ەكونوميكالىق دامۋ، ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىق، سونىمەن قاتار وتاندىق عىلىم، ءبىلىم مەن مادەنيەت سالالارىنىڭ دامۋى. وسى جانە باسقا دا كوپتەگەن ماسەلەلەردى عالىمدار، مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى، كاسىپكەرلەر مەن جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى تالقىلادى. اتاپ ايتقاندا، ولار الماتىلىقتاردىڭ تاماشا جەتىستىكتەرى تۋرالى ايتتى. كەزدەسۋ قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان.
– تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى ۇزاق جول ءبىزدىڭ قالادان باستالدى، – دەپ ەسكە سالدى اكىمنىڭ ورىنباسارى. – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى ماڭىزدى وقيعالار الماتىمەن تىعىز بايلانىستى. مۇندا ەل ءۇشىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداندى: مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا، كونستيتۋسيا، مەملەكەتتىك رامىزدەر بەكىتىلدى، قارۋلى كۇشتەر مەن ۇلتتىق ۆاليۋتا جاسالدى.
سپيكەر تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا الماتىنىڭ ءوسۋ مەن دامۋدىڭ وڭ ديناميكاسىن كورسەتىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «تاۋەلسىزدىكتىڭ التىن بەسىگى» دەپ جاريالاعان الماتىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى – ەلباسى مەن ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ تۇراقتى قامقورلىعى مەن ەرەكشە نازارىنىڭ ناتيجەسى.
– تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا الماتى ەكونوميكاسى بىرنەشە ەسە ءوستى (الماتىنىڭ ءجوو: 1991 – 5،5 ملرد تەڭگە، 2020 ج. – 13546،9 ملرد تەڭگە)، - دەدى ءىلياس وسەروۆ. - الماتى ەلدەگى ءجىو بويىنشا كوشباسشى، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ ەڭ ءىرى دونورى. قالا ەكونوميكاسىنىڭ جىلدام ءوسۋى قالالىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا وڭ اسەر ەتتى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارى ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 75،4 جاسقا دەيىن ءوستى. مەملەكەتتىڭ جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىن قولداۋداعى بەلسەندى ءرولى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتۋگە كومەكتەستى. الماتىدا ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىنىڭ جاقسارۋى بالا تۋۋ مەن حالىقتىڭ سىرتتان كوپ كەلۋىنە اسەر ەتتى. قالانىڭ كولىكتىك قولجەتىمدىلىگىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى - 2000 جىلدان بەرى الماتىدا 40-قا جۋىق نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار بوي كوتەردى: مەترو، جول ايىرىقتارى، تۋننەلدەر، ەستاكادالار.
الماتىلىقتاردى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم الاڭداتادى. باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءبىلىم بەرۋ قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتۋ. 1991 جىلدان باستاپ مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ سانى 2،2 ەسە 380-دەن 825-كە، مەكتەپتەر 1،6 ەسە 187-دەن 300-گە، اۋرۋحانالار 1،6 ەسە 58-دەن 92-گە دەيىن ءوستى.
سونىمەن قاتار، الماتىلىقتار مادەني استانا مارتەبەسىن ماقتان تۇتاتىنىن العا تارتتى اكىمنىڭ ورىنباسارى. قالا اۋماعىندا 114 جەرگىلىكتى جانە 33 رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار تاريح پەن ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى بار.
الماتى قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى راحمان الشانوۆتىڭ ايتۋىنشا، مەگاپوليس رەسپۋبليكاداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدىڭ ناعىز ورتالىعىنا اينالدى.
– ەگەر باسقا وڭىرلەردى شيكىزات العا جىلجىتسا، ال ءابىزدىڭ التىن – شوب، – دەدى راحمان الشانوۆ. – ءبىز ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتتىق، سوندىقتان قالا تۇرعىندارىنىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتى ماڭىزدى، ولار جاڭا تاسىلدەردى ىزدەيدى، وقيدى، ەنگىزەدى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا مەگاپوليس رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ دونورى بولدى. ال، بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ الەۋەتى تۋرالى ايتادى. ۋاقىتتىڭ قيىندىقتارىنا قاراماستان، مەگاپوليس قارقىندى دامۋ ۇستىندە. ماسەلەن «شەتسىز قالا» قاعيداتى بويىنشا. قالا اكىمدىگى بۇگىندە ايتارلىقتاي كۇش سالۋدا، سونىڭ ارقاسىندا مەگاپوليستىڭ جاھاندىق ماسەلەلەرى شەشىلۋدە.
ءوز كەزەگىندە قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى تىلەكتەس ەسپولوۆ ءاربىر ءتورتىنشى ستۋدەنتتىڭ الماتىدا ءبىلىم الاتىنىن اتاپ ءوتتى.
– تاۋەلسىزدىك العان كەزدە قازاقستاندا 61 جوعارى وقۋ ورنى جۇمىس ىستەدى، – دەپ ەسكە الادى تىلەكتەس ەسپولوۆ. – بۇگىندە ولاردىڭ سانى 125. ونىڭ ىشىندە الماتىدا 39-31%. وسىلايشا، بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ مەگاپوليستە ءاربىر ءتورتىنشى ستۋدەنت، ەكىنشى باكالاۆريات جانە ەكىنشى دوكتورانت ءبىلىم الادى. بارلىعى رەسپۋبليكا بويىنشا جوعارى وقۋ ورىندارىندا 604 مىڭنان استام ستۋدەنت وقيدى، ونىڭ 27% نەمەسە 163 مىڭى الماتى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە جوعارى ءبىلىم الادى. ماگيسترانتتاردىڭ 35%-دان استامى جانە دوكتورانتتاردىڭ 50%-دان استامى ءبىزدىڭ قالادا وقيدى. سوندىقتان الماتىنى قازاقستانداعى ءبىلىم مەن عىلىم ورتالىعى دەپ اتاۋ وتە ورىندى.
ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن تۋريزم قىزمەتكەرى باقىت ورازىمبەتوۆا مەگاپوليستىڭ بىرەگەي تابيعي الەۋەتىن تۋرالى ايتتى.
– قالانىڭ ەكوتۋريزمدى دامىتۋ بويىنشا بىرەگەي تابيعي الەۋەتى بار، ول باي تاريحي-مادەني مۇرا، قارجىلىق جاعىنان قولجەتىمدى جانە تۋريزم ءۇشىن ءقاۋىپسىز ورىن، – دەدى سپيكەر. – تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلى ىشىندە الماتى ورتالىق ازياداعى دامىعان مەگاپوليستەردىڭ بىرىنە اينالدى، مۇندا جوعارى سۇرانىس، نارىق بار. الماتى اگلومەراسياسىنىڭ حالقىنىڭ 2035 جىلعا قاراي حالىقارالىق كونسۋلتانتتاردىڭ بولجامى بويىنشا ءوسۋ الەۋەتى بار 2،8 ميلليونعا جۋىق ادامدى قۇرايدى. قازاقستانعا كەلەتىن شەتەلدىك تۋريستەردىڭ 70%-دان استامى ءبىزدىڭ قالادا مىندەتتى تۇردە بولادى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە تۋريزم سەكتورىمەن 97 مىڭنان استام ادام اينالىسادى. ورتاشا جالاقى 158،6 مىڭنان 172،7 مىڭ تەڭگەگە دەيىن. تەك وسى جىلدىڭ 5 ايىندا عانا تۋريزم يندۋسترياسىنا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى 40،3 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
ق ر قۇرمەتتى ساۋلەتشىسى التاي ساتىبالدييەۆ مەگاپوليستىڭ قازاقستاندا عانا ەمەس، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە دە كوشباسشى بولىپ قالا بەرەتىنىن ايتتى.
– تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى قالانىڭ بىرنەشە دامۋ كەزەڭدەرى بولدى جانە ولاردىڭ ءارقايسىسى وزىندىك كورسەتكىشتەرىمەن ەرەكشەلەندى، – دەدى التاي ساتىبالدييەۆ. – تاۋەلسىزدىك العالى بەرى مەگاپوليس اۋماعى 19-دان 70 مىڭ گەكتارعا دەيىن ءۇش ەسە ءوستى. حالىق سانى ەكى ەسە ارتتى. وسى ۋاقىت ىشىندە مىڭ شاقىرىمعا جۋىق جاڭا كوشەلەر پايدا بولدى. ينفراقۇرىلىمدىق جەلىلەردىڭ سانى 30-عا ءوستى. قوعامدىق كولىك جۇيەسى ءىس جۇزىندە قايتا قۇرىلدى، مەترو سالىندى جانە تاعى باسقالار.
