جۇرت نازارىنان تىس قالعان وتستاۆكا
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اۋىسۋى قازاقستاننىڭ ىشكى الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايىنا ەلەۋلى وزگەرىستەر اكەلە قويماسى انىق. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلىدە ۇكىمەتتىڭ ءار قادامىن تالقىلاپ، وي-پىكىرىن بىلدىرەتىن قاۋىم بۇل ءاۋىس-تۇيىس جايىندا ءلام-ليم دەپ جاق اشقان جوق.
ەگەر ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆ وتستاۆكاعا كەتسە، مۇنى كوپشىلىك قىزۋ تالقىلاۋشى ەدى. ال سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ وتستاۆكاسىن حالىق بايقاماي دا قالدى.
دەسەك تە، ءاربىر ءاۋىس-تۇيىستىڭ استارىندا شاحماتتىڭ ويىنى سەكىلدى كۇردەلى ساياسي جۇرىستەر جاتاتىنى بەلگىلى.
وسى رەتتە ەكى جىل بويىنا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قىزمەتىن اتقارعان قايرات قۇدايبەرگەن ۇلىنىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىنە نەندەي جايتتار سەبەپ بولۋى مۇمكىن؟
جەتىستىك قانداي؟
ەگەر قىزمەتىنەن قوش ايتىسقان ءمينيستردىڭ جۇمىسىن كاسىبي تۇرعىدان باعالاساق، ول ءوزىنىڭ قۇزىرەتىنە قارايتىن جۇمىستى مۇمكىندىگىنشە اق-ادال اتقارعانىن بايقاۋعا بولادى.
ءيا، قايرەكەڭ قىزمەت ەتكەن ەكى جىلدا قازاقستان بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولۋى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ۆەدومستۆو سالاسىنداعى ەلەۋلى تابىس دەسەك بولادى.
بۇدان باسقا وتكەن جىلدىڭ باسىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كوپتەن كۇتكەن اقش-قا ساپارىن ۇيىمداستىرۋ، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ سىرتقى ۆەدومستۆوسىنىڭ رەسەيگە از دا بولسا ازۋ كورسەتۋى قايرات مىرزاعا وڭاي سوقپادى.
بۇدان باسقا قازاقستانعا قاشىپ كەلگەن سايراگۇل ساۋىتباي ءىسىنىڭ قازاق حالقىنىڭ پايداسىنا شەشىلۋىنە دە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ از دا بولسا ەڭبەگى بار ەكەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
كۇنى كەشە عانا ىرگەدەگى كورشىمىز قىرعىزستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى المازبەك اتامبايەۆ كەتىپ بارا جاتىپ، ەكى ەل اراسىنا سىنا قاققانى دا قايرات قۇدايبەرگەن ۇلى ءۇشىن ۇلكەن سىناق بولعانى ءسوزسىز.
وسىنداي كۇتپەگەن وقيعالار كەزىندە ول وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماۋعى تىرىسقانىن ەشكىم جوققا شىعارماسى انىق.
بۇعان دەيىن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولعان ەرلان ىدىرىسوۆپەن سالىستىرعاندا قايرەكەڭ ءوزىنىڭ كاسىبي مىندەتىن ءمىنسىز اتقارۋعا تىرىستى. كەزىندە ەرلان ىدىرىسوۆ:
«مەنىڭ ميىمدى شاعىپ، اۋىستىرساڭدار دا مەن قازاقشا سويلەمەيمىن» دەپ قازاق ءتىلى ءۇشىن مۇرتى دا قيسايماتىنىن بايقاتقانى ەسىمىزدە.
ال ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە قايرات مىرزانىڭ قازاق ءتىلىن ءبىر كىسىدەي بىلەتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز.
وسىنداي جايتتاردى ەسەپكە الىپ، ەكس-مينيستردىڭ قىزمەتىنە باعا بەرسەك ونى – تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر سالاسىن تابىستى باسقارعان مينيسترلەردىڭ قاتارىنا قوسۋعا ابدەن بولادى.
سەبەپ پەن سالدار
بىزدىڭشە، قايرەكەڭنىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىنە بىرنەشە سەبەپتەر بار.
ءبىرىنشىسى، قايرات قۇدايبەرگەن ۇلىنىڭ وتستاۆكاسىنا سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپال-اسەرى بولۋى مۇمكىن.
بۇل رەتتە رەسەيدى تۇسپالداپ تۇرعانىمىزدى بايقاعان شىعارسىزدار. ويتكەنى سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆوسى بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە رەسەيدىڭ ءبىرقاتار ۇسىنىستارىن قولدامادى نەمەسە بۇدان قالىس قالدى.
بۇل جاعداي ءوز كەزەگىندە رەسەيدىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
وتكەن جىلى ساۋىردەگى اقش پەن قازاقستان اراسىنداعى كەلىسىمدەردە اقش ازاماتتارىنا قازاقستان تەرريتورياسىنا ءبىر ايعا دەيىن ۆيزاسىز كىرۋگە رۇقسات بەرىلىپ، ال قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن تۋريست رەتىندە بەرىلەتىن ۆيزا مەرزىمى 10 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان.
سول كەزدە رف سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ «بۇل ماسەلە ءبىرىنشى كەزەكتە ەاەو-عا مۇشە ەلدەر اراسىندا قۇپتالۋى كەرەك» دەپ ەر-توقىمىن باۋىرىنا الىپ تۋلاعان بولاتىن.
قالاي دەسەك تە، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى جاعداي ۋشىققالى بەرى قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا ءبىرقاتار كەلىسپەۋشىلىكتەر ورىن الدى.
وسىلايشا، قايرات ابدراحمانوۆتىڭ اتقارعان جۇمىسى كرەملگە جاقپاي قالۋى ابدەن مۇمكىن.
ەستەرىڭىزدە مە، كەزىندە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن تىزگىندەگەن ەرلان ىدىرىسوۆ وتستاۆكاعا كەتەرىنىڭ الدىندا قازاقستاننىڭ كاسىپكەرلەرىنە قىرىممەن قارىم-قاتىناس جاساۋعا ساق بولۋعا شاقىرىپ، ءپۋتيننىڭ اشۋىنا تيگەن ەدى.
سودان كەيىن كوپ ۇزاماي ول قىزمەتىمەن قوش ايتىسقان بولاتىن. سوندىقتان قايرات ابدراحمانوۆتىڭ وتستاۆكاسىنا دا رەسەيدىڭ ىقپالىن ەشكىم جوققا شىعارماسى انىق.
ەكىنشىدەن، سىرتتا جۇرگەن وپپوزيسيالىق كۇشتەر دە ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇلكەن باس اۋرۋىنا اينالعانى جاسىرىن ەمەس.
بۇل رەتتە قايرەكەڭ اقوردانىڭ ساياسي مۇددەسى جولىندا «جەمىستى» جۇمىس ىستەي الدى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. بۇل دا ونىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىنە اسەر ەتەتىن فاكتور بولادى.
ۇشىنشىدەن، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قايرات مىرزانى قىزمەتكە تاعايىنداعاندا: «الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس جاعدايىندا ەلدىڭ ديپلوماتيالىق قىزمەت ورگاندارىنىڭ جۇمىسىنداعى ەڭ ماڭىزدى جۇيەلى ەلەمەنت ەكونوميكالىق ولشەمدەر بولۋعا ءتيىس.
ينۆەستيسيا تارتۋ جانە وتاندىق تاۋارلار ەكسپورتى ماسەلەلەرىمەن اينالىسۋ قاجەت. وسى ورايدا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن ەلشىلىكتىڭ جۇمىسىن كۇشەيتۋ كەرەك» دەپ ماڭىزدى مىندەت جۇكتەگەنى ەدى.
شىنى كەرەك، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءتيىستى دەڭگەيىندە اتقارا المادى.
جاڭا جىل قارساڭىندا جۋرناليستەرمەن جۇزدەسكەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ەكونوميكالىق باعىتتاعى جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىندىعىن اشىپ ايتتى.
وسىدان كەيىن-اق، قايرات قۇدايبەرگەن ۇلىنىڭ قىزمەتتەن كەتەتىنى بەلگىلى بولا باستادى.
ءسىم ەليتانىڭ ۇل-قىزدارىن جۇمىسپەن قامتيتىن ورگان با؟
ءوز كەزەگىندە پرەزيدەنت قازىرگىدەي دامىعان زاماندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تەك ساياسي قۇرىلىم رەتىندە قالماۋى كەرەك ەكەنىن تىلگە تيەك ەتكەن-دى.
– بۇگىندە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوزىن ساياسي ۇيىم رەتىندە سەزىنەدى. ءبىز الەمدىك ساياساتقا ىقپال ەتەتىن اقش، جۇڭگو، رەسەي سياقتى ۇلكەن ەل ەمەسپىز. ەلىمىزدەگى اقش ەلشىلىگىنىڭ جۇمىسىنا قىزىعامىن، امەريكالىق كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر ماسەلە تۋىنداسا، ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى بىردەن ارالاسىپ، ماسەلەنى شەشۋگە كۇش سالادى.
ال بىزدە مۇنداي شيراق قيمىل مۇلدە بايقالمايدى. ءبىزدىڭ ءاربىر مينيسترلىك شەتەلدەگى ەلشىلىكتەرىمىز جانىنان ءوز وكىلدەرىن اشىپ، بارلىق ماسەلەنى سولاردىڭ كۇشىمەن شەشۋگە تىرىسادى.
سوندا شەتەلدەگى ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى نەمەن اينالىسادى؟ الداعى ۋاقىتتا ەلشىلىك قىزمەتكەرلەرى ينۆەستيسيا تارتۋ، وتاندىق تاۋاردى سىرتقى نارىققا شىعارۋ ىسمەن اينالىسۋى كەرەك، – دەپ مەملەكەت باسشىسى سىم-گە قاتىستى قاتقىل سىن ايتتى.
وسىلايشا، پرەزيدەنت ەلىمىزدى الەمگە تانىتاتىن ەلشىلەردىڭ ەكونوميكالىق باعىتتاعى جۇمىسىنا كوڭىلى تولمايتىنىن جەتكىزدى.
ەلباسىنىڭ سىنى وتە ورىندى. ەلشىلەر «ميلليونداعان ينۆەستيسيا تارتۋعا سەبەپكەر بولىپتى» دەگەندى ءبىز دە ەستىگەن ەمەسپىز.
ارينە، بۇل ءىستىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋدا قايرات ابدراحمانوۆتىڭ قاۋقارى جەتپەيدى.
راسىندا دا، ديپلوماتتارىمىز ينۆەستيسيا، ەكسپورت ماسەلەسىمەن نەگە بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا اينالىسپايدى؟
بىزدىڭشە، ەلشىلىك قىزمەتتە جۇرگەن قىزمەتكەرلەردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىنىڭ بالا-شاعاسى.
ولار ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعدايمەن باسىن اۋىرتىپ ءقايتسىن؟ ەسەسىنە، ولاردىڭ ىشىمدىك ءىشىپ، كولىكتى جىلدامدىعىنان اسىرا ايداپ، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعانىن عانا ەستيمىز.
اۋىردىڭ ءۇستى، جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرۋگە داعدىلانعان مۇنداي ەركەتوتايلاردىڭ بويىندا شەتەلدىڭ ءىرى كومپانيالارىنىڭ ەسىگىن تەۋىپ كىرىپ، ينۆەستيسيا تارتاتىنداي ورە مەن بىلىك قايدان بولسىن!
كەرىسىنشە، ولار ينۆەستيسيا تارتپاي-اق، بالەگە ۇرىنباي، قارا باسىن الىپ جۇرسە سونىڭ وزىۇلكەن ولجا بولىپ تۇر ەمەس پە؟
ال ولاردىڭ ءبارىن جۇمىستان شىعارىپ، ەلگە قايتاراتىنداي قايرەكەڭدە نەندەي قاۋقار بار دەيسىز.
وسى تۇرعىدان العاندا، قايرات قۇدايبەرگەنۇلىنا «ديپلوماتتاردىڭ ەكونوميكالىق باعىتتاعى جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن نەگە ارتتىرمادىڭ» دەپ تالاپ قويۋ دا ورىنسىز ەكەنىن بايقايسىڭ.
ايتپاقشى...
پولشادا ەلشى بولعان التاي ابيبۋللايەۆتىڭ ءىسى ەسىڭىزدە شىعار؟
رەسمي ورىندار التاي ابيبۋللايەۆ مەملەكەتتىك قىزمەتكەر ەتيكاسىن بۇزىپ، قىزمەتتەن كەتكەنى جايىندا اقپارات تاراتقانى ەسىمىزدە. ءبىراق ديپلوماتتىڭ قانداي ەتيكانى بۇزعانى اشىپ ايتىلماعان-دى.
تەك ۇزىنقۇلاقتان ابيبۋللايەۆتىڭ جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋىنا ورىسشا سويلەمەۋى سەبەپ بولعانىن ەستىدىك.
ەگەر بۇل راس بولسا، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ابيبۋللايەۆتاي ازاماتتان ايىرىلماۋى كەرەك ەدى.
ءسوز سوڭى
اڭگىمە باسىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىنا قاراپايىم حالىقتىڭ قىزىقپايتىنىن ايتىپ قالدىق. ءبىراق بۇدان حالىق ءۇشىن بۇل سالانىڭ جۇمىسى ماڭىزدى ەمەس دەگەن وي تۋماۋى كەرەك.
قايتا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ باتىل مالىمدەمەلەرى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتىپ، حالىقتى قاناتتاندىرا تۇسەتىنى بەلگىلى.
دەسەك تە، الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى ساياسي اۋرانىڭ قىسىمى ارتقان سايىن ونىڭ تارتىلىس كۇشى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن دە وزىنە ماگنيتتەي تارتاتىنىن ەسكەرسەك، الداعى كۇندەرى ءسىم ەلىمىزدەگى ماڭىزدى ساياسي-ەكونوميكالىق ورگانعا اينالاتىنىن بايقاۋعا بولادى.
ال مۇنداي جوعارى قىسىمعا سىرتقى ۆەدومستۆونىڭ تىزگىن-شىلبىرىن قولعا العان بەيبىت اتامقۇلوۆ شىداي الا ما دەگەن ۇلكەن سۇراق تۋىندايدى.
ونى ەندى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىنە قالدىرايىق.
نۇرلان جۇماحان
