قازاقستانعا جاڭا پرەزيدەنت كەلگەن 2019 جىلدىڭ كوكتەمىنەن بەرى ەل ەكونوميكاسى بىردە شارىقتاپ، بىردە توسىن جايتتارعا تاپ بولدى. الەمدى جايلاعان پاندەميا، «قاڭتار» وقيعاسى، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى اسكەري قاقتىعىس، اقىرىنا قاراي سۋ تاسقىنىنان بولعان زارداپ – وسىلاردىڭ بارلىعى مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق تىنىسىنا وزىندىك ءىزىن قالدىردى.
ەكونوميست نۇرسۇلتان ەربولات ۇلى سول كۇردەلى كەزەڭنىڭ وزىندە ەكونوميكانىڭ كەي باعىتتارىندا ىلگەرىلەۋ بايقالىپ، ەل بولاشاعىنا جاڭا سەرپىن بەرەتىن باستامالار جۇزەگە اسقانىن ايتادى.
Dalanews.kz ساراپشىنىڭ پىكىرىن قاز-قالپىندا ۇسىنادى.
پاندەميا جانە كەيىنگى قالپىنا كەلۋ
توقايەۆ 2019 جىلدىڭ 19 ناۋرىزىندا پرەزيدەنتتىككە كىرىسكەن تۇستا الەم COVID-19 ىندەتىنىڭ تابالدىرىعىندا تۇرعان ەدى. 2020 جىلعى كارانتيندىك شەكتەۋلەر، حالىق قوزعالىسىنىڭ ازايۋى، ءوندىرىس پەن ساۋدا-ساتتىقتىڭ تەجەلۋى – ءبارى دە ەكونوميكانىڭ تىنىسىن تارىلتىپ، تەرىس ديناميكاعا اكەلدى. الايدا 2021 جىلى ەكونوميكا بىرتىندەپ ەسىن جيىپ، پاندەمياعا دەيىنگى دەڭگەيگە جەتتى دە، قايتادان وڭ ءوسىم جولىنا ءتۇستى.
الايدا 2022 جىلعى «قاڭتار» وقيعاسى ەلگە 3 ملرد اقش دوللارىنا جۋىق شىعىن اكەلدى. ىلە-شالا باستالعان رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىس تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا، لوگيستيكالىق تىزبەكتىڭ بۇزىلۋىنا سوقتىردى. 2023 جىلى ەكونوميكا 5،1 پايىزدىق ءوسىم كورسەتىپ، ينفلياسيا تومەندەۋگە بەت الدى. ەڭسە تىكتەلىپ كەلە جاتقان شاقتا، 2024 جىلى ورىن العان سۋ تاسقىنى 10 وبلىستىڭ حالقىنا اۋىر ءتيىپ، توتەنشە جاعداي جاريالاندى. بۇل اپات ەلىمىزدىڭ جالپى ءوسىم قارقىنىنا دا كەدەرگى كەلتىردى.
ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى مەن وركەندەۋ كورسەتكىشتەرى
سوڭعى التى جىل ىشىندە قازاقستاننىڭ ءجىو-سى ءبىرقاتار سىن-قاتەرگە قاراماستان، ءوسىمىن جالعاستىردى. 2019 جىلى 181،7 ملرد دوللار شاماسىندا بولعان كورسەتكىش 288،1 ملرد دوللارعا دەيىن ۇلعايدى.
ناقتى ەكونوميكالىق ءوسىم 15،5 پايىزدى قۇرادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم 46 پايىزعا ارتقان.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 500 جاڭا مەكتەپ بوي كوتەرسە، كولىك ينفراقۇرىلىمىندا 4400 شاقىرىمداي جول سالىندى. اۋىل شارۋاشىلىعىندا 2023 جىلى 27 ملن توننا استىق جينالىپ، تاريحي رەكورد جاڭاردى.
ال قۇرىلىس سالاسىندا 19 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى ماسەلەسى دە ءبىرشاما شەشىمىن تاۋىپ، جاتاقحاناداعى ورىن تاپشىلىعى التى ەسەگە ازايدى: 250-دەن استام جاڭا نىسان سالىندى.
ينۆەستيسيالىق احۋال جانە جاڭا سالالارعا قارجى قۇيۋ
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ايتارلىقتاي ارتقانىمەن، سوڭعى التى جىلداعى تولقۋلارعا قاراماستان، ەلگە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيا لەگى جالعاسىن تاپتى. 2019 جىلدان 2024 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىنا دەيىن 129،9 ملرد اقش دوللارى تارتىلعان. نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا 1،5 ەسەگە ۇلعايىپ، 2024 جىلى 19 ترلن تەڭگەدەن استى.
جالپى ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمىندا دا وزگەرىس بايقالادى: ءبىلىم سالاسىنا بولىنەتىن قاراجات 5 ەسە، الەۋمەتتىك سەكتورعا بولىنەتىن ينۆەستيسيا 3،5 ەسە وسكەن. بۇل – مەملەكەت ءۇشىن ماڭىزدى، ستراتەگيالىق سالالاردىڭ دامۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ وتىرعانىن بىلدىرەدى.
تەڭگە باعامى جانە ينفلياسيا
توقايەۆ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگىن ۋاقىتشا قولعا العان 2019 جىلدىڭ ناۋرىزىندا 1 اقش دوللارى 377،64 تەڭگە شاماسىندا بولسا، 2025 جىلدىڭ 19 ناۋرىزىندا دوللار 499،1 تەڭگەگە دەيىن قىمباتتادى. وسىلايشا التى جىلدا تەڭگە 32 پايىزعا جۋىق قۇنسىزدانعان.
ال ەلدەگى ورتاشا ايلىق جالاقى 2019 جىلعى 186 819 تەڭگەدەن 2024 جىلدىڭ ءتورتىنشى توقسانىندا 434 982 تەڭگەگە دەيىن جەتىپ، ەسەلەپ ءوستى. بۇل كەزەڭدەگى جيىنتىق ينفلياسيا 36،57 پايىزدى قۇرادى. ياعني حالىقتىڭ تابىسى كوتەرىلگەنىمەن، تۇتىنۋ باعالارى دا ءبىرشاما جوعارىلاعانىن مويىنداۋىمىز قاجەت.
سىرتقى قارىز جانە بانك سەكتورى
قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى 2019 جىلى 160 ملرد اقش دوللارىنان 2024 جىلى 165 ملرد دوللارعا دەيىن كوبەيگەن. بانكتەردىڭ نەسيە پورتفەلى دە وسكەنى بايقالادى: حالىققا بەرىلگەن تۇتىنۋشىلىق كرەديتتەر كولەمى 6 جىلدا 6،3 ترلن تەڭگەدەن 20،8 ترلن تەڭگەگە دەيىن جەتىپ، 3،3 ەسە ۇلعايعان.
حالىقتىڭ قارىزعا بەيىمدىلىگىنىڭ ارتۋى ءبىر جاعىنان تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستى ىنتالاندىرسا، ەكىنشى جاعىنان جەكە جانە وتباسىلىق قارجىلىق تۇراقتىلىقتى السىرەتۋى مۇمكىن.
بيۋدجەت دەفيسيتى جانە ۇلتتىق قورداعى احۋال
2019 جىلدان باستاپ ەلدىڭ بيۋدجەت دەفيسيتى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. ماسەلەن، 2019 جىلى 1،3 ترلن تەڭگە بولسا، 2023 جىلى 4 ترلن تەڭگەگە دەيىن جەتتى. 2024 جىلى 3،7 ترلن تەڭگە نەمەسە ءجىو-نىڭ 3،3 پايىزى مولشەرىندە تاپشىلىق جوسپارلانعان.
اتالعان كەزەڭدە ۇلتتىق قوردان ترانسفەرتتەر كولەمى دە ارتا ءتۇستى. 2019 جىلدان بەرى بارلىعى 27 ترلن تەڭگەدەن استام قارجى بيۋدجەتتەگى «جىرتىقتى جاماۋعا» جۇمسالدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق قوردا 58،9 ملرد اقش دوللارى ساقتاۋلى.
ەكونوميكالىق قيىندىقتارعا توتەپ بەرۋ ءۇشىن پرەزيدەنت ەكونوميكانى ىرىقتاندىرۋ، باعانى قولدان رەتتەۋدەن بىرتىندەپ باس تارتۋ سەكىلدى ماڭىزدى رەفورمالاردى باستاپ كەتتى. ۇكىمەت بولسا، سالىق كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋگە كىرىسكەن. بۇل قادامدار فيسكالدىق داعدارىستى ەڭسەرۋگە باعىتتالعان شارالاردىڭ العاشقى لەگى رەتىندە باعالانۋدا.
قورىتا كەلە...
سوڭعى التى جىل – قازاقستان ءۇشىن تاريحي سىن-تەگەۋرىندەر كەزەڭى بولدى. تۇتاس الەم ەكونوميكاسى COVID-19، گەوساياسي تۇراقسىزدىق، تابيعي اپاتتار سياقتى كۇردەلى سىناقتاردان ءوتىپ جاتقان شاقتا، ەلىمىز دە بەيىمدەلۋ مەن جاڭعىرۋدان ءوتتى. ءبىر جاعىنان ينفلياسيا، تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى، بيۋدجەت تاپشىلىعى، ۇلتتىق قوردان تۇراقتى اۋدارىمدار جاساۋ سەكىلدى قۇرىلىمدىق ماسەلەلەر بوي كورسەتتى.
ەسەسىنە ەلدىڭ ءجىو-سى ءوسىپ، ينۆەستيسيا تارتۋ ۇدەرىسى جالعاسىن تاۋىپ، ءبىلىم مەن الەۋمەتتىك سالاعا باسىمدىق بەرىلە باستادى.
توقايەۆتىڭ بيلىككە كەلگەنىنە تۋرا التى جىل تولعان تۇستا، الداعى كەزەڭدە ەلدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتى جاڭا باعىتقا بەت بۇرارى انىق. نارىقتى ىرىقتاندىرۋ، سالىق كودەكسىن جەتىلدىرۋ، بيۋدجەت كىرىسىن ۇلعايتۋ، الەۋمەتتىك سالاعا ينۆەستيسيانى كۇشەيتۋ – وسىنىڭ بارلىعى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا ارنالعان نەگىزگى تەتىكتەر بولماق.
