رەنەنىڭ تىرناقالدى تۋىندىسى 1865 جىلى جارىققا شىقتى. ول كىتابىناسيۋللي-پريۋدوم دەپ قول قويادى (بۇل اكەسىنىڭ تولىق ەسىمى). جيناققا سىنشى شارل وگيۋستەن سەنت-بيەۆ جوعارى باعا بەرەدى. ارادان ءبىر جىل ءوتىپ الفانس لەمەر ءوزىنىڭ «زاماناۋي پارناس» جيناعىنا سيۋللي-پريۋدومنىڭ ولەڭدەرىن قوسادى. بۇل كىتاپ رومانتيكا مەكتەبىنىڭ ليريك سەزىمدەرىنە قارسى شىققان «پارناسشى» جاس اقىنداردىڭ ادەبي مانيفەستىنە اينالىپ كەتەدى. لەمەر بۇل جەڭىستەن سوڭ سيۋللي-پريۋدومنىڭ العاشقى جيناعىن قايتا باستىرىپ، وعان قوسا جاڭا سونەتتەر جيناعى – «سىناۋلاردى» دا جارىققا شىعارادى. ءۇش جىل بارىسىندا اقىننىڭ انتيك اڭىزدار باعىتىنداعى – «اۆگيي اتقوراسى»، «يتاليا بەتتەرى»، «جالعىزدىق» اتتى كىتاپتارى باسپادان شىعادى. بۇل شىعارمالارىندا اقىن جاۋاپسىز ماحاببات، ءعىلىم-بىلىم مەن ءدىن اراسىنداعى قاراما-قايشىلىقتار جايىندا قالام تەربەگەن. جاقىن تۋىسىنىڭ قىزىنا ۇيلەنبەكشى بولعان رەنە ول جاقتىڭ كەلىسپەيتىندىگى جايلى جاۋاپتى ەستىگەسىن ءومىر بويى جالعىز جاساۋعا بەكىنەدى.
1870 جىلى رەنە وتە اۋىر جاعدايدى باستان وتكىزەدى. بىرنەشە كۇن ىشىندە اجەسىن، اناسىن جانە اپكەسىن قارا جەر قويناۋىنا تاپسىرادى. وسى جىلدىڭ شىلدەسىندە فرانسيا-پرۋسسيا سوعىسى باستالىپ، اقىن ەرىكتىلەر قاتارىندا قولىنا قارۋ الىپ سوعىسقا كىرەدى. ءپاريجدىڭ پرۋس اسكەرلەرى تاراپىنان ۇزاق ۋاقىت قورشاۋدا بولۋى اقىننىڭ ونسىز دا سىر بەرىپ جۇرگەن دەنساۋلىعىنا قاتتى اسەر ەتەدى. فرانسيا استاناسى قورشاۋدان ازات ەتىلەر ۋاقىتتا ول اياعىنان ايرىلادى. ەمدەلۋ جىلدارىندا اقىن پاتريوتتىق ولەڭدەر جازادى. ونى 1870 جىلى «اسكەردەگى ەستەلىكتەر» تاقىرىبىمەن كىتاپ ەتىپ شىعارادى. سيۋللي-پريۋدومنىڭ لۋكرەسكييولەڭدەرىنىڭ اسەرىمەن جازعان «ادىلەت» داستانى ديالوگ تۇرىندە بولىپ،ادىلەتتىلىكتى سىرتقى دۇنيەدەن ەمەس، ادامنىڭ جۇرەگىنەن، ونىڭ ىشكى الەمىنەن ىزدەۋ كەرەكتىگىن ايتادى. 1888 جىلى رەنە «باقىت» دەپ اتالاتىن 4 مىڭ جولدان تۇراتىن ەپيكالىق داستانىن جازىپ بىتىرەدى. اقىن بۇل داستاندا ادام باقىتقا – عىلىم-بىلىمگە ۇمتىلۋى، مەيىرباندىلىعىمەن، ادىلەتتىلىگىمەن جەتەدى دەگەن پىكىردى العا تارتادى. فرانسۋز ادەبيەتىنە اقىننىڭ گۋمانيستىك ويلارىنىڭ اسەرى جايىندا ءسوز ەتىپ، نەگىزى فرانسۋز بولعان امەريكالىق سىنشى جان البەر بەدەمىناداي دەيدى:
«ول پوزيتيۆيزم جاقتاۋشىلارىنىڭ پسەميزمىمەن ۇزاق ۋاقىتقا زۇلماتتا قالعان ولەڭىن جارىققا شىعاردى جانە مىناداي دەپ ۇيرەتتى : باقىتقا – قايعىمەن، مارتتىكپەن، باۋىرمالدىقپەن، مەيىرباندىلىقپەن جانە ماحابباتپەن جەتۋ مۇمكىن!»
1901 جىلى سيۋللي-پريۋدومعا ادەبيەت سالاسىنداعى العاشقى نوبەل سىيلىعىن تاپسىردى:
«ادەبيەتتەگى ءمىنسىز جەڭىستەرى، جوعارى يدەاليزمى، كوركەم كۇردەلىلىگى مەن ونەردىڭ تاڭعالارلىق ۇيلەسىمدىلىگىنە جەتكەنى ءۇشىن» دەلىنگەن سىيلىقتى بەرۋ جايىنداعى شەشىمنىڭ پرەمبۋلاسىندا. سىيلىقتىڭ سيۋللي-پريۋدومعا بەرىلۋى ەڭ لايىق جازۋشى رەتىندە تولستويدى كوزدەپ وتىرعان ادەبيەت الەمى ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى. قۇتتىقتاۋ سوزىندە اكادەميا مۇشەسى س.د.ۆيرسەن اقىننىڭ ىزدەنىمپاز جانە ەشتەڭەنى قالت جىبەرمەيتىن اقىلىمەن ادام جۇرەگىنە جول تابا العانىن ايتادى. مىنە وسىنىسىمەن الفرەد نوبەل ايتقان «ادەبيەتتىڭ يدەال داستۇرلەرىن» دەگەن ءسوزىن، ءىس جۇزىندە باسقا جازۋشىلارعا قاراعاندا كوبىرەك امالعا اسىرعانىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. بۇل ۋاقىتتا اقىن سىرقات بولىپ ماراپاتتاۋ راسىمىنە قاتىسا المادى. لاۋرەاتتىق ديپلوم فرانسيانىڭ شۆەسياداعى ەلشىسىنە تاپسىرىلدى. قاتتى سىرقاتتانىپ جاتقان اقىن «ەركىن تاڭداۋ پسيحولوگياسى» دەپ اتالاتىن سوڭعى شىعارماسىندا «تاڭداۋ ەركىندىگى تابيعاتقا عانا ءتان جانە سولاي بولىپ قالا بەرەدى» دەگەن پىكىردى العا قويادى. سيۋللي-پريۋدوم 1907 جىلى 7 قىركۇيەك كۇنى پاريج جانىنداعى شاتن-مالابري قالاسىندا ورنالاسقان ۆيللاسىندا قايتىس بولادى.
ءبىر كەزدەرى ادەبي جانە اكادەميك داۋىردە وتە ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولعان جازۋشى بۇگىنگە كەپ ءتىپتى فرانسيانىڭ وزىندە دە نازاردان تىس قالعان. اقىننىڭ كەيبىر ولەڭدەرىن اۋدارادى، انتولوگيالارعا كىرگىزەدى، ءبىراق بۇگىنگى تاڭدا ادەبيەتتانۋشىلار ونىڭ شىعارمالارىنا ءمان بەرىپ قارامايدى. سيۋللي-پريۋدومدى نوبەل سىيلىعىنان قالعان اقشالار ەسەبىنەن فرانسياداعى جاس اقىندارعا بەرىلەتىن ادەبي سىيلىقتىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە تانيدى.
اۋدارعان: تۇرسىنبەك باشار
دايىنداعان: جولداس ورىسبايەۆ
سۋرەت: chto-chitat.livejournal.com
http://massaget.kz/debiet/audarma/21472
