Qazaqstanda ınklúzıvti bilim berý júıesi sońǵy jyldary qarqyndy damyp keledi. Bul baǵyt memlekettiń strategıalyq basymdyqtarynyń biri ǵana emes, qoǵam aldyndaǵy úlken jaýapkershiliktiń kórinisi. Árbir balaǵa, onyń ishinde erekshe bilim berý qajettiligi bar balalarǵa da sapaly bilimge teń múmkindik jasaý – ádiletti qoǵam qurýdyń basty sharty. Sondyqtan búginde elimizde keshendi jumystar júrgizilip, ınklúzıany ilgeriletýge arnalǵan nátıjeli jobalar júıeli túrde júzege asýda.
Elimizde ınklúzıvti bilim berýdi ilgeriletý jolynda sheshýshi ról atqaryp otyrǵan jetekshi mekemelerdiń biri – QR Oqý-aǵartý mınıstrligine qarasty Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy. 1992 jyly qurylǵan bul ortalyq erekshe bilim berý qajettiligi bar balalardyń sapaly bilimge qol jetkizýine ǵylymı jáne ádistemelik qoldaý kórsetip keledi. Ortalyq tek dıagnostıka júrgizýmen shektelmeı, oqytý men tárbıeleýdiń zamanaýı úlgilerin ázirlep, pedagogterge ádistemelik qoldaý kórsetip keledi.
Búginde elimizde erekshe balalardyń qatary 240 myńnan asyp otyr. Bul kórsetkish jaı ǵana statısıka emes, memleket pen qoǵamǵa úlken jaýapkershilik júkteıtin faktor. Memleket osy mindetti atqarý úshin naqty qadamdar jasaýda. «Bilim týraly» Zańda ár balanyń bilim alý quqyǵy zańmen kepildendirilgen bolsa, qazir «Múmkindigi shekteýli balalardy (tulǵalardy) qoldaý jónindegi» arnaıy zań jobasy ázirlenýde. Bul qujat balany týǵan kúninen bastap kámeletke tolǵanǵa deıin keshendi súıemeldeýge baǵyttalǵan.
Inklúzıany damytýdaǵy mańyzdy jańalyqtardyń biri – 2021 jyldan bastap jalpy bilim beretin mektepterdiń shtattyq kestesine pedagog-assıstent laýazymynyń engizilýi. Bul mamandar balany derbes bilim alýǵa deıin jeke súıemeldep, oqý prosesinde ǵana emes, áleýmettik ortaǵa beıimdelýine de yqpal etedi. Búginde pedagog-assıstentterdiń qatary 3 500-ge jetti. Olar endi tek mektepte emes, mektepke deıingi uıymdarda jáne tehnıkalyq, kásiptik bilim berý oryndarynda da qyzmet etedi. Sonymen birge, jalpy bilim berý uıymdarynyń shtattyq kestesine arnaıy pedagog engizilip, mekteptiń psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeý qyzmetiniń negizgi býynyna aınaldy.
Mundaı jańashyldyqtar tek kadrlyq qoldaýmen shektelmeıdi. 2022 jyly erekshe bilim berý qajettilikterin baǵalaý qaǵıdalary men psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeý qaǵıdalary bekitilip, sonyń negizinde úsh deńgeıli jańa model engizildi. Endi alǵashqy satyda muǵalimder synyptaǵy balalarǵa jeke ári dıfferensıaldy tásilderdi qoldana otyryp, olardyń múmkindigine qaraı bilim beredi. Kelesi deńgeıde mekteptiń psıhologıalyq-pedagogıkalyq súıemeldeý mamandary túzetýge jáne damytýǵa baǵyttalǵan jeke baǵdarlamalardy iske asyrady. Al úshinshi deńgeıde sýrdopedagog, tıflopedagog, klınıkalyq psıholog sekildi arnaıy mamandar tartylyp, qajet jaǵdaıda basqa da múddeli mekemelermen birlesken jumys júrgiziledi. Osyǵan qosa, qoldaý kabınetteri men jeke oqý baǵdarlamalaryna jańa talaptar bekitilip, erekshe balalardyń sapaly bilim alýyna qosymsha jaǵdaı jasaldy. Bul – júıelengen ári halyqaralyq tájirıbege sáıkes keletin tıimdi úlgi bolyp otyr.
Infraqurylymdyq turǵydan da eleýli ózgerister baıqalady. Qazirgi tańda elimizde 508 arnaıy bilim berý uıymy jumys isteıdi. Olardyń qatarynda 46 arnaıy balabaqsha, 99 arnaıy mektep, 110 psıhologıalyq-medısınalyq-pedagogıkalyq konsýltasıa (PMPK), 230 psıhologıalyq-pedagogıkalyq túzetý kabıneti (PPTK), 11 aýtızm ortalyǵy jáne 13 ońaltý ortalyǵy bar. Sońǵy jyldary ınklúzıvti kabınetterdiń sany aıtarlyqtaı artyp, búginde 1 051-ge jetip otyr. Mundaı qadamdar qoǵamda ınklúzıvti bilim berýge degen senimdi nyǵaıtty. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha elimizdegi mektepterdiń 91 paıyzy erekshe balalarǵa qolaıly jaǵdaı jasaǵan. Búginde Qazaqstanda erekshe bilim berý qajettiligi bar 73 990 bala ınklúzıvti ortada bilim alýda.
Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy pedagogterge ádistemelik qoldaý kórsetýdi nazardan tys qaldyrmaıdy. Sońǵy eki jylda QR Oqý-aǵartý mınıstrliginiń tapsyrmasyna sáıkes ortalyqta 83 oqýlyq pen oqý-ádistemelik keshen, 15 ádistemelik usynym jáne 67 tıptik oqý baǵdarlamasy ázirlenip, mektep tájirıbesine engizildi. Sonymen qatar, 2023–2024 jyldary ortalyqta 1 623 pedagog biliktiligin arttyrdy. Bul salada biliktiligin jetildirgisi keletin pedagogterdiń qatary jyl saıyn artyp keledi. Munyń ózi kadr áleýetin nyǵaıtýdyń mańyzdy kórsetkishi bolyp tabylady.
Inklúzıvti bilim berý – qoǵamdaǵy ádilettilik pen teń múmkindiktiń aıqyn kórinisi. Ár balaǵa sapaly bilim alý múmkindigi jasalǵanda ǵana eldiń adamı kapıtaly artyp, órkenıetti qoǵam qalyptasady. Memleket pen qoǵamnyń ortaq maqsaty – osy múmkindikti barsha bala úshin qamtamasyz etý.
Laýra Butabaeva, Arnaıy jáne ınklúzıvti bilim berýdi damytýdyń Ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵynyń dırektory
