ونى قايدان شىعاردى دەسەڭىز، بيىل ءبىزدىڭ ەل بىلتىر پاندەمياعا بايلانىستى كەيىنگە شەگەرىلگەن «دالا قىرانى» اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
جاتتىعۋعا امەريكا جەتەكشىلىك ەتەدى. اقش ورتا ازيا ەلدەرىن زاماناۋي اسكەري ستاندارتتىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىرادى. بۇعان دەيىن قازاقستان اۋماعىندا وتەتىن اۋقىمدى شاراعا اقش-تان بولەك، ۇلىبريتانيا جانە كانادا ەلدەرى قاتىسادى دەگەن حابار تاراعان. اسكەري ماجىلىسكە ناتو-عا مۇشە باسقا دا مەملەكەتتەر اتسالىسۋى مۇمكىن.
«دالا قىرانى» وقۋ-جاتتىعۋلارىنا ادەتتە وزبەكستان مەن تاجىكستان، كەيدە قىرعىزستاننىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى قاتىسادى.
رەسەي مەن جۇڭگو الگى شاراعا شاقىرىلماعان، ءتىپتى قوناق رەتىندە دە قاتىسا المايدى. شارت بويىنشا مۇلدە ماڭايلاماۋعا ءتيىس.
ماسكەۋگە مازا بەرمەي وتىرعان دا وسى جايت. شاعىمىن وداق پەن قازاقستان اۋماعىنداعى رەسەيشىل ساراپشىلار ارقىلى ايتقىزىپ، سولتۇستىكاتلانتيكالىق اليانستىڭ ارەكەتىنەن ساياسي استار ىزدەۋدە.
سونىڭ ءبىرى – نيكيتا مەندكوۆيچ. ەۋرازيالىق اناليتيكا كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى. كرەملدىڭ ورتا ازيا، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندى بارلاپ، باقىلاپ قايتۋعا جونەلتىپ وتىراتىن كوپ شولعىنشىلارىنىڭ ءبىرى.
«دالا قىرانى» اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا قاتىستى ماسكەۋدىڭ پوزيسياسىن نۇر-سۇلتانعا جەتكىزە كەلگەن مەندكوۆيچ:
«رەسەي قازاقستان اۋماعىندا الگىندەي ءىس-شارانىڭ وتكىزىلگەنىن قۇپتامايدى. بۇل وداق اياسىنداعى تالاپ-شارتتى تابانعا تاپتاۋمەن تەڭ. قازاقستان وداققا كىرگەن بەتتە ءبىرقاتار مىندەتتى موينىنا العانى ءمالىم. اسكەري جاتتىعۋ وتكىزۋ ارقىلى نۇر-سۇلتان ۇيىمنىڭ ۇستانىمىن ەسكەرمەيتىنىن، سوزىمەن ساناسپايتىنىن كورسەتىپ وتىر. اقوردا بولسا «بۇل مەملەكەتتىڭ كوپۆەكتورلى ستراتەگياسىنا ساي» ەكەنىن ايتىپ اقتالۋدا.
90-جىلدارى بۇل ارگۋمەنتتى قابىلداۋعا بولار ەدى. ءبىراق قازىرگىدەي جاعدايدا كوپۆەكتورلى ساياساتتى ءسوز ەتۋ، سونىڭ جولىمەن ءجۇرۋ قيسىنسىز. اقىلعا سىيمايتىن ساياسات. قازاقستان وسى ارەكەتى ارقىلى ساياسي ادەپسىزدىككە جول بەردى…»، – دەيدى.
…
رەسەيلىك يدەولوگيا قۇرالدارىنىڭ پايىمداۋىنشا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ اقش جانە ناتو ەلدەرىمەن قويان-قولتىقتاسىپ اسكەري جاتتىعۋ وتكىزۋى ۇقشۇ ۇستانىمىنا قايشى.
بۇل تۇرعىدا ولار قازاقستان مەن رەسەيدىڭ 1992 جىلى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارت تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعانىن، قۇجاتتىڭ 2-بابىندا: «ءبىر نەمەسە بىرنەشە مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، تۇراقتىلىعىنا جانە تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا قاتەر تونگەن جاعدايدا بۇعان بىرلەسە توتەپ بەرۋ تۋرالى» تالاپ بارىن العا تارتىپتى.
«اقش – رەسەيدىڭ اتا جاۋى. ناتو ناعىز دۇشپان. بايدەن رەسەيدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن مويىندامايدى. پۋتينگە ءتىل تيگىزىپ، سانكسيا اتاۋلىنى كۇننەن-كۇنگە ۇدەتىپ جاتىر. مىنە، وسىنداي قىسىلتاياڭ شاقتا قازاقستان رەسەيدىڭ قاس جاۋىن قوناق قىلىپ، ءوز جەرىندە اسكەري جاتتىعۋ وتكىزۋگە شاقىرعانى قاي ساسقانى؟ مۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟ ستراتەگيالىق قارسىلاسقا سىر الدىرماۋ كەرەك ەدىك»، – دەيدى ءباز-باياعى مەندكوۆيچ.
…
قازاقستاندا ەمىن-ەركىن تارالاتىن ehonews.kz رەسەيلىك سايتتاردىڭ ايتقانىن اينىتپاي قايتالاپ، اقش-پەن اسكەري جاتتىعۋ وتكىزۋگە بەل بۋعان ءبىزدىڭ بيلىكتى ابدەن سوككەن ەكەن.
«الەمدەگى اسكەري-ساياسي جاعداي تۇراقسىز. اقش پەن وداقتاسىمىز رەسەيدىڭ اراسىنداعى ارازدىق بۇگىن-ەرتەڭ باسىلمايدى. باتىس ماسكەۋدىڭ باسقان ءىزىن اڭدىپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەۋدى توقتاتار ەمەس.
مىنەكەي، وسىنداي مازاسىز شاقتا ناتو-مەن بىرلەسىپ اسكەري جاتتىعۋ وتكىزگەلى وتىرعان قازاقستان بيلىگى ايدى اسپانعا ءبىر-اق شىعاردى.
اقش اسكەريلەرىنە ىلەسىپ ۇلىبريتانيا جانە كانادا جاۋىنگەرلەرى قوسا كەلەدى ەكەن. اقوردا «بۇل كوپۆەكتورلى ساياساتتى ۇستانعانىمىزدىڭ بەلگىسى» دەپ اقتالماي-اق قويسىن. كوپۆەكتورلى ساياسات بورسىعان دۇنيە. ەۋرازيالىق وداق پەن ۇقشۇ-نى اتتاپ ءوتىپ، «قىلارىڭدى قىلىپ ال» دەگەندەي قىر كورسەتىپ وتىر.
كرەملدىڭ شىن مانىندەگى سەنىمدى سەرىكتەسى، ادال وداقتاسى بولسا «دالا قىرانى» اسكەري وقۋ-جاتتىعۋىنا رەسەيدىڭ قاتىسۋىن تاباندى تۇردە تالاپ ەتسىن. شاراعا مۇرىندىق بولعان ەل رەتىندە قازاقستاننىڭ بۇلاي ايتاتىن قاقى بار. الايدا ەلدىڭ سىرتقى مينيسترلىگى بۇل اڭگىمەنى جىلى جاپقىسى كەلەتىندەي»، – دەگەن ەكەن سايتتىڭ ساياسي شولۋشىسى.
ەhonews.kz مۇنىمەن دە شەكتەلمەي، قازاقستاندى «دالا قىرانى» اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىن وتكىزۋدەن باس تارتۋعا شاقىرىپتى.
ماقالا اۆتورىنىڭ حابارلاۋىنشا، كرەمل قازاقستاننىڭ ارەكەتىن ارانداتۋ دەپ باعالاپ ۇلگەرگەن.
«نۇر-سۇلتانداعىلار قازىرگى جاعدايدا كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ پايداسىنان بۇرىن، زيانى باسىم ەكەنىن ۇعىنۋى كەرەك. اقش پەن باتىس ەلدەرى ورتا ازيا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ اسكەري-ەكونوميكالىق ساياساتىنا ارالاسار بولسا، مۇنىڭ ءتۇبى جاقسىلىققا اكەلمەيدى.
ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ءتاتۋ-تاتتى تۇرىپ جاتقان كورشىلەر ەرتەڭگى كۇنى يتشە ىرىلداسىپ، ايماقتىڭ اپاي-توپايى شىعۋى مۇمكىن. كرەمل وداقتاسىنا رەنجۋلى. تۇسىنبەستىكتىڭ سوڭى ايعاي-شۋعا ۇلاسىپ كەتپەسىن...»، –دەپ «ەسكەرتىپتى» ەhonews.kz.
…
ال ساراپشى نيكيتا مەندكوۆيچ «دالا قىرانىنان» كەيىن قازاقستان مەن اقش-تىڭ اراسىنداعى ارىپتەستىك بايلانىس تەرەڭدەي تۇسەدى دەپ قاۋىپتەنەدى. ايتۋىنشا، امەريكانىڭ تۇپكى ماقساتى ايماقتى رەسەيدەن ايىرىپ الۋ.
«ەكى ەل اسكەري ارىپتەستىكتى دامىتۋ تۋرالى وسىمەن ءتورتىنشى كەلىسىمشارتقا قول قويىپ ۇلگەردى. قۇجاتتىڭ دەتالدارىن قۇپيا ۇستاۋدا. وداقتاسىمىز بۇل تۋرالى ءتىس جارىپ ايتقىسى جوق. سوعان قاراعاندا، قازاقستاننىڭ «كوپۆەكتورلى ساياساتى» اقش-پەن، باتىسپەن استىرتىن ءسوز بايلاسۋدىڭ امالىنا ۇقسايدى.
كوپۆەكتورلى ساياسات؟ الگىندەي شالا پىسكەن ستراتەگيادان باس تارتاتىن كەز كەلدى. وداقتاس ەكەنى راس بولسا، قازاقستان كەز-كەلگەن جاعدايدا كرەملدىڭ ءسوزىن سويلەۋى كەرەك. ويتپەدى ەكەن، ەرتەڭگى كۇنى قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر تونەدى. اقش پەن ناتو قازاقستاننىڭ ءتىلىن تاۋىپ، بەلسەندى بايلانىس ورناتۋعا تىرىسقان سايىن ءپۋتيننىڭ قاباعى قۇرىسا تۇسەتىنىن ۇمىتپاعايسىزدار…»، – دەيدى ول.
قازاقستاننىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە ەش كەدەرگىسىز تارالاتىن «روسسيا سەگودنيا» اگەنتتىگىنە تيەسىلى sputnik.kz سايتى دا «سولتۇستىكاتلانتيكالىق اليانستىڭ قازاقستاندىق پوليگوندارداعى اسكەري وپەراسيالارى كورشى ەلدەرگە، سونىڭ ىشىندە رەسەيگە ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن» دەگەن ويدى ءورىستىلدى اۋديتوريانىڭ ساناسىنا سىڭدىرۋدە.
…
بۇعان دەيىن Dalanews-كە سۇحبات بەرگەن ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆ كرەملدىڭ قازاقستاندا دەربەس مەملەكەت دەپ ەسەپتەيتىنىن ايتقان (تومەندە سىلتەمەدە).
«كرەمل بيلىگىنىڭ توبە باسىندا وتىرعان توپ ءۇشىن ءبىز ساتەلليتپىز. ەۋرازيالىق وداققا قوسىلعاننان كەيىن ماسكەۋ قول-اياعىمىزدى بايلاپ-ماتاي باستادى. پۋتين مەن ونىڭ اينالاسى ءۇشىن قازاقستان رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى عانا. باس ەركىنەن ايىرىلعان، بودان ەل.
دەمەك، جاھانداعى جاعدايعا دا ماسكەۋدىڭ كوزىمەن قاراۋى كەرەك دەپ سانايدى. حالىقارالىق قاتىناستا ءپۋتيننىڭ پوزيسياسىن قۇپتاپ، وداقتاسىنىڭ سويىلىن سوعۋى قاجەت دەپ بىلەدى.
ولار وسى كۇنگە دەيىن ۇندەمەي كەلدى. كۇندەردىڭ-كۇنى كرەمل ءوزىنىڭ گەوساياسي كەڭىستىگىنە كىرەتىن شابارمان ەلدەردەن باتىسقا قارسى شىعۋدى، اقش-تى ايىپتاۋدى، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتى كەكەتىپ-مۇقاتۋدى اشىق تۇردە تالاپ ەتە باستايدى. قىزىقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەمىز»، – دەگەن بولاتىن ساياساتتانۋشى.
ونىڭ پىكىرىنشە، مۇنىڭ بارىنە قازىرگى جۇيە كىنالى. كىناراتتى كرەملدەن ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. وتكەن وتىز جىل بويى ماسكەۋگە قارسى كەلۋدەن قايمىققان، ءسويتىپ ءوز ءقادىرىن ءوزى كەتىرگەن قازاقستان بيلىگى جوعالعان رەپۋتاسيانى قايتىپ قالپىنا كەلتىرۋى نەعايبىل.
ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ماسكەۋ گەوساياسي جالعىزدىقتى جالعىز ءوزى وتكەرگىسى كەلمەيدى. وداقتاستارىن وزىمەن بىرگە ىلە كەتپەك. ولاردىڭ دا وزگە الەمنەن وقشاۋلانعانىن قالايدى.
«بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ كوپۆەكتورى ساياساتىنا قايشى. رەسەي «يزگوي» ەل. كرەملدىڭ اۆانتيۋراسى قازاقستاندى قۇزعا قۇلاتپاسىن دەسەك، وداقتان شىعۋدىڭ جولىن قازىردەن باستاپ ىزدەستىرۋ قاجەت. سول كەزدە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستىڭ جاڭا كەزەڭى باستالادى»، – دەگەن ەدى ساتپايەۆ.
ازىرلەگەن دۋمان بىقاي
