Ойын бизнесінің индустриясын бақылау мәселесі қоғам мен мемлекетті алаңдатады, осыған орай сала ұсынып отырған заңнамалық өзгерістер өзекті болып отыр.
Үлкен спорттағы – букмекерлік кеңселердің рөлі
Еуропаның кейбір елдері бірнеше ондаған жылдар бойы спорт саласы мен ойын индустриясын дамытуды тең дәрежеде қарастырады.
Сонымен, толықтай Норвегия үкіметіне тиесілі Norsk Tipping операторы өз пайдасының 64%-ын спорттық бастамаларды дамытуға бағыттайды, компания табысының 18%-ын мәдени мақсаттарды жүзеге асыруға жұмсайды. Қалған 18% – Норвегиялық спорт конфедерациясына, Олимпиадалық немесе Паралимпиадалық комитеттерге кірмейтін коммерциялық емес және гуманитарлық ұйымдарды қолдауға арналады. Мұндай қаржыландыру жүйесі елімізде спорттың дамуына септігін тигізетіні анық.
Біздің елімізде де осы салаға қатысты мәселелерді шешуге болады, оның көмегімен шешілетіні:
• жүздеген, мыңдаған қазақстандықты түсіріп, сан соқтырған заңсыз онлайн сайттармен күрес;
• лудомания (бұл – құмар ойындарға тәуелділік), ойыншылардың отбасына орны толмас зиян келтіру;
• ойын бизнесі ұйымының кірісінен бюджетке нысаналы төлемді айқындау арқылы спортты қолдау.
Ендігіде бәрі рет-ретімен баяндайық.
Ағымдағы жылдың басында бәс тігу бизнесінің өкілдері ойын бизнесіне салық жүктемесін (ҚҚС ставкалары бойынша) қайта бөлу мүмкіндігін қарастыруды ұсынды, бұл өз кезегінде кірістің белігін бір бөлігін бұқаралық спортқа бағыттауға мүмкіндік береді. Бұдан бөлек, ойын ұйымдарының қызметі туралы мәліметтерді жинау құралы ретінде белгілей отырып, Мөлшемелерді Есепке Алу Орталығына қаржылық операцияларды жүргізу мүмкіндігін алып тастау ұсынылды.
Бұл ретте барлық жүргізіліп отырған операцияларды бақылауды реттеуші орган – Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт Министрлігіне ай сайынғы есеп беруді қамтамасыз ететін ФДО жүйелеріне тапсыру керек.
Сала өкілдері, басқалармен қатар, құмар ойындардың шамадан тыс көбеюінен туындаған психикалық аурумен күресуге қаражат бағыттау туралы бастама көтерді.
Бұл міндетке – жергілікті спорт және қоғамдық ұйымдардың, сала өкілдерінің пікірін ескере отырып, - Мәдениет және спорт министрлігі тәртібінде бекітілген кешенді бағдарлама әзірлеу арқылы – ойын бизнесінен бюджетке төленетін мақсатты төлем арқылы нысанда жиналатын қаражат есебінен қол жеткізіледі.
Ақпараттандыру және көлеңкелі нарықпен күрес
Ойын бизнесінің әлеуметтік жауапкершілігі құмар ойындарға тәуелділіктен зардап шегетін ойыншылар мен жақындарына қолдау көрсететін ұйымдарды қаржыландыруды ғана емес, сонымен қатар ойыншыларды жауапты ойын туралы уақытылы және толық ақпараттандыру беріледі.
Айта кетейік, 2022 жылдың басында күшіне енген ДДС ұйымының түзетулерімен АХК-11 сәйкес құмар ойындардың бұзылуы нақтырақ айқындала бастады, бұл әрине мамандардың назарын аударды. Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесі бұл бағытта профилактикалық жұмыстарды жүргізбейтіндіктен, ойын бизнесінің өкілдері ойыншының белгілі бір уақытқа бәс тігуін реттейтін өзін-өзі шектеу тұжырымдамасын енгізу туралы бастама көтерді.
«Ойын бизнесі туралы» заңның өзі құмар ойыншыларды ішінара ғана ескертеді, бірақ интернет-ресурстардың көпшілігінде құмар ойындарға тәуелділік және құмар ойындарға байланысты ықтимал тәуекелдер туралы ақпарат жоқ.
Құмар ойындарға тәуелділіктің болуын анықтауға арналған интерактивті тестілерді, құмар ойындарға тәуелділік туралы материалдарды енгізу – осының барлығын тиісті заңды толықтыру арқылы жүзеге асыруға болады.
Сонымен қатар, бұл әдісті жүзеге асыру тиісті бөлімнің қатысуы туралы деректерді талдауға және жинауға ықпал етеді.
Назар аударатын тағы маңызды қосымша – лицензиарлардың электрондық тізілімінде көрсетілмеген, бірақ қазақстандық бәс тігушілер арасында танымал офшорлық букмекерлік бәс тігу сайттары қолданады.
Қазіргі уақытта Қазақстанда ойын бизнесін шетелдік ұйымдастырушылардың қызметіне тыйым салынған, алайда Қазақстан аумағында әрекет ететін барлық операторларды тізілімге енгізу ойыншылардың өздерін қамтамасыз етеді, соның ішінде ҚР лицензиясы бар операторлар клиенттерінің санын көбейтеді. Осыған байланысты, 2022 жылы ұсынылған нұсқада енгізу офшорлық клиенттердің кетуіне әкеледі, бұл көлеңкелі экономиканың дамуына қиындатады, өйткені басқа букмекрелік кеңселерге мұндай бәсекелестікке төтеп беру қиын болады.
Ымыралы шешімдерге қол жеткізу сала өкілдері мен мемлекеттік уәкілетті орган арасындағы құрылымдық диалогқа ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, екі тараптың да басшылыққа алуы тиіс гуманитарлық көзқарасқа негізделген.
Тиімділігі дәлелденген жауапты ойын тәжірибесін қабылдау, сондай-ақ бизнес қауымдастығы ұсынған бастамаларды жүзеге асыру арқылы сала проблемаларды шешу елесін жасамайды. Керісінше, қоғамдық және әлеуметтік қажеттерді қанағаттандыру үшін жұмыс істейтін болады.
