«الماتى» تەلەارناسى بۇكىل ەلىمىز ءۇشىن اۋىر سىناق بولعان ۇلكەن قاسىرەت تۋرالى جۋرناليستىك زەرتتەۋ جانرىنداعى 5 ءبولىمدى دەرەكتى ءفيلمنىڭ بەسىنشى ءبولىمىن ۇسىنعانىن حابارلايدى Almaty.tv ءتىلشىسى. فيلمدە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات پەن بۇعان دەيىن بەيمالىم فاكتىلەر ۇسىنىلدى. سونىمەن قاتار، اۆتورلار قاندى بۇلىك پەن سۇمدىق الاپاتقا اينالعان نارازىلىقتىڭ تولىق حرونولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسقان.
ءفيلمنىڭ اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، قايعىلى قاڭتار بۇكىل قازاقستان حالقى ءۇشىن ۇلكەن قاتەر، اۋىر سىناق بولدى. نە جاعداي، نەگە ولاي بولدى دەگەن سۇراقتارعا اركىم وزىنشە جاۋاپ ىزدەپ، ءتۇرلى دالەل كەلتىرەدى. الايدا انىعى ول – بەيبىت شەرۋگە شىققانداردى وزگە ءبىر كۇشتەر پايدالانىپ، ارام پيعىلىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلدى. مۇنى سول وقيعانىڭ قايناعان ورتاسىندا بولعاندار دا راستايدى.
«بىرەۋدىڭ ارتىنان ەرىپ، قىرعىن توبەلەس شىعارۋ قاجەت ەمەس. سوندىقتان ماسەلەنىڭ ءبارىن سابىرمەن شەشۋ كەرەك. ىستەگەن ىسىمە قاتتى وكىنەمىن. قازاقستانداي ۇلكەن ەلىمىز بار، قانشاما باۋىرلارىمىز بار، سول كىسىلەرگە ايتارىم، وسىنداي اراڭداتۋشىلىقتارعا مەن سياقتى ەرىپ كەتپەسە ەكەن»، - دەيدى كۇدىكتى.
ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ۇيلەستىرۋشىلەردىڭ بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋعا تالپىنعانىن، ولاردىڭ جوسپارلى تۇردە ىسكە اسقان قيمىلى دالەلدەپ وتىر. جاپپاي تارتىپسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرى مەن ءارى قاراي جالعاسقان بۇلىك كەزىندە قارۋلى توپتار ەلىمىزدىڭ التى ايماعىندا ءارى، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار الماتى مەن شىمكەنت قالالارىندا 1،5 مىڭنان اسا نىساندى قيراتىپ، ورتەدى. ەڭ الدىمەن ولار وننان اسا مەملەكەتتىك مەكەمەلەردى، اكىمشىلىك، ورتا جانە شاعىن بيزنەس نىساندارىن توناپ، پوليسيا عيماراتتارى مەن بىرنەشە جۇزدەن اساتىن كولىكتى ورتەپ جىبەرگەن. كەيىننەن الماتى اكىمدىگى مەن رەزيدەنسياعا شابۋىل جاساپ، باسىپ الماق بولدى. سونىمەن قاتار، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بارلىق دەرەگى، ياعني، قىلمىستىق جازبالار، مۇراعاتتىق قىلمىستىق ىستەر مەن ىزدەۋدە جۇرگەن ادامدار تۋرالى دەرەكتەر ساقتالىنعان قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەت عيماراتىنا باسىپ كىرۋگە ارەكەتتەنگەن. ودان كەيىن، ناعىز قارۋ-جاراق قويماسى بار پوليسيا دەپارتامەنتى مەن بولىمشەلەرگە شابۋىلدى ۇيىمداستىردى.
ودان كەيىن ولار ىشكى جانە سىرتقى قاتىناۋعا بوگەت جاساۋ ماقساتىندا حالىقارالىق اۋەجايدى باسىپ الدى. ءدال سول كەزدە وزگە توپ ب ا ق عيماراتتارىنىڭ كەڭسەلەرىنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ، كوكتەبە تەلەمۇناراسىن قولعا تۇسىرگىسى كەلدى. ەگەر ولاردىڭ ويى ىسكە اسقان جاعدايدا، بۇل ۇلكەن اقپاراتتىق كوللاپسقا الىپ كەلەر ەدى. ەڭ سوراقىسى قارۋلانىپ العان بۇلىكشىلەر كۇشتىك قۇرىلىم وكىلدەرى مەن بەيبىت تۇرعىندارعا وق اتتى.
يزرايلدىك ساياسي ستراتەگ ديەۆيد ەيدەلماننىڭ ايتۋىنشا، جاعدايدى، جاساندى تۇردە بەيبەرەكەت جاساپ، ءبارىن ءوز ۋىسىندا ۇستاعىسى كەلگەندەر پايدالانۋعا تىرىسقان.
«ولاردىڭ ويى ىسكە اسپادى. بۇل قازاقستان بيلىگىنىڭ، اسىرەسە، پرەزيدەنتتىڭ، سونىمەن قاتار، قازاق حالقىنىڭ جاعدايدى تۇراقسىزداندىرعىسى كەلگەندەرگە ەرمەي، سابىرلىق تانىتۋىنىڭ ارقاسى»، – دەدى تانىمال ساياساتتانۋشى.
قاڭتار وقيعاسى كەزىندە مىڭداعان ادام زارداپ شەكتى. ونىڭ ىشىندە بەيبىت تۇرعىنداردا بار. ونىڭ ءبىرى – الماتىلىق باقىت ىستەبايەۆ سول كۇنى سوققى استىندا قالعان اسكەري جاۋىنگەردى قورعاماق بولىپتى. ءارى، جارالانعان جىگىتكە كومەك كورسەتۋ بارىسىندا ونىڭ وزىنە وق ءتيىپ، ەسىنەن تانىپ قالادى. سول كۇنى اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ، اياعىنا وتا جاسالعان. ونىڭ ويىنشا، قاڭتارداعى سۇمدىقتى ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس جانە بەيبىت ومىرگە جەتەر ەشتەڭە جوق.
«مۇنداي جاعداي ەلىمىزدە قايتا بولماسىن، تىنىشتىق بولسىن. ءار نارسەدەن ادام ساباق الادى عوي، بۇل – ءبىزدىڭ ەلگە، حالىققا، ۇلكەن ساباق بولدى»، – دەدى باقىت ىستەبايەۆ.
قارۋلى توپتار ەپپەن جانە ايقىن جوسپار بويىنشا ارەكەت ەتكەنى انىق. ولار، بىرىنشىدەن، الەۋمەتتىك نارازىلىق ارقىلى جاعدايدى شيەلەنىستىرىپ، بەيبىت شەرۋگە شىققانداردى كۇشتىك قۇرىلىمداردى تاياق استىنا الىپ، ۇرلىق-قارلىق جاساۋعا، جانعىش زاتتاردى دايىنداۋعا ءماجبۇر ەتتى. ارانداتۋشىلارعا، قىزىل كۇرتە كيگەن ۇيلەستىرۋشىلەرگە، سونداي-اق، تاماق جەتكىزەتىن كومپانيالاردىڭ كۋرەرىنىڭ كيىمىمەن جۇرگەن «بايلانىسشىلار» كومەك كورسەتكەن. ونىڭ ءبارى بەينەكورىنىستەردەن بايقالادى. ەكىنشىدەن، ستراتەگيالىق نىسانداردى باسىپ الىپ، جويىپ جىبەرۋ ماقساتىندا شابۋىل جاسالدى. ۇشىنشىدەن، قالالاردى باقىلاۋىنا العاننان كەيىن، تەلەارنالار ارقىلى ەل باسشىلىعىنا مالىمدەمە جاساپ، بيلىكتى بەرۋىن تالاپ ەتۋ بولدى.ءبىراق، ولاردىڭ ويى ىسكە اسقان جوق.
«بۇل ارادا ارينە، پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باتىلدىعىن مويىنداۋ كەرەك. بيلىكتىڭ قۇلامايتىنى تۋرالى مالىمدەمە جاساۋى تۇبەگەيلى ءمانى بار، بەتبۇرىستى ءسات بولدى»، - دەيدى ساياساتتانۋشى تالعات قالييەۆ
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قاستاندىق جاساۋشىلار مەن راديكالدار مەملەكەتكە قول سۇعۋعا ۇمتىلىپ، بەيبىت شەرۋدى ەلدەگى تۇراقتىلىقتى بۇزۋ ماقساتىندا پايدالاندى. تونگەن قاتەرگە قاراماستان، قازاقستان ەل بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالدى.
فيلم اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان العاشقى كۇننەن باستاپ دەموكراتيالىق رەفورما جولىن ۇستاندى. مەملەكەت باسشىسى ءبىرقاتار ماڭىزدى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزگەن بىرنەشە رەفورما ۇسىندى. ەلدىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق ومىرىندەگى وزگەرىستەر 1 جىلدا ىسكە اسپايتىنى انىق. ءبىراق سول كەزدە پرەزيدەنت بۇل ماسەلەنى كەيىنگە شەگەرۋگە بولمايدى دەگەن ەدى. مەملەكەت باسشىسى ءبىرقاتار باستامانى ۇسىندى. ول - بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى تۇراقتى ديالوگقا باعىتتالعان «ءارتۇرلى پىكىر – ءبىرتۇتاس ۇلت» فورمۋلاسى مەن «ەستيتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى ەدى. «قاڭتار وقيعاسىن» قوعامدىق-ساياسي قۇرىلىمدى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كەزەڭىنىڭ جاڭا باستاماسىنداي دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. ءارى ول پرەزيدەنت جاريالاعان جاڭا رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسۋىن جەدەلدەتۋگە ارنالعان قوزعالتقىش كۇش ىسپەتتى بولدى.
بەلگيالىق ساراپشى البەرتو تيۋركسترانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى ساياسي جۇيە رەفورما جاساۋدى قاجەت ەتتى، ال بيلىك ونى جۇزەگە اسىردى.
«كونستيتۋسيالىق رەفەرەندۋم، الدا وتەتىن سايلاۋ – ءبارى جاڭا رەفورمالاردىڭ ناتيجەسى. مەن سەنىممەن قارايمىن، ويتكەنى قاڭتار وقيعاسى دۇرىس شەشىلدى. تۇراقتىلىق تا دەموكراتيا سياقتى ماڭىزدى نارسە. تۇراقتىلىق – گەوساياسي جاعىنان تۇراقسىز عاسىردا كوپۆەكتورلى ەل رەتىندەگى ۇستانىمدارىڭىزدى ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت. وسى جاعىنان سىزدەر 30 جىلدا تابىسقا جەتتىڭىزدەر ، بۇل وركەندەۋگە جول اشادى. ەگەر تۇراقتىلىق بولماسا، شەت ەلدىك ينۆەستيسيادا كىرمەيدى»، دەدى ول.
تانىمال اقىن اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ ويىنشا، ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى ەكىگە قاق بولگەن قايعىلى قاڭتار، بولعان جاعدايدى قايتادان وي ەلەگىنەن وتكىزۋ قاجەت ەكەنىن كورسەتتى.
«بەيبىت ءومىردىڭ جەڭىسى كوپ بولادى، تۇراقتى ءومىردىڭ جەمىسى كوپ بولادى». قاڭتاردان كەيىن ءبارىمىزدىڭ، جالپى قوعامنىڭ ساناسى مۇلدەم باسقا، ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز وزگەردى، دۇنيەسەنۋىمىز وزگەردى، كوپ نارسەلەرگە باسقاشا قارايتىن بولدىق. سوندىقتان ەندى مەملەكەت ءوزىنىڭ زاڭدى ينستيتۋسيونالدىق قىزمەتىن اتقارۋى كەرەك. ادىلەتتى زاڭدى قابىلداۋ جانە ونى ادىلەتتى تۇردە قاداعالاۋ»، دەدى اقبەرگەن ەلگەزەك
بۇگىندە پرەزيدەنت وزىنە بەرىلگەن وكىلەتتىك پەن ارتىقشىلىقتاردان باس تارتىپ، بۇكىل ەل تاريحىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەموكراتيالىق رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋدا. مەملەكەت باسشىسى بۇدان بىلاي ەلدى ەندى، حالىقپەن 7 جىلعا كەلىسىم-شارتقا وتىراتىن، جالدامالى مەنەدجەر باسقاراتىن بولادى دەدى.
فيلم اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، قاڭتار وقيعاسى كەزىندە بەيبىت شەرۋدى بۇلىككە، ۇرلىق-قارلىق پەن قىلمىسقا ۇلاستىرىپ، بيلىكتى باسىپ الۋعا ارەكەتتەنگەندەردىڭ جوسپارى ىسكە اسپادى. بۇل كەزەكتەن تىس وتكەن سايلاۋدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ توڭىرەگىنە ۇيىسقان ۇلتىمىزدىڭ دانالىعى مەن پاتريوتتىق سەزىمىنىڭ ارقاسى. 20 قاراشادا سايلاۋشىلار تىزىمىنە ەنگەن قازاقستاندىقتاردىڭ 80 پايىزدان استامى «ادىلەتتى قازاقستان» جانە مەملەكەت باسشىسى ايتقان رەفورمالار ءۇشىن داۋىس بەرىپ، قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ كانديداتۋراسىن قولدادى.
«قايعىلى قاڭتار» كەزىندە پرەزيدەنت – مەملەكەتتى قورعاپ، ءتارتىپتى قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالدى. مەملەتتىگىمىزدى ساقتاپ قالدى. دەمەك، تاتۋلىق، تۇراقتىلىق پەن ءبىرتۇتاستىق – قوعامنىڭ، جالپى مەملەكەتتىڭ دامۋىنىڭ كەپىلى. سوندىقتان قاڭتار وقيعاسىنىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋ – بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ باستى مىندەتى.
«الماتى» تەلەارناسىنىڭ رەسمي YouTube ارناسىنان «قايعىلى قاڭتار» جۋرناليستىك زەرتتەۋ جانرىنداعى اۆتورلىق ءفيلمنىڭ بارلىق ءبولىمىن كورىڭىز.
