ءوڭىر باسشىسىنىڭ اقپاراتى بويىنشا وتكەن جىلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى وڭ سەرپىن بەرگەن، ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر ءوسىمى قامتاماسىز ەتىلگەن.
2016 جىلى 38،0 ملرد. تەڭگە كىرىس جينالعان. 2015 جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسىم قارقىنى 18،5 پايىز بولدى. بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگى 99،6 پايىزعا ورىندالدى. سالانىڭ ۇلەسىنە وڭىرلىك جالپى ءونىمنىڭ شيرەك بولىگى تيەسىلى. 2016 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كولەمى 1،8 پايىزعا ءوستى جانە 416،7 ملرد. تەڭگەنى قۇراعان. 2016 جىلى وبلىس ديقاندارى گەكتار بەرەكەلىگىن ورتاشا ەسەپپەن 17،2 سەنتنەرگە جەتكىزىپ، 5،5 ميلليون توننا استىق جيناعانىن وسى ەسەپتى كەزدەسۋدە ايتىلدى. ءوز كەزەگىندە وبلىس باسشىسى ەرىك سۇلتانوۆ:
– جىل سايىن ءبىز الىس جانە جاقىن شەتەلدەرگە 1،5 ملن. توننا ساپالى سولتۇستىكقازاقستاندىق استىقتى، 250 مىڭ توننا ۇندى، 150 مىڭ توننا مايلى داقىلداردىڭ تۇقىمىن ەكسپورتقا شىعارامىز. 2016 جىلى اۋىلشارۋاشىلىعى وندىرىسىنە دەمەۋقارجى ءۇشىن بيۋدجەتتەن 31،0 ملرد.-تان استام قارجى ءبولىندى، بۇل 2015 جىلعى دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا 1،8 ەسە كوپ.
وبلىستىڭ اگروقۇرىلىمدارى جىل سايىن مال شارۋاشىلىعى ءۇشىن 20 مىڭ باستان استام ءىرى قارا ساتىپ الىندى. اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ جانە تاماق ونەركاسىبى كارتاسى شەڭبەرىندە 3 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن سوماسى 191 ملرد. تەڭگەدەن اساتىن 64 ينۆەستيسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن. 2016 جىلى سوماسى 7،8 ملرد. تەڭگە بولاتىن 20 ينۆەستيسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ، 270 جۇمىس ورنى اشىلدى، – دەپ سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىندا قول جەتكىزگەن تابىستاردى قىسقاشا بايانداپ بەردى.
ادەتتە بىزدەر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى جايىندا اڭگىمە قوزعاعاندا استىقتى ءوڭىر ەكەنىنە ايرىقشا ەكپىن بەرەتىنىمىز بەلگىلى. دەسەك تە، تاۋەلسىزدىك جىلدارى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى قازاقستانداعى ماشينا جاساۋ كاسىپورىندارى دامىعان ايماقتاردىڭ كوشىن باستاپ كەلەدى. بۇگىندە ەلىمىزدە قۇراستىرىلعان كولىكتەردىڭ كوپشىلىگى وسى وڭىردەن شىعۋدا. جالپى وڭىردەگى ونەركاسىپ ءوندىرىسى كولەمىنىڭ ارتىپ، ءونىم شىعارۋ كولەمىنىڭ 1،7 ەسەگە وسۋىنە «زيكستو» اق-نىڭ ەلەۋلى ۇلەس قوسقانىن وبلىس باسشىسى ەسەپتى كەزدەسۋىندە اتاپ ءوتتى. كاسىپورىن ۇكىمەتتىڭ قولداۋى ارقاسىندا «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىمەن جاسالعان 15 ملرد. تەڭگە كەلىسىمشارتىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. سول سياقتى ءونىم شىعارۋدا «س.م.كيروۆ اتىنداعى زاۋىت» اق-دا – 8 پايىزعا، «كازنەفتەگازماش» اق-دا – 43 پايىزعا، «كوپبەيىندى جابدىقتار زاۋىتى» جشس-ىندە – 29،3 پايىزعا، «پويسك» ۆف» جشس-ىندە 5،4 پايىزعا ارتقانى بەلگىلى بولدى.
– 2010-2016 جىلدارى ارالىعىندا يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى بويىنشا 47 ملرد. تەڭگەگە 54 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 2 مىڭنان استام تۇراقتى جۇمىس ورىندارى اشىلدى، سونىڭ ىشىندە 2016 جىلى 8،8 ملرد. تەڭگەگە 9 جوبا ىسكە قوسىلدى. ءقازىر كاسىپكەرلىكتى قولداۋ كارتاسىنا 41 جوبا ەنگىزىلدى، ونىڭ جالپى سوماسى 72 ملرد. تەڭگەنى قۇراپ وتىر. وتكەن جىلى شىلدە ايىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن تەلەكوپىر كەزىندە پەتروپاۆل تراكتور زاۋىتى ىسكە قوسىلعان بولاتىن. مىنە، سودان بەرى كاسىپورىن اۋىلشارۋاشىلىعى ەڭبەككەرلەرىنە قاجەتتى تەحنيكالاردى شىعارىپ، ءوڭىردىڭ ماشينا جاساۋ ىسىنە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ءوندىرىس وشاعى جەر جىرتىپ، توپىراق وڭدەيتىن جانە ءتۇرلى كوممۋنالدىق قاجەتتىلىكتەرگە پايدالانىلاتىن «ك-704 «باتىر» تراكتورىن شىعارىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن جالپىۇلتتىق تەلەكوپىر بارىسىندا «تايىنشا-ماي» ءجشس-نىڭ مايلى داقىلدار وڭدەيتىن زاۋىتىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى ىسكە قوسىلعانىن بىلەسىزدەر. جوبا قىتايلىق «ايسزيۋ» كومپانياسىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىلعان بولاتىن. قازىرگى تاڭدا اتالعان كاسىپورىندار قارقىندى جۇمىس ىستەپ، وبلىس ەكونوميكاسىنىڭ العا باسۋىنا ىقپال ەتىپ كەلەدى، – دەدى ەرىك سۇلتانوۆ.
جيىن بارىسىندا اكىمنىڭ ەسەبىنە نازار اۋدارعانىمىزدا، 2017 جىلى قۇنى 7،6 ملرد. تەڭگە بولاتىن 6 جوبا ىسكە قوسىلىپ، 300-دەن استام جۇمىس ورنى اشىلاتىنىن ەستىدىك. تاياۋ ۋاقىتتا سەرگەيەۆكا قالاسىندا ءوز شيكىزاتىن پايدالانا وتىرىپ، جىلىنا 10 مىڭ توننا قانت شىعاراتىن «ترانساگروينۆەست» ءجشس-نىڭ قانت زاۋىتى سالىنباقشى. زاۋىت ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ سوڭىندا ىسكە قوسىلىپ، سولتۇستىك تۇرعىندارىنا ءوز تاتتىلەرىن ۇسىنا باستايدى دەپ جوسپارلانۋدا. كاسىپورىن ىسكە قوسىلعان كەزدە وبلىستىڭ قانتقا دەگەن سۇرانىسىن 100 پايىز قاناعاتتاندىراتىنىن وبلىس باسشىسى العا تارتتى.
بۇگىندە ءوڭىر باسشىلارىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ جاتقانىن ينۆەستيسيا تارتۋ ىسىمەن باعالاۋدىڭ ماڭىزى زور بولىپ تۇرعانى بەلگىلى. ەگەر سقو اكىمى ەرىك سۇلتانوۆتىڭ جۇمىسىنا وسى ولشەممەن قاراساق، 2016 جىلى وڭدى وزگەرىستەر ورىن العانىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. وتكەن جىلى وبلىس ەكونوميكاسىنا 165،7 ملرد. تەڭگە ينۆەستيسيا تارتىلىپ، سىرتتان تارتىلعان قارجى ەكونوميكالىق دامۋعا نەگىز بولعانىن بايقاۋعا بولادى. سىرت ەلدەردەن ينۆەستيسيا تارتۋدا سقو قانداي ەلدەرمەن تىعىز ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتقانىن اكىم ءوزى بايانداپ بەردى.
– بىلتىر استانا قالاسىندا 33 ديپلوماتيالىق ميسسيانىڭ جەتەكشىلەرىمەن بيزنەسلانچ وتكىزدىك. وسى كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسىندە ەستونيانىڭ، گەرمانيانىڭ، مالايزيانىڭ، شۆەسيانىڭ، قىتايدىڭ، رەسەيدىڭ جانە باسقا دا ەلدەردىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ وكىلدەرى وبلىسىمىزعا ىس-ساپارمەن كەلىپ، ىنتىماقتاستىقتىڭ مۇمكىن باعىتتارىن تالقىلادى. جەكەلەگەن باعىتتار بويىنشا ءقازىردىڭ وزىندە بىرلەسكەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. ينۆەستورلار ءۇشىن نەگىزگى قىزىعۋشىلىق اگروونەركاسىپتىك كەشەن مەن اۋىلشارۋاشىلىعى ماشينالارىن جاساۋ سالالارى بولىپ تابىلادى، – دەدى وبلىس باسشىسى.
وبلىستىڭ تاعى ءبىر اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن جەتىستىگى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى كاسىپكەرلەرگە دەمەۋقارجى بەرۋ بويىنشا قول قويىلعان كەلىسىمدەر سانى جاعىنان ەلىمىز بويىنشا وڭىرلەر اراسىندا توپ باستاپ تۇرعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. وسىلايشا سولتۇستىكتىڭ كاسىپكەرلەرى بيزنەستەرىن دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋ تەتىكتەرىن بەلسەندى پايدالانۋدا. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020»، «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى – 2020»، «اگروبيزنەس – 2020»، «ونىمدىلىك – 2020»، «ەكسپورتەر – 2020»، تاعى باسقا سالالىق جانە ۇكىمەتتىك باعدارلامالار ءساتتى جۇزەگە اسىپ جاتقانىن اكىمنىڭ ەسەبىنەن بىلدىك.
ءوز بايانداماسىندا ەرىك سۇلتانوۆ: «ءبىز ءۇشىن جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ جانە جاڭعىرتۋ ماڭىزدى ماسەلە بولىپ قالا بەرەدى»، – دەپ ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ بيىل دا جالعاساتىنىن العا تارتتى. 2016 جىلى ۇزىندىعى 143 شاقىرىم «استانا – پەتروپاۆل» اۆتوجولىن جاڭارتۋ جۇمىستارى اياقتالعانى بەلگىلى. سول سياقتى جەرگىلىكتى ماڭىزداعى 385 شاقىرىم اۆتوجول 6،8 ميلليارد تەڭگە قارجى جۇمسالىپ جوندەلگەنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك. سونىمەن قاتار، وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا پەتروپاۆل قالاسىنىڭ اۋەجاي تەرمينالى جانە ۇشۋ-قونۋ جولاعىن جاڭارتۋ جۇمىستارىنان كەيىن پايدالانۋعا بەرىلىپ، جولاۋشىلارعا ساپالى قىزمەت كورسەتە باستادى. پەتروپاۆل قالاسىنداعى اۋەجاي رەسەي، ەۋروپا جانە ازيا ەلدەرىنىڭ كومپانيالاردىڭ جۇكتەرىن ترانزيتتەۋ ءۇشىن گەوگرافيالىق تۇرعىدان تارتىمدى ايماقتا ورنالاسقان. سوندىقتان بولاشاقتا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى الىپ اۋە لاينەرلەرى تۇيىسكەن ورتالىق بولىپ جاتسا، تاڭعالۋدىڭ قاجەتى جوق.
اكىمنىڭ ەسەبىن تىڭداعاندا وڭىردە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى وڭ باعىتتا شەشىمىن تاۋىپ كەلە جاتقانىن بايقادىق. قاراپايىم حالىقتى باسپانامەن قامتۋ سالاسىندا ءبىرقاتار جۇمىستار اتقارىلعانىن ايرىقشا اتاپ ايتۋعا بولادى. ايتالىق، 2016 جىلى وڭىردە 619 پاتەرلىك 7 تۇرعىن ءۇي، سونداي-اق، «سيەۆكازەنەرگو» اق قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان 90 پاتەرلىك ءبىر ءۇي سالىنعان. «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى اياسىندا جۇمىسشى جاستارعا ارنالعان 5 قىزمەتتىك تۇرعىن ءۇي جانە وبلىسىمىزدىڭ بەس اۋدانىندا 135 پاتەرلىك 6 جاتاقحانا پايدالانۋعا بەرىلىپتى. ال «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق-نىڭ سالىمشىلارى جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردا كەزەكتە تۇرعان تۇرعىندار ءۇشىن 834 پاتەرلىك 10 تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرىلىسى باستالىپ، ونىڭ ۇشەۋى بىلتىر پايدالانۋعا بەرىلگەن. قالعان 7 ءۇيدىڭ قۇرىلىسى (كەلىسىمشارت مىندەتتەمەلەرى بويىنشا) 2017 جىلى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
«2020 جىلعا دەيىن وڭىرلەردى دامىتۋ» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە ەكى ەلدىمەكەندە سۋمەن جابدىقتاۋ جاقسارىپ، ەكى اۋىلعا اۋىزسۋ بەرىلگەن. وسىلايشا وتكەن جىلى اۋىلداردىڭ ورتالىقتاندىرىلعان سۋعا قولجەتىمدىلىگى 56 پايىزعا دەيىن وسكەن (2015 جىلدىڭ سوڭىندا 55،8 پايىز). بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋدا قولدانىستاعى توزىعى جەتكەن سۋمەن جابدىقتاۋ جەلىلەرىن 2020 جىلعا دەيىن 72 پايىزدان 60 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك تۋعان. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا 2017 جىلى 683 ميلليون تەڭگەگە پەتروپاۆل قالاسىندا سۋ تارتۋ بويىنشا 6 جوبانى جۇزەگە اسىرۋ باستالادى.
– 2015 جىلى جاڭارتۋ بارىسىندا جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىندا قۇنى 5،6 ميلليارد تەڭگەنىڭ №1 ترۋبواگرەگاتى ىسكە قوسىلدى. اتالمىش تۋربينا ەلەكتر قۋاتىن 63 مۆت-قا (479 مۆت-قا دەيىن) ارتتىردى. وتكەن جىلى قۇنى تيىسىنشە 3،4 جانە 6،6 ميلليارد تەڭگە بولاتىن №12 جىلىتۋ قازاندىق اگرەگاتى جانە №5 تۋربينالىق اگرەگاتىن ىسكە قوسۋ بەلگىلەنگەن قۋاتتىلىقتى 479-دان 541 مۆت-قا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. الداعى ۋاقىتتا جىلۋ جەلىلەرىن جاڭارتۋ جوبالارىن ودان ءارى جۇزەگە اسىرۋ 2020 جىلى قۇبىرلاردىڭ توزۋىن 62 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋدى كوزدەپ وتىرمىز، – دەدى وبلىس باسشىسى.
الەۋمەتتىك سالا بويىنشا ماڭىزدى ماسەلە سانالاتىن بۇلدىرشىندەردى بالاباقشامەن قامتۋ ءىسى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا تولىقتاي شەشىلدى دەسەك بولاتىنداي. وڭىردە ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 3 پەن 6 جاس ارالىعىنداعى بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن جانە وقۋمەن قامتۋ 98 پايىزعا جەتكەن. سول سياقتى ءۇش اۋىسىمدىق ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋ ماقساتىندا «نۇرلى جول» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە وبلىسقا قاراستى اۋداندارىندا ەكى جاڭا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان. وسىلايشا وڭىردە 2016 جىلى ءۇش اۋىسىمدىق جانە اپاتتىق مەكتەپتەر ماسەلەسى تولىعىمەن وڭ شەشىمىن تاپقان.
– جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجى ەسەبىنەن قىزىلجار اۋدانىنىڭ بايتەرەك اۋىلىندا 300 ورىندىق مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان. كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالاردىڭ تەڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا 2016 جىلى كومپيۋتەرلەردى جاڭارتۋعا جانە ءبىر مىڭنان استام كومپيۋتەردى ساتىپ الۋعا بيۋدجەتتەن 100 ملن. تەڭگە ءبولىندى. ءقازىر 5 وقۋشىعا 1 كومپيۋتەردەن كەلىپ وتىر. وبلىسىمىزدىڭ 26 مەكتەبىندە IT-تەحنولوگيا ەنگىزۋ ءۇشىن 2016 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ روبوتوتەحنيكا كۋرسى وتكىزىلە باستادى. 107 روبوت جيىنتىعى ساتىپ الىنىپ، 1500 وقۋشىنى قامتىپ وتىرمىز. 2017 جىلى ەلىمىزدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ «بارلىعى ءۇشىن تەگىن كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ» جوباسىن ىسكە اسىرا باستايمىز، – دەدى اكىم.
وتكەن جىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋ 20 پايىزعا ارتىپ، 25 ملرد. تەڭگەگە جەتىپتى. 2016 جىلى مەديسينالىق ۇيىمداردى جوندەۋ مەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋعا 1،2 ملرد. تەڭگە بولىنگەن.
ال حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىندا 2016 جىلى 23 مىڭنان استام ادام جۇمىسپەن قامتىلىپ، 11،5 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلعان. قولدانىلعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە وبلىس بويىنشا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 2016 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىندا 4،9 پايىزدى قۇرادى.
اكىم ەسەبىنە قۇلاق قويىپ تىڭداعانىمىزدا، وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى جىل وتكەن سايىن دامىپ كەلە جاتقانىن بايقادىق. ەسەپتى كەزدەسۋدە وبلىس باسشىسى ەرىك سۇلتانوۆ مىرزا مەملەكەت باسشىسى اتاپ كورسەتكەن ماڭىزدى باعىتتاردى باسشىلىققا الىپ، ءوڭىردى وركەندەتۋ جولىنداعى جۇمىستاردىڭ قارقىنىن باسەڭدەتپەيتىنىن ايتتى.
نۇرلان اۋباكىر
