Абай бүкіл жаңалықтың жаршысы болған, және ол оны тудырған ортадан бір саты жоғары тұрған. Еңбекті қоғамның байлығы мен молшылығына жалғыз жол ретінде бағалады. Халық пен үстемдік арасындағы антагонистік қайшылықтарды ашты. Руаралық жазаларға қарсы тұрды, мансапқұмарлық пен феодалдықты сынады.
Абай дін жанашырларына деген көзқарасымен ерекшеленді. Олардың көбі дінді түсінбейтіндігін көріп, ол былай деп жазды: "менің ойымша, қазақтарды шынайы мұсылман деп атауға болмайды».
Қазақ ағартушысы мемлекеттік басқару мен тәртіпке қатысты мәселелерде демократиялық ұстаным-дарды ұстанды. Билік қызметіне адал, халық игілігі үшін қызмет етуге мүдделі адамдар сайлануы тиіс деп санаған. Абай билеушілер мен көпшілік халық массаларының мүдделері арасындағы қарама-қайшылықтарды шешу жолдары оны қатты алаңдатты.
Ол сондай-ақ қоғамның, заңның және жеке тұлғаның өзара тәуелділігі қандай екенін аяғына дейін анықтай алмады.
Бірақ халықтың өмірін жақсарту жолдарын ақын ең алдымен қоғамның экономикалық негізін өзгертуді көрді. Ол қазақтардың прогрессивті дамуын егіншіліктің, қолөнердің және сауданың дамуы-мен тығыз байланыстырды.
Надандықты жеңе алатын негізгі күш ғылым мен ағартуда деп есептеді. Барлық халық үшін бейбітшілік пен өзара түсіністіктің қажеттілігін мойындай отырып, тек осы жағдайларда ғана қоғамның негізгі қозғаушы күштері – ғылым, озық идеялар, мәдениет толық көлемде дами алады және бүкілха-лықтық игілік алады деп есептеді.
Бүкілхалықтық игілікті армандай отырып, бірінші кезекте ағарту мен ғылым, қазіргі құрылысты өзгертуге қабілетті деп есептей отырып, өзін сол заманның ағартушылары деңгейінде ұстанды.
Абай ойының прогрессивтілігі оның шығармаларында көрсетілген. Ол әйелді – ананы отбасы тірегі ретінде жырлап, қалың малды, көп некелілікті жоққа шығарып, қазақ қоғамындағы әйелдің тең құқығы үшін күрескен. «Көзімнің қарасы» («Ты зрачок глаз моих»), «Қызарып, сұрланып» («И краснеть, и блед-неть»), «Ғашықтық тілі – тілсіз тіл» («Язык любви – язык без слов») өлеңдерінде махаббат күші, әйелдің сұлулығы көрсетілген.
Абай – қазақ халқының про-грессивті дамуы мен ойлауының негізін қалаған философ. Оның көп ұлтты біртұтас қоғамның, мемлекеттік құрылыстың, әлеуметтік құндылықтардың, демократиялық қоғамның өзара іс-қимылының көрінісі ұрпақтан-ұрпаққа берілуде.
Осыған орай, мерейтойды ме-рекелеу жылы қылмыстық-атқару жүйесі жоспарлаған іс-шаралар топтамасы шеңберінде Шығыс Қазақстан облысы бойынша ҚР ІІМ ҚАЖД ОВ-156/17 мекемесінің әкімшілігі арнайы контингент арасында "Абай Құнанбаев ойының қазіргі қазақстандық қоғамға әсері: қазіргі күнгі өзектілігі" тақырыбында диспут өткізді.
Кездесуге дайындық алдын ала жарияланып, қатысушылардың ұлы ақынның еңбектерін зерттеу үшін бір айдан астам уақыт болды.
Нәтижесінде қатысушылар Абай Құнанбаевтың шығармашылығын терең білетіндіктерін көрсетті. Сонымен қатар, кейбір қатысушылар ағартушының өмір сүру кезеңіндегі қазақ халқының қазіргі заман шындығы мен жағдайы арасындағы параллель жайында ой түйіндеді.
Пікірталасқа қатысушылардың өнерін бағалай отырып, қазылар алқасы-мекеме бастығының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Мақсат Серікұлы Адамовтың және Шығыс Қазақстан облысы Жарма ауданының активінің басшылығымен мекеме әкімшілігінің қызметкерлері Абайдың қырық бес "Қара сөз" – "Гаклия" мысалында көркемдік проза мен қоғамдық ойдың дамуына қосқан елеулі үлесі туралы баяндамамен ерекше әсер етті.
Баяндама жастарды халық да-налығының рухани бастауларына, гуманистік идеалдардың салтанатына, туған халқының шексіз мүмкіндіктеріне деген сенімін арттырудағы осы өсиеттердің маңызды рөліне шоғыр-ланды.
Екінші орынды М. О. Әуезовтың "Абай" және "Абай жолы" атты екі кітабында жазылған көрнекті ақын-ағартушы, оның өмірі мен шығармашылығына талдау жасады.
Үшінші орынды Қазақ ұлттық өнер тарихында ерекше орын алатын Абайдың музыкалық мұрасына экс-курсиясы бар мекеменің бос уақыт клубы иеленді.
Абай халық композиторлары-ның Біржан сал, Ақан сері, Тәттімбет, Жаяу Мұса және т.б. әндерін, күйлерін жатқа білді және жоғары бағалады. Ақынның музыкалық сыйы лирикалық әндерде өз көрінісін тап-ты. «Айттым сәлем, Каламкас» («Шлю привет тебе, тонкобровая…»), «Қор болды жаным» («Унижена моя ду-ша»), «Сұрғылт тұман» («Серые ту-чи»), «Ата-анаға көз қуаныш» («Уте-шение отцу и матери»), «Татьянаның хаты» («Письмо Татьяны») және т.б. әндер халық ән шығармашылығына жаңа әуенді ырғақтар, формалар мен өлшемдер, көркем әдебиетті пайда-ланудың жаңа принциптері енгізілді – ол бүгінгі күнге дейін шығармашы-лықта қолданылатын тілдің мәнерлі құралдары.
Біздің ұлы ақынның, философ және ағартушының шығармашылығы бүгінгі күнге дейін өзекті, сұранысқа ие және танымал екендігі қуантады.
Кезекте басқа қоғамдық іс-шаралар күтілуде: Абай шығармала-рының мәнерлеп оқу және әншілерінің гала-концерті, біздің ұлы ақынның әдеби және музыкалық шығармаларының желісі бойынша шығармалар мен халық шығармашы-лығының байқауы.
Н.Д.Сағындықов, ШҚО бойынша ҚАЖД ОВ-156/17 мекемесінің бастығы, Әділет майоры.
Мақала дайындауда және диспут өткізгенде қолданылған әдебиеттер (А. Құнанбаев шығармаларынан басқа):
- Қазақстан тарихы (бұрыңғы заманнан қазіргіге дейін). 5 томдық. Т. 3. Алматы «Атамұра» 2010, – 768 бет, илл., карталар – 535-540 беттер.
- Қазақстан. Ұлттық энциклопедия, т.1. / Бас ред. Б. Аяған. — Алматы: Бас редакция: «Қазақ энциклопедясы», 2004 – 560 бет. – 67-69 беттер.
- Ақмола: Энциклопедия – Алматы: Атамұра, 1995, 400 бет 282-283 беттер.
