ەمەۋرىن جاتىر.
موزەر مىرزا ءسوي دەي وتىرا ءبىزدىڭ ەلدى كۇنى بۇرىن قۇلاعدار ەتىپ، ءپۋتيننىڭ پارانوياسى اسقىنا تۇسسە اقش-تىڭ كرەملمەن سىبايلاس مەملەكەتتەرگە سانكسيا سالۋعا ءماجبۇر بولارىن مەڭزەدى.
رەسەيدىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەيتىن ەلدىڭ ءبىرى – قازاقستان. ودكب مەن ەۋرازيالىق وداققا قۋانا-قۋانا قوسىلعان اق وردانىڭ ءدال ءقازىر مانيەۆر جاسايتىن مۇمكىندىگى جوق. ماسكەۋدىڭ مەنشىگىندەگى ىلگەرىدەگى ەكى ۇيىمعا ءوز ەركىمەن وتكەن قازاقستاندى كرەملدە دەربەس مەملەكەت رەتىندە قاراستىرمايدى ەكەن.
ساتپايەۆ سولاي دەيدى.
“كرەمل بيلىگىنىڭ توبە باسىندا وتىرعان توپ ءۇشىن ءبىز ساتەلليتپىز. ەۋرازيالىق وداققا قوسىلعاننان كەيىن ماسكەۋ قول-اياعىمىزدى بايلاپ-ماتاپ باستادى. پۋتين مەن ونىڭ اينالاسى ءۇشىن قازاقستان رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى عانا. باس ەركىنەن ايىرىلعان، بودان ەل.
دەمەك جاھانداعى جاعدايعا دا ماسكەۋدىڭ كوزىمەن قاراۋى كەرەك دەپ سانايدى. حالىقارالىق قاتىناستا ءپۋتيننىڭ پوزيسياسىن قۇپتاپ، وداقتاسىنىڭ سويىلىن سوعۋى قاجەت دەپ بىلەدى.
ولار وسى كۇنگە دەيىن ۇندەمەي كەلدى. كۇندەردىڭ-كۇنى كرەمل ءوزىنىڭ گەوساياسي كەڭىستىگىنە كىرەتىن شابارمان ەلدەردەن باتىسقا قارسى شىعۋدى، اقش-تى ايىپتاۋدى، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتى كەكەتىپ-مۇقاتۋدى اشىق تۇردە تالاپ ەتە باستايدى. قىزىقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەمىز”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ پىكىرىنشە مۇنىڭ بارىنە قازىرگى جۇيە كىنالى. كىناراتتى كرەملدەن ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. وتكەن وتىز جىل بويى ماسكەۋگە قارسى كەلۋدەن قايمىققان، ءسويتىپ ءوز ءقادىرىن ءوزى كەتىرگەن قازاقستان بيلىگى جوعالعان رەپۋتاسيانى قايتىپ قالپىنا كەلتىرۋى نەعايبىل.
…
ساياساتتانۋشى تۇپتىڭ-تۇبىندە اقش سانكسياسى قازاقستاندى دا شارپىپ وتەدى دەپ توپشىلايدى. رەسەي مەن باتىستىڭ اراسىنداعى ارازدىق ءورشي تۇسسە، بۇدان ءبىرىنشى كەزەكتە ءبىزدىڭ ەل جاپا شەگەدى.
ساتپايەۆ بۇعان دالەل رەتىندە امەريكاتانۋشى، اقش ساياساتىن جەتىك بىلەتىن مامان ارەگ گالستياننىڭ Forbes Russia-دا جارىق كورگەن ساراپتاماسىن مىسالعا كەلتىرىپتى.
اتالعان ماقالا اۆتور:
“كۇندەردىڭ كۇنى امەريكا كرەملدىڭ ەۋرازيالىق وداق پەن ودكب اياسىنداعى ستراتەگيالىق وداقتاستارىنىڭ “قىلتاسىن قيادى”. سانكسيا زاڭناماسىنا ساي اقش بيلىگى رەسەيمەن اسكەري-تەحنيكالىق سالادا تىعىز جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتەرگە شەكتەۋ ەنگىزۋگە قۇقى بار”، – دەپ تۇجىرىمدايدى.
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا بۇل بولجام شىندىققا جاقىن، اقىر ءتۇبى اقيقاتقا اينالۋى مۇمكىن. ەندى قاراڭىز، قازاقستان ودكب شەڭبەرىندە رەسەيمەن وتە-موتە تىعىز بايلانىس ورناتقان مەملەكەتتىڭ ءبىرى. ماسكەۋ بۇل ۇيىمدى باتىس پەن اقش-قا قارسى تۇرار گەوساياسي قۇرال رەتىندە پايدالانۋدان تايىنبايدى، پايدالانىپ تا ءجۇر.
“ماسەلەن وسى ۇيىمنىڭ ەكس-باس حاتشىسى نيكولاي بورديۋجا حالىقارالىق ماسەلەدە قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنا قايشى كەلەتىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە مالىمدەمە جاسادى. قيسىق قىڭىر سويلەپ باتىستىڭ قۇندىلىقتارىنا ءتىل تيگىزگەنى بار. بۇل ماسەلەدە ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ ءوز پوزيسياسى بار-اۋ دەگەن وي بورديۋجانىڭ قاپەرىنە كىرىپ شىققان ەمەس. ءبىر جولى ەۋروداق پەن ناتو رەسەي عانا ەمەس، ودكب-عا دا وشپەندىلىكپەن قارايدى دەپ قويىپ قالدى. ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ ءبىرازى ەۋروداقپەن ارىپتەستىك بايلانىس ورناتقانىن بىلە تۇرا ايتتى”، – دەيدى ساتپايەۆ.
…
سوڭعى كەزدە قازاقستانعا قاراتا رەسەيدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىنەن اقتارىلىپ جاتقان ايىپتاۋلار مەن ارانداتۋلار الداعى ۋاقىتتا كوبەيمەسە ازايمايدى.
ساتپايەۆ ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ “ۇندەمەگەن ۇيدەي بالەدەن قۇتىلادى” دەگەن پوزيسياسىنا اڭ-تاڭ. انشەيىندە الاڭعا شىققان جۇرتتى اياۋسىز باسىپ-جانىشتايتىن قازاقستان بيلىگى جيرينوۆسكيي مەن ليمونوۆتارعا كەلگەندە جۋاسىپ قالاتىنى قىزىق.
ءسوي دەگەن ساياساتتانۋشى قازاقستاننىڭ تەرىسكەيەنى كوز الارتقان قيلى-قيلى مالىمدەمەنىڭ ءتۇپ-تامىرى كرەملدەن باستاۋ الاتىنىن ايتادى. جيرينوۆسكييدىڭ ءسوزى ساندىراق ەمەس، ول مەمدۋمادا وتىر، سولوۆيەۆ سەكىلدىلەر رەسەيدىڭ تەلەارنالارىنان تۇسپەيدى.
“قازاقستاننىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىنا ارالاسۋدى ادەتكە اينالدىرىپ العان رەسەيدىڭ سۇعاناق ساراپشىلارى مەن ساياساتكەرلەرىن ورنىنا قويماعانىمىز ءۇشىن ءالى تالاي وكىنەمىز. ولار ءپۋتيننىڭ ويىنداعى دۇنيەنى سىرتقا شىعارىپ وتىر. ءپۋتيننىڭ پاسىق پيعىلى مەن ساسىق نيەتىن پروپاگاندا قۇرالىنا اينالدىرىپ العان”، – دەيدى ساتپايەۆ.
….
ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي، الگىندەي اگرەسسيا مەن پروۆوكاسياعا جاۋاپ قاتۋى ۇيرەنۋى كەرەك. پوزيسياسى جوق مەملەكەتتى رەسەي سەكىلدى اگرەسسور ەل تەز باسىنادى.
ساياساتتانۋشى وسى ارادا قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە بىرنەشە ۇسىنىس ايتقان.
مۇنىڭ العاشقىسى – ەلىمىزدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعى مەن تاۋەلسىزدىگىنە ءتىل تيگىزگەن، قازاق ۇلتىنىڭ تاريحى ءھام مادەني مۇراسىن قارالاعان، مەملەكەتتىك ءتىلىن مازاق ەتكەن رەسەيلىكتەردى “قارا تىزىمگە” كىرگىزىپ، شەكارادان وتكىزبەۋ.
سانكسياعا ىلىككەندەردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەۋ.
“ءبىزدىڭ ءسىم رەسەيدەن تارالعان لاس اقپارات اق ورداعا ءتيىپ كەتكەندە عانا قوزعالادى. مەملەكەتتىڭ اتىنا باعىتتالعان ايىپتاۋلارعا ءلام-ليم دەمەيدى. الگىندەي ءتىزىمدى جاساقتايتىن ۋاقىت باياعىدا كەلگەن.
جيرينوۆسكيي، سولوۆيەۆ، نيكونوۆ سەكىلدى سايقىمازاقتاردى بوساعادان كەرى قايتارۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ رەسمي بيلىگى نە دەرىن سول كەزدە كورەمىز. كىمنىڭ كىم ەكەنى سول كەزدە ايقىندالادى. ەگەر الگىلەرگە ارا تۇسسە، كرەملگە قاتىستى يلليۋزيادان ءبىرجولاتا ارىلامىز”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
كەلەسى قادام – قازاقستان تەرريتورياسىندا تارالاتىن رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىن اۋىزدىقتاۋ، تارالىم اۋقىمىن شەكتەۋ. ولاردىڭ ورنىن ءوز ەلىمىزدە جاسالعان ساپالى كونتەنتپەن الماستىرۋ. ارينە، بۇل ايتۋعا عانا وڭاي.
ساتپايەۆتىڭ پىكىرىنشە قازاقستانداعى اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسەگە قابىلەتىن ارتتىرۋ، اربىردەن سوڭ رەسەي پروپوگانداسىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن ءسوز بوستاندىعى مەن وي ەركىندىگىنە ەرىك بەرۋ قاجەت.
“مەمتاپسىرىسپەن وتىرعان ب ا ق رەسەي اگرەسسياسى مەن پروپاگانداسىنا قارسى كەلە المايدى. ولاردى مۇنداي يممۋنيتەت جوق. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تاۋەلسىز مەديانى تۇنشىقتىرا بەرۋدى توقتاتۋ قاجەت”، – دەيدى ول.
…
توقسان اۋىزدىڭ ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى – كرەمل يدەولوگتارى جالپاق الەمنەن تولىقتاي وقشاۋلانۋعا قازىردەن قامدانىپ جاتىر. ءپۋتيننىڭ كومەكشىسى ۆلاديسلاۆ سۋركوۆتىڭ: “رەسەيدى ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق كۇتىپ تۇر” دەگەن تۇنەۋكۇنگى مالىمدەمەسى تەگىن ەمەس.
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا ماسكەۋ گەوساياسي جالعىزدىقتى جالعىز ءوزى وتكەرگىسى كەلمەيدى. وداقتاستارىن وزىمەن بىرگە ىلە كەتپەك. ولاردىڭ دا وزگە الەمنەن وقشاۋلانعانىن قالايدى.
“بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ كوپۆەكتورى ساياساتىنا قايشى. رەسەي “يزگوي” ەل. كرەملدىڭ اۆانتيۋراسى قازاقستاندى قۇزعا قۇلاتپاسىن دەسەك، وداقتان شىعۋدىڭ جولىن قازىردەن باستاپ ىزدەستىرۋ قاجەت. سول كەزدە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستىڭ جاڭا كەزەڭى باستالادى”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
15 ساۋىردە اقش رەسەيگە قارسى جاڭا سانكسيالار ەنگىزگەن. ول 32 جەكە تۇلعا مەن بىرلەستىككە قاتىستى.
14 ماۋسىمنان باستاپ اقش قارجى ينستيتۋتتارىنا ورتالىق بانك پەن رەسەيدىڭ قارجى مينيسترلىگىنەن، سونداي-اق ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنان بورىشتىق باعالى قاعازداردى تىكەلەي ساتىپ الۋعا تىيىم سالىنادى. ۆاشينگتون بيلىگى رەسەيدىڭ 10 قىزمەتكەرى ەلدەن شىعارىلاتىنىن ايتقان بولاتىن.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
