Mysyrdaǵy jaǵdaıdan habardarsyzdar. 6 qazaqstandyq stýdent joǵalyp baryp tabyldy. Osynda oqýǵa ketken. Dinı bilim alýǵa, arab tilin oqýǵa. Bulardy Mysyr polısıasy ustap áketken. Ázir olardyń ne sebepti ustalǵany aıtylǵan joq.
Osy jaǵdaıdan keıin Din isteri komıteti oılandy. Qazaqstan azamattarynyń shetelde dinı bilim alýyna qatań talaptar qoıylýy múmkin. Dinı qyzmet týraly jańa zańnama jobasyna osyndaı norma engizý usynylmaq eken. Kúni keshe Baqytjan Qulekeev aıtty (Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstriniń keńesshisi) muny.
Durys qoı, qalaı oılaısyz? Aıtalyq, álgi 6 stýdenttiń shetelge oqý ketkenin eshkim bilmeıdi. Tıisinshe, ne istep, ne bitirip júrgeninen de habarsyzbyz. Al Mysyrdaǵy ahýal aýmaly-tókpeli. Terorızmniń órship turǵany da belgili bul jaqta. Radıkaldy aǵymdar men polısıa arasynda kúres kúsheıip tur.
TUZAQQA TÚSÝ OŃAI
Qazaqstan azamattarynyń shetelde dinı bilim alýyn qatańdatý týraly zań qazirgi ýaqytta qanshalyqty ózekti? Nátıjesi bola ma? Ekstremızmniń aldyn-alýǵa septese me? «Qala men Dalanyń» osy jáne ózge de saýaldaryna saıasattanýshy Sultanbek Sultanǵalıev (sýrette) jaýap berdi.
– Bul zań jastardy teris dinı aǵymdardyń yqpalynan qorǵaı ala ma, qalaı oılaısyz?
– Shetelde dinı bilim alýdy qatańdatý týraly zańdy baıaǵydan qolǵa alý kerek edi, negizinde. Iá, áli de kesh emes. Osy arqyly jastarymyzdy teris dinı aǵymdardyń arbaýyna túsip qalýdan qutqaramyz degen úmit bar. Anyǵynda, tolyq dinı bilim almaǵan adam mundaı ıdeıamen jyldam ýlanady. Arbap alady olardy. Dinı ekstremızmniń ıdeıasymen bir ýlansa, qaıtyp qutqarý qıyn. Sony túsiný kerek.
– Sonda bul ıdeıanyń adamnyń sanasyn arbap alatyn qandaı qudireti bar?
– Qudireti deısiz be? Másele sony qabyldaýda jatyr ǵoı. Dinı bilimi jan-jaqty tolyqpaǵan, otanynda tájirıbeli ımamdar men dintanýshylardan jetkilikti deńgeıde tálim almaǵan jas sheteldik oqý ornyna tapsyrdy delik. Bitti. Tuzaqqa túsýi ońaı.
1) Saýd Arabıasynda
2) Mysyrda
3) Katarda
4) Irakta
5) Túrkıada
bir-birimen jaǵa jyrtysýǵa deıin baratyn túrli aǵymdar men ıslam mektepteri kóp. Olarǵa óz yqpalyn keńeıtý úshin belgili bir memleketten keletin jastardy bylaısha aıtqanda sanasyn ýlaý, ıdeıasyna sendirýi qajet.
Sosyn bularǵa naryq kerek. Aınalasyn taýysqan. Túgesken. Alysqa úńiledi. Bir kezdegi Keńes úkimetiniń quramynda bolǵan bes musylman el bar. Solar qyzyqtyrady bulardy. Maqsattary bizge ený kerek. Al onyń joly qandaı? Árıne, osy elderden ózderine oqýǵa kelgen jastardyń sanasyn jaýlaý...
OLARǴA AÝDITORIA KEREK
Iá, sóziniń jany bar. «Musylman álemi aýmaly-tókpeli kezeńdi bastan ótkerýde» deıdi Sultanǵalıev. Aıtýynsha, mundaı jaǵdaıda ıdeologıasy men ustanymdary bir-birine saı kelmeıtin túrli toptardyń arasynda aýdıtorıa úshin talas kúsheıedi. Bul aradaǵy aýdıtorıa – jastar.
– Qazaqstan azamattarynyń shetelde dinı bilim alýyn qatańdatý týraly zańdy qabyldaý bizdegi musylman qaýymdastyǵy úshin mańyzdy. Ony jat ıdeıalardan, qaýipti ıdeologıalardyn qorǵaý kerekpiz ǵoı. Bul zań elimizge oı-sanasy ýlanǵan jastar arqyly enetin ekstremıstik ıdeıalardyń kózin biteýi qajet.
Mynany túsinýimiz kerek. Dinı ekstremızmdi Dinı basqarmanyń nemese ımamdar ýaǵyzdarynyń kómegimen jeńe almaımyz. Bul keshendi másele jáne keshendi sharalar qabyldaýdy qajet etedi.
– Keshendi másele deısiz. Alǵashqy qadamdy neden bastaý kerek sonda?
– Mektepterden. Bilim sapasyn kóterýge tıispiz. Bul arada asyǵys-úsigis qabyldanǵan reformalar týraly aıtyp otyrǵan joqpyn. Ekinshi másele, aýyl turǵyndarynyń ál-aýqatyn kóterý kerek. Úshinshisi, árıne jastar. Olar búgini men bolashaǵyna senimdi bolýy tıis. Kareralyq baspaldaqpen joǵary órleı alaryna, áleýmettik turǵydan ósip-jetilerine kepildik berýi kerek, bılik. Toq eterin aıtqanda turmys túzelýi tıis. Sol kezde ekstremızm de ózimen-ózi joıylady.
– Elimizde dinı bilim alyp jatqandardyń sany qansha? Habardarsyz ba?
– Men bilsem dál qazirgi kúni Qazaqstandaǵy dinı oqý oryndarynda 2500-den asa adam bilim alýda. Kúni keshe mınıstr Nurlan Ermekbaev syrtta oqıtyndardyń sanyn aıtqan. Álemniń 13 elinde 323 qazaqstandyq dinı bilim alady eken. Osy arada bir túıtkil bar. Shetelge ketetinderdiń keıbireýi ol jaqqa óz erkimen attanǵan. Dinı basqarmadan bolmasa Din ister mınıstrliginen ruqsat ta suramaǵan. Bul adamdy ne bitirip júrgenin qalaı baqylaısyń?
Iá, bizdegi ımamdar men dintanýshylar bulardyń birazymen jeke dara áńgimelesken eken. Nátıjesinde birqatary oılanyp elge qaıtqan. Alaıda eger shetelge oqýǵa attanǵandardy qatań baqylaý bolsa munyń aldyn alýǵa da bolar edi.
TARAZY BASYN TEŃ USTAÝ QAJET
Iá, ras aıtady. Degenmen, qazir zaman basqa ǵoı. Táýelsizdik aldyq. Imamdarymyzdyń sany artqan. Sapasy da ósken. Dinı saýatymyz da 90-shy jyldarǵa qaraǵanda kóp tolysty. Endeshe jastarymyzdy sheteldik JOO-laryna dinı bilim alýǵa jiberýdiń qajettiligi bar ma qazirgi kúni? Buǵan qatysty Sultanǵalıev ne deıdi?
– Bul jaıynda men de oılanǵanmyn. Qajettilik joq dep kesip aıtýǵa bolmas. Durys aıtasyz, 90 jyldary elimizde dinı baǵytta sapaly bilim beretin oqý oryndary bolǵan joq. Búgindeelimizde 9 medrese men kolej, eki birdeı ýnıversıtet bar (Almatydaǵy «Nur Múbárak» jáne Túrkistandaǵy Iassaýı ýnıversıeti).
Bulardyń din mamandaryn daıarlap kele jatqanyna biraz ýaqyt boldy. Degenmen elimizdegi din mamandaryna biliktiligin jetildirýge kedergi keltirgen jón emes dep bilem, óz basym. Muny Nurlan Ermekbaev ta túsinip otyr.
Qazaqstan azamattarynyń shetelde dinı bilim alýyn qatańdatý týraly zańda «shetelde oqýǵa aldymen Qazaqstanda dinı bilim alǵan azamattarǵa ǵana ruqsat etiledi» degen tarmaq bar. Osy durys. Mınıstrlik, Dinı basqarmanyń ruqsatymen oqýǵa ketken adamda jaýapkershilik bolady.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
