اۆتورى الەكساندر ماۋزەر
[caption id="attachment_23530" align="alignright" width="198"]
دج. دجيستىڭ ءمۇسىنى[/caption]
پرەميالار ونىڭ تەڭى ەمەس ەدى جانە وكىمەتتىڭ وعان دەگەن «سىرتى ءبۇتىن...» قاتىناسى ونى كوپكە سۇيرەمەدى. ءبىراق يرلانديادا ونىڭ ەسىمىن «ۇلت قامقورشىسى» رەتىندە ءبارى جاقسى بىلەدى. ول - بار ءداۋىردىڭ جۇمباق ءارى تانىمال يرلانديالىعى، جازۋشى دجەيمس دجويس ەدى.
دجەيمس اۆگۋستين الويزيي دجويس كوكشىل مادەنيەت ىشىندە؛ اشتىق پەن ميگراسيا جايلاعان، جاسىل جىلانقۇمارلار سانالاتىن يرلانديادا، قازىرگى دۋبلين شتاتى، Rathgar اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1882 جىلى، ەكىنشى اقپان، تاڭعى ساعات التى جارىم شاماسىندا. ول بەلگىلى حالىق انىندە ايتىلاتىن «Thursday`s child for to go» ( «بەيسەنبىدە ومىرگە كەلگەن بالا») دەگەن ءسوزدى ءوز ومىرىمەن اقتاپ ءوتتى. اكەسى – دجون ستانيسلاۋس دجويس ، اناسى – مەرري مەي دجويس. ول اكەسىمەن جاقسى قارىم- قاتىناستا بولا المادى. ول تۋرالى ءوز كۇندەلىگىندە؛ «مەنىڭ كىتاپتارىمداعى جۇزدەگەن كەيىپكەرلەر وبرازى اكەمنەن الىنعان» دەيدى جانە سول كەزەڭدە «ول قارجى قىسپاعىنا ۇشىرادى...» دەپ جازادى. ءبىر كەزدەرى دجون دجويس سالىق مەكەمەسىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە قارجىلىق جاعدايى باس الاڭداتپايتىن. ءبىراق جازۋشىنىڭ اكەسىنە 1891 جىلعى جۇمىستان قۋىلۋى قاتتى سوققى بوپ ءتيدى.
[caption id="attachment_23527" align="alignleft" width="222"]
دجەيمس دجويس[/caption]
دجەيمس دجويس قاتاڭ كاتوليكتىك تاربيەدە ءوستى. 1888 جىلى التى جاسار دجەيمستى پيتەر كەننىڭ باستاۋىمەن 1814 جىلى قۇرىلعان ، وردەن يەزۋتتەر باسقاراتىن ۇل بالالارعا ارنالعان كلونگوۋز ۆۋد كوللەدج- مەكتەبىنە وقۋعا بەرەدى. مەكتەپ ۇيىمداستىرۋ ديسيپيليناسى جاعىنان سول كەزدەگى يرلاندياداعى ەڭ ۇزدىك كاتوليكتىك وقۋ ورىندارى قاتارىنا جاتاتىن. بۇل تۋرالى دجويس ءوزىنىڭ «سۋرەتشىنىڭ جاستىق پورترەتى» رومانىندا جازادى. بالا كەزدەگى يرلاندىقتار مەن اعىلشىندار اراسىنداعى قاقتىعىستارعا كۋا بوپ وسكەن دجەيمس بىرتىندەپ كاتوليزمنەن تايقىپ كەتەدى.
دجويستانۋشى فلەنن و برايەن بىلاي جازادى: «كەيبىر ويشىلدار ( ونىڭ ىشىندە كوبىسى- يرلاندىقتار، كاتوليكتەر جانە كوپتەگەن اتقامىنەرلەر) دجويس پەن ساتانانىڭ اراسىندا ۇقساستىق بار دەپ مويىنداپ قويعان. سوندا ول قانداي ۇقساستىق؟.. مىسالى، ەكەۋىنىڭ دە باسقا ەسىمدەرى بولدى؛ دجويستىكى- تۋرا اۋدارمادا «نۇر شاشۋشى» دەگەن ماعىنا بەرەتىن – ستيۆەن دەدال، ال ساتانانىكى «كولەڭكە كنيازى» ماعاناسىنداعى – ليۋسيفەر. ەكەۋى دە العاشقى قادامدا قارقىندى، ەكەۋى دە ءتالىم العان ۇستازدارى جوعارى ءبىلىمدى، ەكەۋى دە نامىسشىل رۋحتى بولدى دەيدى. دەسەك تە دجويس پەن ساتانانىڭ اراسىندا بىر-بىرىنە ۇقسامايتىن وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى دە بار ەدى. ساتانا ەشقاشان جاراتۋشىعا سىن ايتپادى، ال، دجويس بولسا بارىنە «قۇداي جوق!» دەپ جار سالدى...». تاعى بىردە و برايەن بىلاي دەيدى: «دجەيمس دجويس سۋرەتشى بولعان جانە ءوزى دە مۇنى مويىندايدى. شىعارماشىلىق ادام ءۇشىن ونەر ومىردەن دە قىمبات ەمەس پە... سودان بولار، ول وزىنە ماڭگىلىك ازاپ كورىپ وتسە دە وسىناۋ شىعارماشىلىق ميسسيانى ورىنداۋعا انت ەتتى. وسى ورايدا دجويستىڭ توزاققا سەنگەنىن، ءبىراق جۇماقتا، قۇدايدىڭ قاسىندا بولعىسى كەلگەندىگىن نەگىزگە الۋعا بولادى».
1891 جىل - دجويستار اۋلەتى ءۇشىن قارالى جىل بولدى. دجەيمستى سولتۇستىك ريچموندتاعى حريستيان اعايىندىلار مەكتەبىنە اۋىستىرادى. وسى جىلدىڭ التىنشى قازانىندا پارنەل دۇنيەدەن وتەدى. ءدال وسى كەزدە توعىز جاسار دجەيمس ۇلى تۇلعاعا ارناپ العاشقى « پارنەل» نەمەسە « El Tu، Healy» ولەڭىن جازادى. وندا ول پارنەلدى قارالۋشى تيموتي حيليعا اشىق نارازىلىعىن بىلدىرەدى. ارادا ەكى جىل وتكەننەن كەيىن، ياعني 1893 جىلى دجون دجويس (اكەسى) كوشەدە كلونگوۋز اعا رەكتورى كومني اكەنى كەزدەستىرەدى. كەيىن دجەيمس پەن ونىڭ اعاسى ستانيسلاۋستى يەزۋيتتىك بالۆادەر كوللەدجىنە سول جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ وقۋعا بەرەدى. ال، ودان كەيىن دجوەيمس دجويس 1902 جىلى University college- ءىن ۇزدىك ءتامامدايدى. جوعارعى وقۋ ورنىندا وقىپ ءجۇرىپ ول العاش پروزاعا قالام تارتادى. ءسويتىپ ماقالالار، ەسسەلەر جازىپ جانە پەسالار اۋدارادى. 1902 جىلى مەديسينانى وقۋ ماقساتىندا پاريجگە ساپار شەگەدى جانە سونداعى قىزىعۋشىلىعى مەن اۋەسقويلىعىن ۇلتتىق كىتاپحانادا جۇمساپ، ولەڭ جازادى. اقىرىندا «كامەرالىق مۋزىكا» جيناعى مەن شاعىن "ەپيفانيام" پروزاسىن دۇنيەگە اكەلدى.
1903 جىل 10 ساۋىردە اكەسى دجويسقا اناسىنىڭ اۋىر حالدە جاتقاندىعى تۋرالى تەلەگرامما جىبەردى. دجويس ءپاريجدى تاستاپ، دۋبلينعا ورالادى. 13 تامىزدا اناسى مەرري مەي دۇنيەدەن وزادى. دجويس اناسىنىڭ ءوتىنىشى بولسا دا، ءوزىن شىركەۋگە بارماعاندىعى ءۇشىن كىنالى ساناپ، ىشىمدىككە سالىنىپ كەتەدى.
ءوز تۋعان جەرىندە دجەيمس دجويس ساباق بەرىپ، ءان ايتۋدان جانە جۋرناليستيكادان لەكسيا وقىپ، ازداپ اقشا تابادى. "دۋبليندىقتار" جيناعىنا ارناپ ولەڭدەر مەن ەرتەگىلەر جازادى. 1903 جىلدىڭ 10 شىلدەسىندە گولۋەيلىك سۇلۋ نورا بارناكلمەن كەزدەسەدى. جازۋشىنىڭ اكەسى (ءازىل دە بولسا) ءوز ۇلىنىڭ بارناكل تەكتى (barnacle اعىلش.- "جەلىمدەلۋ") قىزبەن كەزدەسىپ جۇرگەنىن ءبىلىپ، "ول قىزدىڭ ونى ەشقاشان تاستامايتىنىن" ايتىپ كەلىسىم بەرگەن ەدى. اكە كەلىسىمى سوڭعى وسيەت بولعانداي ەكەۋى اتاستىرىلىپ قويىپ، زاڭدى نەكەلەرى ارادا 27 جىل وتكەننەن سوڭ لوندوندا قيىلدى.
1904 جىل 16 شىلدەسى - "ۋليسس" رومانىندا جازىلعان ادەبيەت تاريحىنداعى ەڭ ۇزاق كۇن. ءدال سول كۇنى دجەيمس پەن نورا اراسىنداعى العاشقى شىنايى كەزدەسۋ دە باستالعان بولاتىن. جانە ءدال سول كۇن - جان -جاقتان اعىلاتىن جازۋشىنىڭ جانكۇيەرلەرى ءۇشىن شىنايى كەيىپكەرلەردى كورىپ، كوشەلەردى ارالاپ، سارى سىرامەن اتاپ وتۋگە ءتيىس مەيرام بولىپ قالىپتاسقان.
كەلەر ون جىلدىعىنىڭ كوبىسىن دجويس ەۋروپانىڭ ءارتۇرلى ەلدەرىندە جۇمىس ىستەۋمەن وتكىزەدى. ول جازۋدى توقتاتپايدى، ءبىراق باسىلىم بەتتەرى ونىڭ جازعانىنان ۇنەمى باستارتا بەردى. 1909-1912 جىلدارى دجويس "دۋبليندىقتارىن" باسپاعا بەرگىسى كەلەدى. ءسويتىپ Mounsel باسپاحاناسىمەن كەلىسىمشارت جاساسقانى سول-اق ەدى، قوعامدىق پىكىردە داۋ تۋدىرىپ، كىتاپتىڭ بارلىق تيراجى ورتەلەدى. سەبەپ بىرەۋ: ەرتەگىلەر پاتريوتتىققا تاربيەلەمەيدى. وسىلايشا قورلانعان دجويس ەندى ءوز وتانىنا ورالمايمىن دەپ ۇيعارادى.
1921 جىلدىڭ 29 قازانىندا دجويس "ءۋليسستى" جازىپ ءبىتىردى. جازۋشىنىڭ ءوزى ايتقانداي "ۋليسس" 1ناۋرىزدا باستالىپ، 30 قازان كۇنى، ياعني ەزرا پاۋندتىڭ ( اقىن) تۋعان كۇنىندە جازىلىپ بىتكەن. وسى تۋىندىنى جازۋ بارىسىندا اۆتور ءوزىنىڭ 20 مىڭ ساعات جۇمىس ىستەگەندىگىن جانە ونىڭ پايدالانباعان 12 كيلوگراممداي عانا جامان پاراعى قالعاندىعىن ايتادى. ءبىراق سىيدىڭ ورنىنا دجەيمس سوگىس ەستيدى. رومان اقش-تا جانە ۇلىبريتانيادا تىيىم سالىنعان بولاتىن. وسىلايشا "ۋليسس" العاشقى ون ەكى جىلدا ۇمىت بولادى. تەك 1933 جىلى سوت شەشىمىمەن اقش- تا جاريالانۋعا رۇقسات ەتىلىپ، ارتىنان 1936 جىلى ۇلىبريتانيادا شىققان بولاتىن.
[caption id="attachment_23531" align="alignright" width="221"]
دجويستىڭ جاستىق شاعى[/caption]
ال دجويسقا داڭق 1930 جىلداردىڭ سوڭىندى، ياعني قايتىس بولۋىنا ساناۋلى ۋاقىت قالعان كەزدە عانا ورالعان ەدى. ونىڭ ەڭ فانتوسموگوريفتىك ءارى اۋدارۋعا كەلمەيتىن، تەك كوپتىلدى وقىرماندارعا عانا ارنالعان ماعىنالىق كىتابى –"فيننەگالوۆ پولينا". بۇل كىتاپ 1883 جىلى باسىلىپ شىققان بولاتىن. ال، 1939 جىلى دجويستىڭ پورترەتى "تايمس" جۋرنالىنىڭ مۇقاباسىنا دا شىعىپ ۇلگەرگەن-تىن. دەسەك تە بۇدان ءسال بىرنەشە جىل بۇرىن دجەيمس پەن نورەگە تاعى ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدى باستان وتكىزۋگە تۋرا كەلدى؛ قىزدارى ليۋچيا شيزوفرەنيا دياگنوستيكاسىنا شالدىقتى. دارىگەرلەر قىزىنىڭ اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلقىنا بايلانىستى ەندى ونى ەمحاناعا جاتقىزۋدى ۇسىندى. ىندەتتىڭ ءبىر سەبەبى – سول تۇستاعى پاريجدە تۇرعان، بەلگىلى يرلاندىق جازۋشى، دجويستىڭ حاتشىسى بولعان ساميۋەل بەككەتتىڭ جاۋاپسىز ماحابباتى بولۋى دا ىقتيمال دەگەن بولجام بار.
ليۋچيا دجويس 1982 جىلدىڭ 12 تامىزىندا، 47- جاسقا اياق باسقان شاعىندا پسيحالوگيالىق ەمدەۋ ەمحاناسىندا قايتىس بولدى. ال، 1998 جىلدان باستاپ وندا جىل سايىن ليۋچيانىڭ تۋعان كۇنىندە (26 ماۋسىمدا) Lucia days دەپ اتالاتىن تۇرعىنداردى شيزوفرەنيا ىندەتىنەن ساقتاندىرۋ ماقساتىندا وتكىزىلەتىن ءىس- شارا كۇنى قالىپتاسقان.
دجەيمس دجويس 1941 جىلدىڭ 13 اقپان كۇنى، ساعات 2-دەن 15 مينۋت اسقاندا، ياعني، 58 جاسىندا Chwesternhouse von Reterkreuz Hospital اۋرۋحاناسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
بۇگىنگى تاڭدا ونىڭ "ۋليسس" رومانى تارالىمى بويىنشا ءبىرىنشى ورىن الاتىن حح عاسىر كوركەم ادەبيەتتەرىنىڭ ەڭ باعالىسى. Boon and Magazine Collection جۋرنالىنىڭ رەيتينگىسىنە سۇيەنسەك اۆتوردىڭ قولىمەن جازىلعان "ءۋليسستىڭ" العاشقى باسىلىمى ءقازىر 100 000 دوللار تۇرادى ەكەن. بۇل حح عاسىر كىتابىنا بەرىلگەن ەڭ قىمبات باعا.
اۋدارعان جانتاس ەركىن،
سولاقايلار ادەبي كلۋبى
