قازاقستاندىق ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى "قازاقستان جانە جاھاندىق الەم: سىن-قاتەرلەر مەن مۇمكىندىكتەر" ساراپتامالىق شولۋىن دايىندادى، ونى ازىرلەۋ كەزىندە بەلسەندى قاتىسقان ستراتەگيالىق سەرىكتەستەر: BCG، PwC، ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، برەتتون-ۆۋدستى جاڭارتۋ جونىندەگى كوميتەتى. ينستيتۋت باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ەرلىك قاراجان بۇنى بىلاي ءتۇسىندىردى: «ءبىز بۇكىل الەمگە قازاقستاننىڭ باستى الەمدىك ماسەلەلەردى شەشۋگە قاتىسۋ دارەجەسىن، ەلدىڭ اشىق دامۋعا باعىتتالعاندىعىن، ءتۇرلى سالالاردا ءتيىمدى شەشىمدەردى ىزدەۋگە دايىندىعىن كورسەتكىمىز كەلەدى».
اەف-2019 الاڭىندا ادام كاپيتالى ماسەلەلەرى نەلىكتەن كوتەرىلەتىن بولادى؟ جاھاندىق سيفرلاندىرۋ الەمىندە ءبىلىم قول جەتىمدى بولىپ كەلە، عالىمدار اراسىنداعى باسەكەلەستىك جاڭا كەلبەتكە يە بولدى:ءبىرىنشى ورىنعا ادام ەكونوميكاسى شىعادى.قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋداعى جانە ونىڭ ەكونوميكالىق ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ادامي كاپيتالدىڭ ءرولىن ايقىندايتىن ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى بولۋى مۇمكىن جانە بولۋى ءتيىس.
سونىمەن بىرگە، قالالار وزگەرەدى. الەم ۇلكەن قالالاردىڭ، اگلومەراسيالاردىڭ اينالاسىندا شوعىرلانعان. BCG ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى حانس-پول بيۋركنەردىڭ (Hans-Paul Barker) ايتۋىنشا، 2030 جىلعا قاراي قالالاردا 5،1 ملرد.ادام نەمەسە الەمدىك حالىقتىڭ 60% تۇراتىن بولادى. ەكولوگيالىق جۇكتەمە تەڭدەسى جوق، بۇگىنگى كۇنى قالا تۇرعىندارىنىڭ 10% - ى عانا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىمدارىنا سايكەس كەلەتىن بارابار جاعدايلارعا يە.
«مەنىڭ ويىمشا، تەڭدەستىرىلگەن ءوسىمدى قامتاماسىز ەتەتىن ءۇش شەشىم بار. بىرىنشىدەن، قالالار ونەركاسىپتىڭ ەڭبەك سىيىمدى جانە ەكولوگيالىق كۇردەلى سالالارىن وڭىرلەرگە ىعىستىرا وتىرىپ، ءوزىنىڭ ەكونوميكا قۇرىلىمىن تولىعىمەن قالپىنا كەلتىرۋگە ءتيىس. ولار جاڭا ەكونوميكاعا – شىعارماشىلىق جانە بىلىكتى جۇمىس كۇشىن تالاپ ەتەتىن قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىنا باعدارلانۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن، جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى قورشاعان ورتانى لاستايتىندارعا اياۋشىلىق تانىتپاي، سالىقتار مەن ايىپپۇلداردى كوبەيتپەۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، "قالدىقسىز جانە تۇيىق سيكل" ساياساتىن جۇرگىزەتىن كومپانيالارعا ناقتى قارجىلىق ىنتالاندىرۋلار ۇسىنۋ قاجەت.ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق ۇكىمەتتەر جۇمىس كۇشىن اۋماقتىق جوسپارلاۋ جانە جوسپارلاۋ ساياساتىن ەلەۋلى تۇردە قايتا قاراۋعا ءتيىس. ادامداردى جۇمىسقا ازىراق بارۋعا جانە شەكتەۋلى رەسۋرستارمەن بولىسۋگە ماجبۇرلەپ، «ادامدار ينفراقۇرىلىمعا» ءپرينسيپىن ۇستانۋ كاجەت»، - دەيدى ول.
الەمدىك ەكونوميكا دا وزگەرىستەرگە ۇشىرايدى.«قازاقستان جانە جاھاندىق الەم: سىن-قاتەرلەر مەن مۇمكىندىكتەر» ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ساراپتامالىق شولۋىندا اتاپ وتىلگەندەي، قاۋىپ-قاتەر گەوساياسي جانە گەوەكونوميكالىق شيەلەنىس جاعدايىندا ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنى ءالسىز بولادى. قاۋىپ-قاتەرلەردى قابىلداۋدىڭ جاھاندىق زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ون رەسپوندەنتتىڭ توعىزى نەگىزگى دەرجاۆالاردىڭ اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي قاراما-قايشىلىقتاردىڭ شيەلەنىسۋىن كۇتۋدە.
«الەمدىك ەكونوميكا قيىن كەزەڭدى باستان وتكىزۋدە، – دەيدى حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ديرەكتور-تاراتۋشىسى كريستين لاگارد.
– وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ەكونوميكالىق قىزمەت قارقىنى الەمنىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە جەدەلدەنگەن. الايدا، 2018 جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ ءبىز ساۋداداعى شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋىنە جانە قارجىلىق جاعدايلاردىڭ قاتايۋىنا بايلانىستى باياۋلاۋدى بايقايمىز. ءبىز 2019 جىلدىڭ سوڭىندا جاندانۋ بولادى دەپ كۇتەمىز، ءبىراق ول، شاماسى، تۇراقتى ەمەس جانە جاعدايدىڭ ناشارلاۋ تاۋەكەلدەرىنە ۇشىرايدى. وسى تاۋەكەلدەردىڭ قاتارىندا – ناقتى ەلدەرمەن، مىسالى، «برەكسيتپەن» بايلانىستى بەلگىسىزدىك، سونداي-اق ساۋدا سالاسىنداعى جالپى شيەلەنىس جانە قارجى نارىقتارىنداعى ۇرەيلى كوڭىل-كۇي، – دەپ ەسەپتەيدى ول.
وسى وزگەرىستەردى تۇسىنەتىن جانە دە جاڭعىرتۋ پروسەستەرىن ىسكە اسىراتىن ەلدەر مەن ۇلتتار جاڭا ءوسۋ بولاشاعىنا قول جەتكىزەدى. قازاقستان سوڭعى الەمدىك وزگەرىستەر مەن ترەندتەردەن حاباردار بولۋعا دايىن جانە تۇراقتى ءبىلىم مەن يدەيالارمەن الماسۋ پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسادى. وسىنىڭ ارقاسىندا الدىڭعى قاتارلى الەمدىك دەرجاۆالارمەن بولاشاققا قادام باسۋعا مۇمكىندىك الادى. بارلىق ساراپشىلار استانا ەكونوميكالىق فورۋمى باستى ورتا ازيالىق الاڭ بولىپ تابىلادى دەگەن پىكىردە، وندا ەلدەر تاپ بولاتىن تاۋەكەلدەر مەن مۇمكىندىكتەر جايلى جەمىستى تالقىلاۋلار، سونداي-اق ولاردى شەشۋ جولدارى ويلاستىرىلادى .
