Qazirgi tańda, jaqynynan aıyrylyp, qaıǵy jutyp otyrǵan otbasy qaraly salttan góri, kóbine kóp kóńildi dastarqannyń sánine aýdara bastaıdy. Osy máseleni tolyqtaı zertteý úshin biz «QAMQOR-SHARAPAT» Ortalyǵynan biraz málimetti jınap, zerttep kórdik, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Qaıǵynyń ózine emes, onyń syrtqy kórinisine basymdyq berip, bári de bir-birinen qalǵysy kelmeı, ózara jasyryn básekege túsip ketedi. Alaıda, qazirgi qoǵamda janaza rásimi óziniń bastapqy maǵynasynan alystap, sán-saltanatqa, jasandy abyroı jarysyna aınalyp ketkendeı.
Búginde keń dastarhan jaıylyp, 200-300 adamǵa deıin as berý úshin záýlim meıramhanalar jaldanatyn boldy. Marqumǵa qurmet kórsetý degen jeleýmen myńdaǵan teńge shashylady.
Ysyrapshyldyq: Qazaq tarıhyndaǵy kórinisteri men saldary
Qazaq halqynyń turmys-tirshiligi, salt-dástúri men dúnıetanymy ǵasyrlar boıy qalyptasqan. Tarıhtyń ár kezeńinde halqymyzdyń ómirinde qonaqjaılylyq pen keńpeıildilik joǵary baǵalanǵanymen, osy qasıetter keıde ysyrapshyldyqqa ulasyp otyrǵany da jasyryn emes. Ysyrapshyldyq- tek búgingi kúnniń máselesi emes, ol qazaq qoǵamynda burynnan kele jatqan áleýmettik, moraldyq jáne ekonomıkalyq qubylys.
Qazaq qoǵamynda el aldynda abyroıly bolý, aǵaıyn-týysqa, rýlastaryna óz mártebesin kórsetý úshin as berý, toı jasaý, qonaq kútý sıaqty joralǵylarda óz materıaldyq jaǵdaıyna qaramaı mal soıyp, dúnıe shashý keń taraǵan. Keı jaǵdaılarda toı-dýmandarda júzdegen jylqy soıylyp, dúnıe-múlik ashyq taratylǵan.
Dástúr men ysyrapshylyqtyń arasy
Bir aýylda bolǵan oqıǵa. Atasy qaıtys bolǵan azamat Almatydan arnaıy «KamAZ»- ben dastarqandyq ydys-aıaq, banketke arnalǵan oryndyq, shatyryna deıin aldyryp, 200 adamǵa arnap as berdi. Keıin marqumnyń artynda qalǵan týystary men balalary birneshe aı boıy qaryzdan shyǵa almaı, nesıe alýǵa májbúr bolǵan. Bul-bir ǵana mysal.
Qazaqstan Musylmandary Dinı Basqarmasynyń dinı rásimderde ysyrapqa barmaý jolyndaǵy jumystary
Qazaqstan Musylmandary Dinı Basqarmasynyń (budan ári - QMDB) Tóraǵasy, bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanulynyń bastamasymen, 2020 jyly QMDB janyndaǵy «Ǵulamalar keńesi» janaza rásimin atqarý men zırat kótergende jáne qudaıy as-jıyndarda ysyrap pen básekelestiktiń aldyn alý maqsatynda eldegi musylmandarǵa arnalǵan «Zırat jáne zıarat mádenıeti» jáne «As berý mádenıeti» atty konseptýaldy qujattar qabyldaǵan.
Sondaı-aq, Elordanyń Bas meshitinde qyzmet atqaratyn maman ózderi jumys isteıtin ortalyqtyń qyzmeti men baǵyt-baǵdary jaıly keńinen baıandap berdi.
«Janaza jáne jerleý rásimin (salttyq qyzmet kórsetý) atqaratyn QMDB janynda «QAMQOR-SHARAPAT» Ortalyǵy qurylǵan.
Ortalyq óz qyzmetin júgingen turǵyndardyń marqum bolǵan týystaryna, ıaǵnı máıitti - sharıǵat talabymen jýyndyrý, kebindeý, janazasyn oqý, avtokólik (avıa) qyzmeti arqyly tasmaldaý, qabir qazý-jerleý, qulpytas ornatý, zırat basynda jáne qudaıy as-jıyndarda Quran baǵyshtap-bata jasaý syndy salttyq qyzmetterdi atqarady.
Ortalyqtyń qyzmetine halyqtyń suranysy artýyna baılanysty, elimizdiń barlyq óńirlerinen Ortalyqtyń fılıaldary ashylyp táýlik boıy qyzmet etýde.
Ortalyq «Ótkenge qurmet - tirige mindet» taqyrybymen jyl saıyn meshitter jamaǵaty men eriktileriniń qatysýynda jylyna eki ret kóktem jáne kúz aılarynda respýblıka boıynsha zırattardy tazalaý sharasyn uıymdastyryp keledi.
El aýmaǵyndaǵy jergilikti zırat ákimshiligi Ortalyqqa zırattardyń ishinen arnaı jer-sektorlaryn bólýde, ol jerge jerlengen marqumdardyń qabir basyna salynatyn zırattardy jalpyǵa ortaq birizdilik mádenıetimen kóterýdiń úlgisin kórsetýde.
Sonymen qatar, Ortalyq elimizge tanymal İT kompanıalarymen jasalǵan memorandým negizinde salttyq qyzmetke elektorndy tapsyrys berý qyzymeti men zırattardy sıfrlandyrý jobasyn qolǵa aldy»,- deıdi maman.
Bizge arnaıy ýaqyt bólip, ashyq ári shynaıy suhbat bergen Elordalyq Bas meshittiń ımamy « Qudaı as» týraly jáne onyń mańyzy jaıly tarqatyp berdi.
«Dúnıe salǵan kisige saýaby tısin degen maqsatta beriletin asty «Qudaıy as» dep ataıdy. «Qudaıy as» ataýynan kórinip turǵandaı (Alla taǵalanyń razylyǵyn alý úshin) qaıtys bolǵan adamǵa arnalǵan as. Mundaı as qaıtys bolǵan kisi Allanyń raqymy men keshirimine bólený úshin ótkiziledi»,- deıdi ımam.
Eldegi musylmandarǵa arnalǵan «Zırat jáne zıarat mádenıeti» jáne «As berý mádenıeti» atty konseptýaldy qujattardan anyqtama:
Tarıhı túsinik
Qazaq halqynda qaıtys bolǵan adamdy dástúr boıynsha arýlap jýýdan bastap, aq mataǵa kebindeý, janaza namazyn oqý, shyǵaryp salý, jerleý, qoshtasý, asyn berý, qazanyń qaıǵysyn bólisý sekildi dinı jáne ulttyq joralǵylar bar.
Osyǵan qaraı qudaıy as berý joralǵysyn ótkizýdiń jyldar boıy qalyptasqan ózindik erekshelikteri men dástúrleri bar. Halyq túsiniginde beriletin astyń, oqylǵan Qurannyń, jasalǵan duǵa- tilektiń qaıtys bolǵan kisige tıgizetin paıdasy men saýaby jaıynda tereń senim qalyptasqan. Al marqumdarǵa as bermeý «ata-babasyn syılamaý, árýaqtardy qurmettemeý» dep sanalǵan. Sondyqtan, qudaıy as berýdegi osy joralǵylardy retteý- ózekti másele.
Sebebi, ýaqyt óte kele halyq arasynda «ata-babama as bermesem elden uıat bolady, perzenttik abyroıymnan aıyrylamyn» degen túsinik qalyptasty. Osylaısha qudaıy as bergende óliler qamy emes, tiriler rızashylyǵy (meıramhanada as ótkizý, qymbat dastarhan mázirine mán berý, t.b.) erekshe nazarǵa alynatyn boldy. Endigi kezekte, osy syndy burys senimderden sanaly túrde arylatyn ýaqyt keldi. Negizinde tirilerge de, qaıtqan kisilerge de paıdasy tıetin dúnıelerge birdeı mán bergen durys.
Qudaıy as berýdiń dindegi orny
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy tarapynan ázirlenip, jaryq kórgen «Janaza jáne jerleý rásimderi» kitabynda: «Qaıtys bolǵan kisiniń atynan as berý- ıslam sharıǵatynda mindetti túrde atqarylýy tıis paryz amaldaryna jatpaıdy. Iaǵnı, jasalmaǵan jaǵdaıda eshbir adam kúnáhar bolmaıdy. Biraq jalpy alǵanda jurtqa tamaq taratýdyń saýapty is ekenin Quran aıattarynan jáne hadısterden baıqaımyz. Dinimizde «mindetti túrde qaryzdanyp nemese ózińe qajetti qarjyńdy jumsap, qaıtys bolǵan kisi atynan iri qara mal soıyp, sadaqa ber» degen úkim joq. Sadaqalar, qudaıy astar berilgen jaǵdaıda ysyrapqa jol berilmesten atqarylýy tıis»- delingen [«Janaza jáne jerleý rásimderi»-Astana, 2017. -148 bet].
Qudaıy as berý mádenıetiniń negizgi jeti tiregi
1.Shynaıy nıet etý
- Qudaıy asqa jınalý
- Quran oqý, bata berý jáne duǵa jasaý
- Ysyrapqa jol bermeý
- Qudaıy asta ýaǵyz-nasıhat aıtý
6.Marqumdy eske alý jáne qaraly otbasyn jubatý
- Qudaıy asta qarapaıymdylyqty saqtaý
Ysyrapqa jol bermeý
As ta tók ysyrap jasaý kez kelgen otbasyǵa materıaldyq turǵyda shyǵyn ákeledi. Qasıetti Quranda: «…ishińder, jeńder, alaıda ysyrapqa jol bermeńder. Óıtkeni Alla Taǵala ysyrap etýshilerdi súımeıdi» delingen («Aǵraf» súresi, 31-aıat).
Mal-dáýleti bar adamdar da qudaıy asty qarapaıym deńgeıde bergeni jón. Alaıda marqumnyń atynan basqa da saýapty amaldar jasaýdy qalasa, jetim-jesirlerge, kedeı- kepshikterge qaıyr-sadaqa berip, meshit, medrese, mektep, bala-baqsha, halyq júretin jol, kópir salyp, aǵash egip, basqa da izgi ister arqyly óz nıetin iske asyrýyna bolady.
Qudaıy asqa arnap mal soıý mindet emes. Óıtkeni qudaıy asta jınalǵan adamdardy toıdyrý sharıǵat talabyna da, maqsatyna da jatpaıdy. Eń bastysy, as berýshilerdiń jáne oǵan qatysýshylardyń nıeti taza bolýy tıis.
Qudaıy asta káde (syılyq, tábárik, jyrtys jáne t.b. ) taratýdy sharıǵat talap etpeıdi.Oǵan jumsalǵan qarjyǵa shyn muqtajdardyń qajetin óteý- álde –qaıda saýapty.
Qudaıy asta qarapaıymdylyqty saqtaý
Qudaıy as dastarhanynda qarapaıymdylyq tanytý- ádeptiliktiń belgisi ári mádenıettiliktiń kórinisi.
Qudaıy as dastarhanynda dáýletti kisiler joǵary, jaǵdaıy tómender tómende otyrýy tıis degen teris túsinikten aýlaq bolý qajet.
Dastarhanǵa meılinshe turmysy tómen, áleýmettik az qamtylǵan jandardy kóbirek qatystyrǵan abzal. Onyń saýaby molyraq bolady.
Qasıetti Quranda: «Olardyń (izgi jandardyń) mal- múlik dúnıelerinde, kómek suraýshynyń da (joqshylyqqa sabyr etip, alaqan jaıýdy ar kóretin) paqyrdyń da tıesili aqysy (sybaǵasy) bar» dep baıandalǵan («Zárıat» súresi, 19-aıat). Qudaıy as bergende osy erejeni nazarda ustaý qajet.
Qudaıy astyń dastarhan mázirinde barynsha qarapaıymdylyq saqtalǵany jón.
Qudaıy as dastarhanynda dáýletine ne mansabyna qaraı emes, asqa kelgen kisige qarapaıymdylyqpen birdeı mámile jasap, kóńil bólinýi tıis.
Nelikten ysyrapqa baramyz?
- Qoǵamdyq qysym. «El ne deıdi?» degen ustanym.
- Salystyrý. «Basqalary osylaı ótkizdi, men de kem qalmaıyn» degen oı.
- Bilimniń jetispeýshiligi. Islam turǵysynan janaza mádenıeti jaıly naqty aqparattyń azdyǵy.
- Marqumǵa degen shynaıy qurmet- mol dastarqan men sán-saltanat emes. Ol – duǵa, sadaqa, jaqsy amal, artynda qalǵandarǵa qoldaý kórsetý.
