Osy jáne elimizde ótken Májilis pen jergilikti máslıhattar saılaýyna qatysty ózge de oılaryn ekonomıs, qoǵam belsendisi Muhtar Taıjan Nartaı Aralbaıulynyń Youtube arnasyna bergen suhbatynda aıtty dep habarlaıdy Dalanews.kz.
«Bizde ádil saılaý ótti» dep eshkim aıta almaıdy!
«Baıaǵy jartas sol jartas! Buryn qalaı ótse saılaý, bul joly da solaı ótti. Taza, adal ári ádil saılaý ótti dep eshkim aıta almaıdy. Keshegi jelidegi jaǵdaılarǵa el kýá. Endi kóremiz, salǵan áýenderi qalaı bolatynyn. Prezıdent qolǵa alǵan saıası reformany jalǵastyramyz, Úkimet aýysady dep aıtyp jatyr.
Eger burynǵydaı, Úkimet quramyndaǵy adamdar tek ornyn ǵana aýystyratyn bolsa, onda úmit joq. Al jańa adamdar barsa, onda jańashyldyqtyń lebi baıqalýy múmkin. Iá, jańa adamdar ǵana jańa dúnıe jasaı alady dep oılaımyn», – dedi Taıjan Nartaı Aralbaıulymen bolǵan suhbatta keńinen kósilýge daıyndala otyryp.
Biraq bul pikir saýal tastaýshyny qanaǵattandyra almady: «Qazaqstanda ádil saılaý ótkizý úshin ne kedergi, sonda» dep abyndy ol.
– Ádil saılaý ótkizýge bizdiń memleket, saıası júıe áli daıyn emes, birinshiden. Ekinshiden, halyq ádil saılaý ótkizýdi nyq talap etken joq. Bálkim, mundaı talaptan sharshady ma, álde úmiti úzildi me, bilmeımin, biraq belgilisi, halyq ta saıabyr.
Iaǵnı «Demokratıa kerek, ádil saılaý qajet» dep attandap, óz quqyǵyn talap etken 100 paıyz jurtty bizdiń elde áli kórgen emespin. Saılaý aıaqtalǵan soń Astanada, sodan soń Almatyda bir tóbe adam narazylyq bildirip, kóshege shyqty, biraq ol az. Mysaly, Astanada 1 mıllıon, Almatyda 2 mıllıon halyq dep alsaq, ony kóshege shyqqandar sanyna shaqsaq, árıne óte az. Demek, bul qarasha halyq ta ashyq demokratıaǵa daıyn emes degen sózdi tanytsa kerek.
– Al bılik nege ózgerýge daıyn emes?
– Bılik degen, – bıznes. Iaǵnı qazirgi júıe. Ol arada memlekettiń aqshasy bar, latıfýndıser bar. Munaı-gaz, basqa da bizde ıgeriletin shıkizattar jyl saıyn belgili bir adamdarǵa mıllıardtaǵan aqsha ákelip jatyr. Sondyqtan mundaı saıası júıeni eshkim ózgertkisi kelmeıdi. Óıtkeni ol kádimgi bıznes.
«Aýyl» partıasynyń Májiliske ótpeýi kópke tosynsyı boldy
– «Aýyl» men «Adal» saıası partıalarynyń tıisti jeti paıyzdyq mejeni ıgere almaı qalýy siz úshin tosynsyı boldy ma?
– Iá, solaı dep aıtýǵa bolady. Men, negizinen, halyq «Aýylǵa» kóp daýys beredi dep oılaǵanmyn. Óıtkeni birinshiden, ol eń qarapaıym, ataýy jaǵynan da qazaqqa jaqyn partıa. Sondyqtan kóbirek daýys alsa, osy partıa alar–aý dep oılaǵanmyn. Al «Adal» jańadan qurylyp, kópke qatty tanyla qoımaǵandyqtan, ol kóp daýys jınaı qoımas dep oıladym.
Latýfındısterdiń múddesin qorǵaıtyn adammen bir ústel basynda otyra almaımyn
– «Adaldyń» qataryna tanymal tulǵalar tartyldy: jýrnalıser, zańgerler. Shynymen de, qyzyǵatyndaı bul partıanyń qandaı ereksheligi bar? Jalpy, Sizdi olar óz sapyna shaqyrǵan joq pa?
– Joq, shaqyrsa da men onda barmas edim. Árıne, rebrendıng degen, – kózboıaýshylyq. Biz bul partıanyń artynda kim turǵanyn, ustanymdary qandaı ekenin jaqsy bilemiz. Máselen, óz basym qarsymyn olarǵa, ásirese jer máselesine kelgende. Osy partıanyń múshesi, Almasbek Sadyrbaev burynnan «Atameken» ulttyq ekonomıkalyq palatasynyń múshesi. Ol Qazaqstan azamattaryna jerge jekemenshik boıynsha jol ashýymyz kerek dep jatyr. Bir qaraǵanda, onda turǵan dáneme joq, durys talap sekildi kórinedi bul. Biraq, biz bilemiz ǵoı, ol naǵyz latıfýndıserdiń (iri jer ıelenýshilerdiń) múddesin qorǵaıtyn azamat. Mine, ol adam «Adal» partıasy keńesiniń múshesi. Al men ondaı adammen qalaı bir uıymda bolamyn, bolmaımyn, keregi joq...
– Tımýr Qulybaev osy partıanyń egesi degen pikirge qalaı qaraısyz? Sol ras pa?
– Olaı kesip aıta almaımyn, óıtkeni meniń qolymda dálelderim joq. Biraq Eldar Jumaǵazıev Tımýr Qulybaev basshylyq etetin «Atameken» UKP basshysynyń birinshi orynbasary ekenin bilemiz, jańaǵy sóz etken Almasbek Sadyrbaı da sol uıymda jumys istegen...
– Olıgarhtardyń saıasatqa aralasýy qaýipti me?
– Negizinen, dúnıejúzi boıynsha, ár partıanyń ar jaǵynda olıgarhtar turady.Ýkraınada da solaı, Amerıkada da solaı.
Jalpy, olıgarhtardyń arasynda básekelestik bolýy kerek, ıaǵnı olıgarhtar ártúrli bolýy tıis. Árqaısysynyń óz medıasy, basqa da quraldary bolsa, bılikke talas kezinde naǵyz qyzý báseke júredi. Al bizde ondaı joq qoı. Bizde – monopolızm.
«Komýnıserdiń» Májiliske ótýi óte ǵajap jaǵdaı!
– Atyn ózgertip, saılaýǵa túsken Qazaqstan Komýnıstik partıasynyń Májiliske ótkeni eldi shok qylyp jatqany belgili...
– Ony aıtasyz, olar burynǵy kórsetkishten 2-3 paıyz artyq daýys aldy. Ol, shynymen de, óte ǵajap jaǵdaı. Men ózim oǵan senbeımin. Aty ózgergenimen, zaty ózgergen joq. Ony bári biledi. Burynǵy adamdar sol arada áli otyr. İshteı eshqandaı ózgeris bolǵan joq, tek atyn ǵana ózgertkeni bolmasa.
– «Aq jol» partıasy týraly ne deısiz?
– «Aq jol» sońǵy jyldary ultshyl ustanymdy berik ustana bastaǵan. Sondaı yńǵaı kórsetedi. Máselen, quramyna Qazybek Isa syndy ultshyl adamdy tartqan. Sońǵy jyldary Alashorda týraly birneshe kitap shyǵardy. Sol ıdeologıaǵa jaqyndap bardy. Ekonomıkalyq jaǵynan aıtyp otyrǵandary, bylaı qarasaq, jaman emes. Sol sebepti bul partıa laıyqty daýys aldy, ol shyndyqqa jatady dep esepteımin.
Álbette, ony táýelsiz partıa dep aıta almaımyz. Qazaqstanda birde-bir táýelsiz partıa joq. Degenmen bul burynnan kele jatqan, birneshe shaqyrylym boıynsha Májiliste tóbe kórsetken, tájirıbeli partıa.
– Nur Otan partıasy 71,97 daýysqa ıe boldy. Qalaı, kóńilge senim uıalata ma?
– Nur Otan partıasynyń 71,97 daýysqa ıe bolýy, endi artyqtaý. Menińshe, olardyń taza jınaǵany – 40-45 paıyz bolyp qalady. Halyqtyń kóńil kúıi qandaı ekeni belgili, olar ótken 30 jylǵa razy emes.
Nur Otandy maqtaǵanymnyń sebebi bylaı edi...
– Ótken saılaýǵa qaraǵanda Nur Otan partıasynyń úlesi 10 paıyzǵa kem. Bul bir nárseni bildire me?
– Menińshe, 10 paıyz degen de az. Ol 30-40 paıyz kem bolýy kerek edi...
– Saılaýǵa baryp daýys bergen soń jelide jazba jarıaladyńyz. Ol arada Nur Otan týraly jaqsy pikir aıtypsyz. Sonda ózińiz áli osy partıadan úmit kútesiz be?
– Osyǵan deıin Májilistegi depýtattardyń 84-i Nur Otannan bolǵan. Al jańa tizimde solardyń tek 24-iniń aty-jóni kórsetilgen. Iaǵnı kóbisi ketken. Men sol ketken adamdardyń tizimin qarap shyqtym.
Mysaly, Gúljan Qaraǵusova, Zaǵıpa Balıeva, Bojko, Qýanysh Sultanov ketti. Olar burynnan kele jatqan adamdar, tipti arasynda Kolbınge daýys bergenderi de bar.
Mine, osylar ketip, ornyn jańasy basqan. Al olar kimder? Qandaı jolmen bolsa da Aıdos Sarymnyń Májiliske barǵany tıimdi.
Mysaly, Aıdos Sarymdy Qýanysh Sultanovpen salystyrǵanda, ol – progres. Taǵy da aıtatyn bolsaq, Qanat Nurov degen azamat bar. Ózbekovpen salystyrǵanda ol da progres. Osylaı-osylaı jańa býyn Májiliske kelse, onda ol qandaı partıa bolsa da úmit artýǵa bolady.
Men partıalar atynan debatqa túskenderdi syrttaı baqylap otyrdym. Biraq olardyń eshqaısysy el ekonomıkasynyń damýyna ne kedergi ekenin aıta almady. Iaǵnı kvazımemlekettik sektordy azaıtý kerek ekendigin eshqandaı partıa aıtpady.
Qazirgi kvazımemlekettik sektor alda da osylaı qala berse, bizdiń ekonomıkamyz eshqashan damymaıdy. Jumyssyzdyqty biz eshqashan jeńe almaımyz. Ol – shart. Biz Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtan bas tartpasaq, óndirisimiz eshqashan damymaıdy. Odan keıingi negizgi faktor – sot júıesi máselesin de eshkim qozǵamady. Táýelsiz, ashyq ári ádil sot júıesi bolmasa, onda ekonomıkamyz kóterile almaıdy, ıaǵnı mundaıda qoǵamda ádilet bolmaıdy, ekonomıkada damý bolmaıdy.
– «Adal» partıasynyń tóraǵasy saılaýdyń aldyn ala qorytyndysy shyqqan soń Nur Otandy jeńisimen quttyqtady. Muny qalaı túsinýge bolady?
– Ony bir ǵana sózben aıtýǵa bolady. Taza jaǵympazdyq.
– Janbolat Mamaı keshke deıin narazylyq bildirip, kóshede turamyz dedi...
– Ol jas, energıasy mol jigit. Onyń áreketin túsinemin, ondaı adamdar bizde bolýy tıis. Jas kezimde men de sondaı bolǵanmyn. Jalpy, adam taǵdyry qandaı bolsa, ult taǵdyry da sondaı bolady. Eger adam jumys istegisi kelmese, sportpen shuǵyldanbasa, eliniń jaıyna bas aýyrtpasa, ómiri de solaı súreń bolyp óte shyǵady. Ult ta solaı. Belsendilik tanytpasa, el jaıyna bas aýyrtpasa, qajet kezde uıysyp, uıymdasa almasa, ulttyń taǵdyry da súreń sıpatqa ıe.
Meni shaqyrsa, mınıstr bolar edim
– Úkimet aýyssa, odan qandaı úmit kútesiz?
– Úkimet aýysady. Mamın kete me álde qala ma, ol jaǵyn naqty aıta almaımyn. Biraq Úkimetke jańa adamdar kerek. Mysaly, ol araǵa meni shaqyrsa, men barar edim. Óıtkeni oǵan meniń boıymdaǵy kúshim, basymdaǵy bilimim de jetedi dep oılaımyn...
