«Роснефтьке» тиесілі PCK Raffinerie Schwedt мұнай өңдеу зауытының айналасындағы мәселе күрделене түсуде. Кремльдің бұл жоспарына Берлин мен Астана қалай қарайды? Германия мен «ҚазМұнайГаз» компаниясының мүдделері қандай? Бұл мәселе төңірегінде DW агенттігі сарапшылардың пікірін біліп көрген, деп хабарлайды Dalanews.kz.
Владимир Путиннің бұл туралы айтқан даулы мәлімдемесінен кейін Берлин үнсіз қалған. «Роснефтьтің Шведт қаласындағы неміс мұнай өңдеу зауытындағы үлесін сату және Қазақстанның бұл зауытқа мұнай жеткізу мәселесі бірнеше рет талқыланды», – деп мәлімдеді Ресей президенті қараша айының соңында Қазақстан астанасына сапарының қорытындысы бойынша.
Қазақстан (әзірге) Шведттегі мұнай өңдеу зауытын сатып алуды қарастырмайды
Мұндай келісімнің экономикалық тұрғыдан мәні болар еді, өйткені Шығыс Германиядағы Шведт қаласында орналасқан PCK Raffinerie Schwedt мұнай өңдеу зауыты алпыс жыл бойы «Дружба» мұнай құбыры арқылы кеңестік, кейіннен ресейлік мұнаймен қамтамасыз етілген. Ал 2023 жылдың ақпан айынан бастап бұл зауытқа шикізат Қазақстаннан жеткізілуде. Қазақстандық мұнай осы құбыр арқылы Ресей, Беларусь және Польша арқылы транзитпен тасымалданып, бұл жеткізу көлемі ұлғаюда.
Алайда Путин атап өткен «бірнеше рет талқыланған» бұл келіссөздер нақты нәтиже берген жоқ. DW агенттігі Астана мен Мәскеу арасында осы тақырыпта екіжақты келіссөздер жүргізіліп жатыр ма деп сұрағанда, Қазақстанның энергетика министрлігі қысқа ғана: «Қазақстан Шведттегі мұнай өңдеу зауытын сатып алуды қарастырып отырған жоқ», – деп жауап берген.
5 желтоқсан күні энергетика министрлігінің ресми өкілі Шыңғыс Ильясов осыған ұқсас сұраққа "Интерфакс-Қазақстан" ақпарат агенттігіне жауап беріп, бұған дейінгі пікірін қайталаған. Сондықтан «бірнеше рет талқыланған» бұл мәселе шын мәнінде Мәскеудің табанды ұсыныстарына, бірақ Астананың тұрақты түрде бас тартуына байланысты болуы ықтимал.
Осылайша, Владимир Путиннің «Роснефтьтің» неміс активтері, әсіресе Шведттегі мұнай өңдеу зауытының бақылау пакетін шешу бойынша бұл нұсқаға деген үміттері ақталмай отыр.
Сонымен қатар, Германия канцлері Олаф Шольцтың қыркүйекте бұл мұнай өңдеу зауытына жылдың соңына дейін жаңа иесі пайда болады деген үміті де жүзеге аспай отыр. Берлин Rosneft Deutschland компаниясына, яғни «Роснефтьтің» неміс еншілес кәсіпорнына PCK Raffinerie-дегі үлесін сатуы керек екенін анық айтты.
Неміс тарапында келіссөздер туралы ақпарат жоқ
2022 жылдың қыркүйегінде Ресейдің Украинаға қарсы агрессиясына байланысты Германия үкіметі бұл активті мемлекеттік сенімгерлік басқаруға алды, яғни «Роснефтьті» өз меншігін басқару құқығынан айырды. Берлин ресейлік мемлекеттік компанияны неміс нарығынан заңды түрде шығару жолдарын іздеуде, ал бұл үшін «Роснефть» өз меншігін сатуға келісуі керек.
Осы уақыттан бері Германия билігі жарты жылға есептелген сенімгерлік басқару режимін төрт рет ұзартты, қазіргі режим 2025 жылдың наурызына дейін жалғасады. Алайда мұндай «ілініп тұрған» жағдай шексіз созыла алмайды. PCK Raffinerie Шведт қаласындағы қала құрушы кәсіпорын және Бранденбург федералды аймағының осы бөлігіндегі ең маңызды өнеркәсіптік жұмыс беруші болып табылады. Зауытқа инвестициялар салу және оны жаңғырту туралы шешімдер қабылдау үшін тұрақты меншік құрылымы қажет, ал қызметкерлер өздерінің болашағына сенімділік пен жұмыс орындарының сақталуына кепілдік алғысы келеді.
Сондықтан Шольц қыркүйек айында Бранденбург жерінде өткен өңірлік сайлауалды науқан кезінде сайлаушыларға бұл мәселе жақын арада шешіледі деген үміт ұялатқан еді. Алайда, бұл үміттің жүзеге асар түрі көрінбейді. 6 желтоқсан кешінде DW бұл мақала жарияланғанға дейін Германияның экономика министрлігі «Роснефтьтің» Шведттегі мұнай өңдеу зауытындағы үлесін Қазақстанға сату мүмкіндігі туралы сұрақтарға жауап бермеген. Немесе айтатын ештеңе жоқ сияқты.
Қазір Қазақстанмен экономикалық байланыстарды белсенді түрде дамытып жатқан Неміс экономикасының Шығыс комитеті (Ost-Ausschuss der Deutsche Wirtschaft), әдетте, екіжақты ынтымақтастықтың жағдайынан жақсы хабардар болғанымен, бұл сұраққа қысқа ғана «бұл мәселенің қазіргі жағдайынан хабарымыз жоқ» деп жауап берген. Сол сияқты бұрын Мұнай өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарының қауымдастығы аталған, кейіннен Отын және энергия экономикасы қауымдастығы (Wirtschaftsverband Fuels und Energie en2x) деп өзгертілген ұйымның баспасөз қызметі де бұл мәселеден хабарсыз екенін мәлімдеді.
Берлинде әлеуетті сатып алушылар ретінде қарастырылған Катар немесе жартылай мемлекеттік поляк мұнай компаниясы Orlen-нің қазір бұл зауыттағы бақылау пакеті акцияларына қызығушылық танытып жатқаны туралы да ақпарат жоқ.
Мәселені келесі Германия үкіметіне шешуге тура келеді
Бұл жағдай тұйыққа тірелгенге ұқсайды. Бранденбург сайлаушыларына уәде етілгендей, PCK Raffinerie зауытының негізгі иесінің ауысуы 2025 жылдың 23 ақпанына белгіленген кезектен тыс парламенттік сайлауға дейін жүзеге асады деген ықтималдық азайып барады. Осылайша, қазіргі Германия үкіметіне сенімгерлік басқару режимін бесінші рет алты айға ұзартуға және Шведттегі мұнай өңдеу зауытының мәселесін шешуді келесі министрлер кабинетіне қалдыруға тура келетін секілді.
«Қазіргі үкіметтің мұндай күрделі мәселені шешуге уақыты жетпейді», – дейді Якопо Мария Пепе, Берлиндегі «Ғылым және саясат» қорының (SWP) посткеңестік елдермен энергетикалық ынтымақтастық жөніндегі сарапшысы. Бұл ғылыми институт Германия үкіметі мен парламентіне, сондай-ақ Еуроодаққа сыртқы саясат мәселелері бойынша кеңес береді.
DW агенттігі Якопо Мария Пепеге Ресей мен Қазақстан арасындағы келісім Германияның стратегиялық мүдделеріне қаншалықты сәйкес келетінін сұрағанда, ол: «Бұл – Германияның қандай басымдықтарды көздейтініне байланысты. Егер Германия тек ресейлік мұнайдан ғана емес, ресейлік аумақ арқылы жеткізілімдерден де барынша тәуелсіз болуға ұмтылса, Катармен жасалатын нұсқа әлдеқайда жақсы болар еді», – деп жауап берді.
Егер Германия Шведттегі зауыттың өндірістік қуатын барынша жүктеп, Берлин, Бранденбург және Батыс Польша өңірлерін мұнай өнімдерімен тұрақты әрі салыстырмалы түрде қолжетімді бағамен қамтамасыз етуді мақсат етсе, онда «Дружба» құбырын пайдалану теңіз арқылы жеткізуден тиімдірек болар еді. Өйткені теңіз арқылы тасымалдау логистиканы күрделендіріп, шығынды көбейтеді», – дейді сарапшы Якопо Мария Пепе. Алайда, бұл тәсіл жеткізу жолдарын әртараптандыру мәселесін шешпейді, себебі мұнай бәрібір ресейлік аумақ арқылы жеткізіледі. Нәтижесінде, Шведттегі мұнай өңдеу зауыты іс жүзінде Ресейдің ықпалынан толық шыға алмайды.
Сонымен қатар, Якопо Мария Пепе Қазақстан мұнайын Германияға жеткізу көлемі, соның ішінде Каспий құбыр консорциумының құбырлары арқылы Новороссийскіге дейін, одан әрі теңіз арқылы жоспарға сәйкес ұлғаятынын болжайды. «Германия Қазақстаннан мұнай импортын жалғастыра береді», – деп атап өтті ол.
Қазақстандық сарапшылардың күмәні
Қазақстандық сарапшылар қауымы Шведттегі «Роснефть» активтерін Қазақстанға сату мүмкіндігін жалпы оң бағалағанымен, белгілі бір тәуекелдерді атап өтті.
Petroleum аналитикалық журналының баспагері Олег Червинский бұл активтің инвестициялық тұрғыдан табысты болатынын, бірақ бірқатар маңызды шарттарды ескеру керектігін айтады. «Біріншіден, Шведттегі «Роснефть» активтерін сату мәселесі ресейлік тараппен мұқият келісілмесе, болашақта шикізат жеткізу бойынша проблемалар туындауы мүмкін. Себебі Қазақстаннан Германияға мұнай тасымалдайтын жалғыз құбыр Ресей аумағы арқылы өтіп, «Транснефть» компаниясының қызметіне тәуелді», – дейді ол.
Екіншіден, сарапшының айтуынша, "ҚазМұнайГаз" ұлттық операторының бұл активтің тұрақты жұмысын қамтамасыз ету үшін жеткілікті ресурстары мен мүмкіндіктері бар-жоғын анықтау қажет. Олег Червинскийдің пікірінше, "ҚазМұнайГаз"-дың румындық Rompetrol активімен болған жағдайы қайталанбауы маңызды. «Ол мүлдем тиімсіз болып шықты, бірақ оған басымдықпен шикізат жеткізуге тура келіп жатыр. Тағы бір шетелдік зауытқа шикізат жеткізуге ресурстар жете ме – бұл үлкен мәселе», – деді ол DW-ге берген сұхбатында.
Шведттегі "Роснефть" активтерін сатып алу Қазақстан үшін тиімді қадам болып, елдің еуропалық нарықтағы позициясын нығайта алар еді, дейді Қазақстанның Мұнай-газ кеңесінің төрағасы Асылбек Джакиев. Алайда ол да Қазақстанның шетелдік инвестицияларының, әсіресе, Румыниядағы Rompetrol НПЗ-мен тәжірибесін еске салды. Бұл активке қомақты қаржы салынғанымен, оның соңында тиімсіз болып шыққанын атап өтті. «Шведттегі НПЗ Қазақстан үшін тартымды актив болар еді, бірақ "ҚазМұнайГаз" бұл активті дұрыс басқара ала ма?» – деп сұрақ қойды Асылбек Джакиев және сарапшылар қауымдастығындағы күмәнді пікірлерді атап өтті.
Поляк Orlen компаниясының Германияда кең таралған жанармай бекеттері желісі бар. Сонымен қатар, Шведттегі НПЗ өнімдерінің бір бөлігі Польшаға жеткізіледі, ал бұл зауытқа шикізат "Дружба" мұнай құбыры арқылы келеді. Бұл құбыр арқылы зауыт әлемдік нарықтан сатып алатын және Польшадағы Гданьск порты арқылы теңізбен тасымалданатын мұнай көлемі де жеткізіледі. Сондықтан бұл компанияның "Роснефть" үлесін сатып алуына пайдасына дәлелдер жеткілікті.
Алайда Варшава үшін саяси тұрғыдан алғанда, агрессор елдің мемлекеттік концернінен мұндай активті тікелей сатып алып, оған миллиардтаған қаржы аудару нұсқасы қолайсыз болуы мүмкін.
