قازاقستان تاۋەلسىزدىگىڭ العاننان كەيىن ايگىلى از-المەرەك حالقىنا قايتا ورالدى. اتاقتى از-تاۋكە حاننىڭ ءۋازىر دارەجەسىندەگى بەلگىلى بيلەرىنىڭ ءبىرى بولعان تۇلعا جونىندە كوپ ايتىلدى، جازىلدى جانە زەرتتەلدى. حالىق اقىل كەمەرگەرلىگىڭە بايلانىستى و باستاعى اتى المەرەكتى – از-المەرەك دەپ اسپەتتەپ، ەسىمىن اڭىزعا اينالدىرعانى شىندىق. مىنە، سوندىقتان 2001 جىلى ونىڭ ەسكى قورعان بەيىتىنىڭ ۇستىنە جاڭا كەسەنە سالىندى. ءقازىر بۇل جەر ادامدار دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلىپ زيارات ەتىپ، اللا تاعالادان جاقسىلىق تىلەيتىن قاسيەتتى ورىنعا اينالعان. مۇندا ءدىندارلار ءۇشىن نامازحانا بولمەسى بار. شيپالى بۇلاقتارى مەن تازا اۋاسى جانعا داۋا، تانگە ەم جانە سامال جەلى ادام رۋحىن سەرگىتەتىن اۋليە باسىندا ادامدار ساۋىعىپ، دەمالادى.

قازاق حاندىق داۋىرىندەگى تاريحي تۇلعا تۋرالى بەس-التى كىتاپ جازىلدى. سولاردىڭ ءبىرى وتكەن جىلى جارىق كورگەن «از-تاۋكە جانە المەرەك» دەپ اتالادى. جازىلعان جىرلار مەن تولعاۋلاردا ەسەپ جوق. الماتىدا «المەرەك رۋحاني ساۋىقتىرۋ ورتالىعى» جۇمىس ىستەيدى. اۋليە اتىندا - ونىڭ                    اتا-جۇرتىندا كۇمبەزى كوك تىرەگەن مەشىت بار.

المەرەك تۋرالى ايتقاندا بالا كەزىندە باسىنا كەلىپ، بۇلاعىنان سۋ ىشكەن، اكەسى دۇعا وقىعان، ءوزى ابىز قاسيەتى جايىندا ايتۋدان جالىقپاعان دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ المەرەكتى ءپىر تۇتىپ، قۇرمەتتەپ، ۇرپاقتارىنا مەڭزەگەن وسيەتى ەل ەسىندە.

حاندىق داۋىردەگى اتاقتى «جەتى جارعىنى» قابىلداعان از-تاۋكە حاننىڭ «حان كەڭەسىنە»، «بيلەر كەڭەسىنە» جانە «مولدا يشاندار ءماسليحاتىنا» قاتىسىپ سول زاماننىڭ مەملەكەتتىك ماڭىزى بار ماسەلەلەرى جونىندە  از-المەرەك ءوز ويىن اشىق ايتىپ وتىرعان، ال تۇركىستانداعى ەكىنىڭ ءبىرى باس سۇعا المايتىن «حان مەشىتىنە» المەرەكتىڭ كىرىپ، ناماز وقىپ، حالقى ءۇشىن قۇدايدان تىلەك تىلەپ، ءمىناجات ەتۋى - ونىڭ «اۋليە بي» دارەجەسىنە كوتەرىلگەنىڭ دالەلدەيدى.

ءۇيسىن-البان ەلىندەگى 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ كوسەمدەرى ۇزاق، اۋباكىر، تاعى دا باسقالار المەرەكتىڭ باتىر ۇرپاقتارى ەدى. ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان ونىڭ ءزاۋزاتتارى، ءتىپتى كوپ. كەڭەس وداعىنىڭ ماراپاتتارىنا يە بولعاندار جەتىپ-ارتىلادى. ولاردىڭ ىشىندە ەڭبەك ارداگەرلەرى دە بار. مىنە، سوندىقتان وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن المەرەككە الماتى وبلىسىنداعى ءبىر اۋداننىڭ اتىن بەرىپ، وعان ەسكەرتكىش ورناتۋ جونىندە باستاما كوتەرىلدى. ولاي بولسا وسىنداعى تاۋ بوكتەرلەرى المەرەكتىڭ جاز جايلاۋى بولعان ەڭبەكشىقازاق اۋدانىنىڭ اتىن المەرەك دەپ وزگەرتسە قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

المەرەك تاريحي تۇلعا، جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى قول باستاعان باتىر، اتى ەل ۇرانىنا اينالعان قاسيەتتى كىسى رەتىندە ۇلتتىق ەنسيكلوپەدياعا كىرگەن. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا بەلگىلى تۇلعا، اۋليە ابىز بي كەمەڭگەرگە اۋدان اتى بەرىلىپ، وعان ەسكەرتكىش ورناتىلىپ جازسا بۇل ءبىر ايتارى جوق يگىلىكتى ءىس بولىپ، ەستە قالار ەدى.

وراز قاۋعاباي، جازۋشى، المەرەكتانۋشى،  د.قونايەۆ اتىنداعى زاڭ اكادەمياسىنىڭ پروفەسسورى.