باتىستىڭ ءبىلىم الەمىندە ونى ءال-فارابيۋس اتىمەن تانيدى. فارابي وقىپ – جازۋدى تۋعان قالاسىندا ۇيرەنىپ، زامانىنىڭ ەڭ اتاقتى عۇلامالارىنان ساباق الدى.ءتالىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن اۋەلى يرانعا، كەيىن باعداتقا كەتتى. فارابي باعدادتا بولعان كەزىندە كىلەڭ اتاقتى كىسىلەردەن ءدارىس العان جانە ءوزى دە ساباق وقىتقان. اسىرەسە لوگيكا جانە گرامماتيكا پاندەرى مەن اراب ءتىلىن مەڭگەرۋدى وسى قالادا جالعاستىردى. ءوزى ءدىنشىل ادام ەدى.
يسلامنىڭ اقىلعا نەگىزدەلگەن ءدىن ەكەنىنە سەنەتىن. ول پارسى،اراب،لاتىن جانە گرەك تىلدەرىن ۇيرەندى. اسىرەسە گرەك ويشىلدارى اريستوتەل مەن پلاتون پىكىرلەرىنىڭ سينتەزىن جاساۋعا جانە سوكرات فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزىن جارىققا شىعارۋعا كوپ ەڭبەك ەتتى. سوندىقتان دا ءوزىن «حادجە-ي-ساني»،ياعني «ەكىنشى ۇستاز» دەپ اتالادى. 941 جىلى الەپپوعا كەلدى. ول جىلدارى الەپپو سەيفۋدديەۆلە ءاليدىڭ قول استىندا ەدى.
بۇل تۇرىك اكىمى تۇرىك وقىمىستىسى فارابيگە ۇلكەن سىي-قۇرمەت كورسەتىپ،ونى سارايىنا الدى. كەيبىر دەرەكتەر ءفارابيدىڭ وزىنە ۇسىنىلعان شەندى الماي، كۇندىز كوكونىس ءوسىرىپ، تۇندە شام جارىعىمەن فيلوسوفيالىق ويلار جازۋمەن اينالىسقاندىعىن كورسەتەدى. فارابي – العاشقى يسلام فيلوسوفى جانە يسلام فيلوسوفياسىن قالاۋشى.
كەيبىر زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، ءفارابيدىڭ «ات-تاليسمۋس-ساني» اتتى ەڭ-بەگىرەك فيلوسوفياسىنا ەلىكتەۋشىلىك. ولاي بولسا بۇل وتە جەمىستى ەلىك-تەۋشىلىك، ويتكەنى ول وزىنەن كەيىنگى بۇكىل دۇنيە وي-پىكىرىنە قۇرمەت كورسەتكەن يبن سينا وسى كىتاپتىڭ ارقاسىندا گرەك فيلوسوفيا- سىن ۇيرەنگەن. يبن-سينا بىلاي دەگەن ەدى: «ءبىر كىتاپ دۇكەنىنەن ساتىپ العان ءفارابيدىڭ كىتابىن وقى-عاندا،بۇرىن ەش تۇسىنە الماعان گرەك مەتافيزيكاسىن تولىعىمەن وسى كىتاپتان ۇيرەندىم».فارابي مۋزىكامەن دە اينالىسقان، ءتىپتى «كانۋن» دەپ اتالعان اسپاپتى (دومبىراعا ۇقساس) ءوزى ويلاپ شىعارعان جانە وسى اسپاپپەن بىرنەشە اندەر دە شىعارعان.ونىڭ «مۋزىكا – كىتابى» مۋزىكا جونىندە جازىلعان العاشقى عىلىمي زەرتتەۋ. فارابي الەپپودان شامعا (داماسك)، شامنان كايرگە ساپار شەككەندە جۇرت اراسىنا ءوزىنىڭ پىكىرلەرىن تاراتقان،بىلىمگە قىزمەت ەتكەن.
ول الەپپودا 950 جىلى يانۆار ايىندا قايتىس بولىپ، شام قالاسىنىڭ جانىنداعى باب-ۋل-ساعىر دەگەن جەردە جەرلەندى. ءفارابيدىڭ ويى، كوزقاراستارى، وتە جەمىستى ەڭبەكتەرى، تۇسىندىرگىسى كەلگەن ويىن وتە جەڭىل تۇسىندىرە الاتىن قاسيەتى شىعىستى دا، باتىستى دا تاڭ قالدىردى.
ءابۋ ناسىر ءال-فارابي (870-950) – قىپشاق دالاسىنان شىققان ۇلى ەنسيكلوپەديست عالىم، استرولوگ، مۋزىكا تەورەتيگى.
ول اسكەرباسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. وتىرار مەدرەسەسىندە، شام، سامارقان، بۇقارا، كەيىن حارران، مىسىر، حالەب (الەپپو)، باعدات شاھارلارىندا ءبىلىم العان. ول تۇركى ويشىلدارىنىڭ ەڭ اتاقتىسى، الەمدەگى ەكىنشى ۇستاز اتانعان عۇلاما. ونىڭ زامانى “جىبەك جولى” بويىنداعى قالالاردىڭ، ونىڭ ىشىندە وتىراردىڭ ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتىنىڭ دامىعان كەزىنە ءدال كەلەدى.
ورتا ازيا، پارسى، يران، اراب ەلدەرى قالالارىنا جيھانكەزدىك ساپارلار جاساپ، تەز ەسەيگەن ول كوپتەگەن عۇلامالارمەن، ويشىل-اقىندارمەن، قايراتكەرلەرمەن تانىسىپ، سۇحباتتاسادى. تاريحي دەرەكتەر بويىنشا 70-كە جۋىق ءتىل بىلگەن.
وزدىگىنەن كوپ وقىپ، كوپ ىزدەنگەن ويشىل. فيلوسوفيا، لوگيكا، ەتيكا، مەتافيزيكا، ءتىل ءبىلىمى، جاراتىلىستانۋ، گەوگرافيا، ماتەماتيكا، مەديسينا، مۋزىكا سالالارىنان 164 تراكتات جازىپ قالدىردى. شىعارمالارىندا كونە گرەك وقىمىستىلارىنىڭ، اسىرەسە، اريستوتەلدىڭ ەڭبەكتەرىنە تالداۋ جاسادى. (اريستوتەلدىڭ “مەتافيزيكا”، “كاتەگوريا”، “ءبىرىنشى جانە ەكىنشى اناليتيكا” سياقتى باستى ەڭبەكتەرىنە تۇسىندىرمەلەر جازعان.) ادامنىڭ ءوز بولمىسىن ءوزى تانىپ-بىلۋىنە فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدار جاساعان.
بۇل ماسەلەنى لوگيكا، ەتيكا، پەداگوگيكا تۇرعىسىنان كەڭىنەن سارالاپ، ءوزارا ساباقتاستىقتا قاراستىرادى. ول رۋحاني باستاۋلاردى جان-دۇنيە ۇندەستىگىنەن، ادەمىلىكتەن، قاناعاتتانۋدان، باقىتتان ىزدەستىردى. “قايىرىمدى قالا تۇرعىندارىنىڭ كوزقاراسى”، “مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ قاناتتى سوزدەرى” جانە ت.ب. ەڭبەكتەرى بار.عىلىمداردىڭ شىعۋى” دەپ اتالاتىن تراكتاتىندا ماتەماتيكانىڭ شىعۋ تەگى مەن سەبەپتەرىن اشۋعا تىرىسادى. استرونومياعا بايلانىستى ەڭبەكتەرىنە “الجەبرگە تۇسىنىكتەمە”، “گەومەتريالىق فيگۋرالاردىڭ ەگجەي-تەگجەيى جونىندە تابيعي سىرلارى مەن رۋحاني ءادىس-ايلالار كىتابىن” جاتقىزۋعا بولادى. اريفمەتيكا سالاسىندا “تەوريالىق اريفمەتيكاعا قىسقاشا كىرىسپە”، فيزيكا سالاسىندا “ۆاكۋۋم تۋرالى”، مەديسينا سالاسىندا “ادام اعزالارى جونىندەگى اريستوتەلمەن الشاقتىعى جونىندە گالەنگە قارسى جازىلعان تراكتات”، مۋزىكاعا بايلانىستى “مۋزىكانىڭ ۇلى كىتابى” ەڭبەكتەرى الەمدى مويىنداتقان دۇنيەلەر.
