قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى سوڭعى جىلدارى قارقىندى دامىپ كەلەدى. بۇل باعىت مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى عانا ەمەس، قوعام الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ كورىنىسى. ءاربىر بالاعا، ونىڭ ىشىندە ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگى بار بالالارعا دا ساپالى بىلىمگە تەڭ مۇمكىندىك جاساۋ – ادىلەتتى قوعام قۇرۋدىڭ باستى شارتى. سوندىقتان بۇگىندە ەلىمىزدە كەشەندى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، ينكليۋزيانى ىلگەرىلەتۋگە ارنالعان ناتيجەلى جوبالار جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسۋدا.
ەلىمىزدە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى ىلگەرىلەتۋ جولىندا شەشۋشى ءرول اتقارىپ وتىرعان جەتەكشى مەكەمەلەردىڭ ءبىرى – ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنە قاراستى ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى. 1992 جىلى قۇرىلعان بۇل ورتالىق ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگى بار بالالاردىڭ ساپالى بىلىمگە قول جەتكىزۋىنە عىلىمي جانە ادىستەمەلىك قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. ورتالىق تەك دياگنوستيكا جۇرگىزۋمەن شەكتەلمەي، وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ زاماناۋي ۇلگىلەرىن ازىرلەپ، پەداگوگتەرگە ادىستەمەلىك قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە ەرەكشە بالالاردىڭ قاتارى 240 مىڭنان اسىپ وتىر. بۇل كورسەتكىش جاي عانا ستاتيستيكا ەمەس، مەملەكەت پەن قوعامعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىن فاكتور. مەملەكەت وسى مىندەتتى اتقارۋ ءۇشىن ناقتى قادامدار جاساۋدا. «ءبىلىم تۋرالى» زاڭدا ءار بالانىڭ ءبىلىم الۋ قۇقىعى زاڭمەن كەپىلدەندىرىلگەن بولسا، ءقازىر «مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالاردى (تۇلعالاردى) قولداۋ جونىندەگى» ارنايى زاڭ جوباسى ازىرلەنۋدە. بۇل قۇجات بالانى تۋعان كۇنىنەن باستاپ كامەلەتكە تولعانعا دەيىن كەشەندى سۇيەمەلدەۋگە باعىتتالعان.
ينكليۋزيانى دامىتۋداعى ماڭىزدى جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى – 2021 جىلدان باستاپ جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ شتاتتىق كەستەسىنە پەداگوگ-اسسيستەنت لاۋازىمىنىڭ ەنگىزىلۋى. بۇل ماماندار بالانى دەربەس ءبىلىم الۋعا دەيىن جەكە سۇيەمەلدەپ، وقۋ پروسەسىندە عانا ەمەس، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلۋىنە دە ىقپال ەتەدى. بۇگىندە پەداگوگ-اسسيستەنتتەردىڭ قاتارى 3 500-گە جەتتى. ولار ەندى تەك مەكتەپتە ەمەس، مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمداردا جانە تەحنيكالىق، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا دا قىزمەت ەتەدى. سونىمەن بىرگە، جالپى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ شتاتتىق كەستەسىنە ارنايى پەداگوگ ەنگىزىلىپ، مەكتەپتىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنىڭ نەگىزگى بۋىنىنا اينالدى.
مۇنداي جاڭاشىلدىقتار تەك كادرلىق قولداۋمەن شەكتەلمەيدى. 2022 جىلى ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىكتەرىن باعالاۋ قاعيدالارى مەن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋ قاعيدالارى بەكىتىلىپ، سونىڭ نەگىزىندە ءۇش دەڭگەيلى جاڭا مودەل ەنگىزىلدى. ەندى العاشقى ساتىدا مۇعالىمدەر سىنىپتاعى بالالارعا جەكە ءارى ديففەرەنسيالدى تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، ولاردىڭ مۇمكىندىگىنە قاراي ءبىلىم بەرەدى. كەلەسى دەڭگەيدە مەكتەپتىڭ پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق سۇيەمەلدەۋ ماماندارى تۇزەتۋگە جانە دامىتۋعا باعىتتالعان جەكە باعدارلامالاردى ىسكە اسىرادى. ال ءۇشىنشى دەڭگەيدە سۋردوپەداگوگ، تيفلوپەداگوگ، كلينيكالىق پسيحولوگ سەكىلدى ارنايى ماماندار تارتىلىپ، قاجەت جاعدايدا باسقا دا مۇددەلى مەكەمەلەرمەن بىرلەسكەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى. وسىعان قوسا، قولداۋ كابينەتتەرى مەن جەكە وقۋ باعدارلامالارىنا جاڭا تالاپتار بەكىتىلىپ، ەرەكشە بالالاردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا قوسىمشا جاعداي جاسالدى. بۇل – جۇيەلەنگەن ءارى حالىقارالىق تاجىريبەگە سايكەس كەلەتىن ءتيىمدى ۇلگى بولىپ وتىر.
ينفراقۇرىلىمدىق تۇرعىدان دا ەلەۋلى وزگەرىستەر بايقالادى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 508 ارنايى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ قاتارىندا 46 ارنايى بالاباقشا، 99 ارنايى مەكتەپ، 110 پسيحولوگيالىق-مەديسينالىق-پەداگوگيكالىق كونسۋلتاسيا (پمپك)، 230 پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق تۇزەتۋ كابينەتى (پپتك)، 11 اۋتيزم ورتالىعى جانە 13 وڭالتۋ ورتالىعى بار. سوڭعى جىلدارى ينكليۋزيۆتى كابينەتتەردىڭ سانى ايتارلىقتاي ارتىپ، بۇگىندە 1 051-گە جەتىپ وتىر. مۇنداي قادامدار قوعامدا ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋگە دەگەن سەنىمدى نىعايتتى. 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردىڭ 91 پايىزى ەرەكشە بالالارعا قولايلى جاعداي جاساعان. بۇگىندە قازاقستاندا ەرەكشە ءبىلىم بەرۋ قاجەتتىلىگى بار 73 990 بالا ينكليۋزيۆتى ورتادا ءبىلىم الۋدا.
ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى پەداگوگتەرگە ادىستەمەلىك قولداۋ كورسەتۋدى نازاردان تىس قالدىرمايدى. سوڭعى ەكى جىلدا ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس ورتالىقتا 83 وقۋلىق پەن وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەن، 15 ادىستەمەلىك ۇسىنىم جانە 67 تيپتىك وقۋ باعدارلاماسى ازىرلەنىپ، مەكتەپ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار، 2023–2024 جىلدارى ورتالىقتا 1 623 پەداگوگ بىلىكتىلىگىن ارتتىردى. بۇل سالادا بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرگىسى كەلەتىن پەداگوگتەردىڭ قاتارى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءوزى كادر الەۋەتىن نىعايتۋدىڭ ماڭىزدى كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى.
ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ – قوعامداعى ادىلەتتىلىك پەن تەڭ مۇمكىندىكتىڭ ايقىن كورىنىسى. ءار بالاعا ساپالى ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى جاسالعاندا عانا ەلدىڭ ادامي كاپيتالى ارتىپ، وركەنيەتتى قوعام قالىپتاسادى. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ورتاق ماقساتى – وسى مۇمكىندىكتى بارشا بالا ءۇشىن قامتاماسىز ەتۋ.
لاۋرا بۇتابايەۆا، ارنايى جانە ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى
