Qysqa merzimde aýǵan terıtorıasyn túgeldeı qolyna qaratqan “Talıban” elde óz tártibin ornatyp, Islam ámirligin quratynyn málimdep úlgerdi. Tálipter Kabýlge taqaǵan tusta, prezıdent Ashraf Ǵanı edel-jedel jınaldy da elden taıyp turdy. Amerıka Kabýl áýejaıyn qorǵaýǵa alyp,
AQSH-pen baılanysy bar degenderdi evakýasıalaýda.
“Al Reseı elshiligin tálipter qaraýyldaýda. Máskeý “Talıbanmen” aýyz jalasýy ábden múmkin. Táliptermen til tabyssa, bir bilgeni bar…”, – deıdi Ivan myrza.
Sarapshy “Talıban” ókilderiniń túneýkúngi málimdemesine kúmánmen qaraıdy. Olardyń radıkaldy ustanymnan taımaǵanyna senimdi. Aýǵanstanda tolyq ornyǵyp alǵanǵa deıin osylaı túlkibulańǵa salyp, siz ben bizdi aldaýsyrata turmaq.
“Zaıyrly” aýǵandar tálipterdiń topalańyn umyta qoıǵan joq. Bas saýǵalaýǵa májbúr bolǵan júzdegen, myńdaǵan adam “Talıban” bıliginiń tıranıa ornataryna kúmándanbaıdy. Aýǵanstandaǵy qazirgi jaǵdaıdy solardan surańyz. Tálipterdiń tanymy 20 jyl burynǵy deńgeıde qalǵan, ózgermedi”, – deıdi saıasattanýshy.
Biraq bul Qytaı, Reseı sekildi elderdi tolǵandyrmaıdy. Halyqtyń pikirimen sanaspaıtyn avtokrat derjavalarǵa “Talıban” bıliginiń tásili tańsyq emes. Beıjiń men Kreml táliptermen talaıdan beri kelissóz júrgizýde. Syrt kózge adam taǵdyry, áıel quqyǵy, sóz bostandyǵy sekildi taqyryptarǵa alańdaǵan syńaı tanytqanmen, shyn máninde túkirgeni bar. Sóı degen Preobrajenskıı Reseı men “Talıban” qozǵalysynyń arasynda qandaı kelissóz júrgenin tarqatyp aıtypty.
“Kreml úshin Aýǵanstandaǵy adam quqyǵy men sóz bostandyǵynyń aıaqqa taptalýy tragedıa emes. AQSH bıligi eldi tolyq tastap shyqqaly, Kreml táliptermen til tabysyp úlgerdi.
İlgeridegi máselelerge kóz juma qaraıtynyn aıtyp, eki jaqqa da tıimdi bolarlyq “áriptestikti” bastap ketýge ýaǵdalasty. Aýǵanstan aýmaǵynda qazba baılyq kóp. Reseı úshin bul aımaq Úndistanǵa esik ashatyn, tranzıttik dáliz. Orta Azıany “otarlap” alǵan reseılik kásipkerler úshin jańa ári iri naryq.
Esirtki saýdasy da burynǵyǵa qaraǵanda qyzady. Aýǵan halqynyń Amerıkanyń sandyǵynda jatqan 10 mlrd dollarǵa jeteqabyl qarajatyn AQSH bıligi tálipterdiń qolyna ustata salmasy anyq. Demek, olar eskirti saýdasymen “jan saqtaıdy”. Tálipterdiń esirki jasaıtyn zerthanalardy otqa orap jatqany týraly aqparatty óz basym estimedim.
“Talıbannyń” kelissózge kónetin yńǵaı tanytýy kózaldaý”, – deıdi sarapshy.
Onyń atap ótkenindeı bul tálipterdiń adam quqyn saqtap, “zaıyrly” aýǵandardy qýdalamasyn bildirmeıdi.
“Talıban” qazirgi avtorıtarly júıelerdiń oıyn erejesin jetik meńgergen. Tálipter Kreml men Beıjińnen kórgenin isteıdi.
…
Máskeý Orta Azıanyń tálipterden taısalatynyn kórip-bilip otyr. Aımaq elderi osydan 20 jyl burynǵy aýǵan shekarasynan tóngen qaýip-qaterdi umyta qoıǵan joq. Pýtın bıligi muny utymdy paıdalanbaq.
6 tamyzda Túrkmenstanda bas qosqan bestiktiń májilisinde aýǵan máselesi sóz bolǵan, bul jaıt Pýtınge birinshi kezekte jetken.
“ODKB-dan qaıran joq. Qarabaq soǵysy sonyń kórinisi. Aýǵanstanmen shektesetin Orta Azıa elderiniń shekarasyn Reseı áskeri kúzetkende ǵana tálipterdiń tábetin tejeýge bolady. Kreml propagandasy ázir osy ıdeıanyń tóńireginde úgit-nasıhat júrgizýde.
Shekarany kúzetýdi reseılik áskerılerge tabystaý úlken táýekelge barýmen teń. Pýtın bıligi budan keıin Orta Azıa aýmaǵynda Reseıdiń jańa áskerı bazalaryn ashý týraly áńgimeni qaıta mazdatady. Munyń sebebin aımaqtyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýmen túsindiredi. Sóıtip Máskeýdiń aımaqtaǵy yqpalyn odan saıyn arttyrýdy kózdep otyr. Pýtınniń maqsaty osy!
Orta Azıaǵa qaıtpek kerek? Olar Qytaıdyń kómegin qabyldamaıdy. Qoǵam qarsy. AQSH pen Batystyń áskerı bazalaryn ornalastyraıyn dese, Máskeý men Beıjińniń qabaǵynan qaımyǵady. Aımaq elderiniń manevr jasaıtyn múmkindigi joq…”, – Preobrajenskıı.
Onyń tuspaldaýynsha “Talıbannyń” aýǵan bıligine kelýi Reseıdiń Orta Azıadaǵy yqpalyn kúsheıte túsedi. Kreml “Talıbannan” qaımyqqan aımaqtyń Reseıdiń qushaǵyna kelip tyǵylar sátin kútip otyr.
…
“Álbette, tálipter Kremlge qaýip tóndirmeıdi dep oılaý, qatelik, – deıdi sarapshy. Onyń saldary ýaqyt óte bilinedi. Orta Azıadaǵy avtorıtarly jáne dıktatorlyq júıeden halyq ábden qajyǵan, olar úshin qolyna qarýy almasy aıdan anyq. Aýǵanstandy “táliptendirý” prosesi tabysty júrse, Reseı “Talıbanmen” til tabysqanyna áli-aq ókinedi.
Tálipter ornatqaly otyrǵan Islam ámirliginiń aqparattyq agıtasıasy Kreml propagandasynan asyp tússe tańqalmańyz. Mundaı jaǵdaıda “Talıban” Orta Azıany ásker engizbeı-aq “otarlaıdy”. Islamnyń radıkaldy baǵyty Orta Azıanyń óz ishinen júzdegen, myńdaǵan, on myńdaǵan jaqtas tabýy múmkin”.
Sarapshynyń tuspaldaýynsha ol kezde Kremldiń Orta Azıaǵa qatysty “uly jospary” jaıyna qalady.
Reseı 90-jyldaǵy sheshen daǵdarysyna uqsas jaǵdaımen betpe-bet kelip, partızan stılinde soǵysatyn terrorısterdi aýlaýǵa májbúr bolady, ári aımaqtaǵy turaqtylyqty saqtaý úshin mıllıardtaǵan qarjy quıýyna týra keledi.
“Lańkestermen kúres Pýtınniń júregine tıgen is. Olarmen soqtyǵysqandy qalamaıdy. Islam ámirligin qurǵaly otyrǵan “Talıbannyń” saıasaty júzege aspasa júz myńdaǵan aýǵan Orta Azıaǵa aǵylady. Olardyń keýdesinen keri ıtere almaısyz. Bul da Kremlge salmaq…”, – deıdi saıasattanýshy.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
