قىسقا مەرزىمدە اۋعان تەرريتورياسىن تۇگەلدەي قولىنا قاراتقان “تاليبان” ەلدە ءوز ءتارتىبىن ورناتىپ، يسلام امىرلىگىن قۇراتىنىن مالىمدەپ ۇلگەردى. تالىپتەر كابۋلگە تاقاعان تۇستا، پرەزيدەنت اشراف عاني ەدەل-جەدەل جينالدى دا ەلدەن تايىپ تۇردى. امەريكا كابۋل اۋەجايىن قورعاۋعا الىپ،
اقش-پەن بايلانىسى بار دەگەندەردى ەۆاكۋاسيالاۋدا.
“ال رەسەي ەلشىلىگىن تالىپتەر قاراۋىلداۋدا. ماسكەۋ “تاليبانمەن” اۋىز جالاسۋى ابدەن مۇمكىن. تالىپتەرمەن ءتىل تابىسسا، ءبىر بىلگەنى بار…”، – دەيدى يۆان مىرزا.
ساراپشى “تاليبان” وكىلدەرىنىڭ تۇنەۋكۇنگى مالىمدەمەسىنە كۇمانمەن قارايدى. ولاردىڭ راديكالدى ۇستانىمنان تايماعانىنا سەنىمدى. اۋعانستاندا تولىق ورنىعىپ العانعا دەيىن وسىلاي تۇلكىبۇلاڭعا سالىپ، ءسىز بەن ءبىزدى الداۋسىراتا تۇرماق.
“زايىرلى” اۋعاندار تالىپتەردىڭ توپالاڭىن ۇمىتا قويعان جوق. باس ساۋعالاۋعا ءماجبۇر بولعان جۇزدەگەن، مىڭداعان ادام “تاليبان” بيلىگىنىڭ تيرانيا ورناتارىنا كۇماندانبايدى. اۋعانستانداعى قازىرگى جاعدايدى سولاردان سۇراڭىز. تالىپتەردىڭ تانىمى 20 جىل بۇرىنعى دەڭگەيدە قالعان، وزگەرمەدى”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءبىراق بۇل جۇڭگو، رەسەي سەكىلدى ەلدەردى تولعاندىرمايدى. حالىقتىڭ پىكىرىمەن ساناسپايتىن اۆتوكرات دەرجاۆالارعا “تاليبان” بيلىگىنىڭ ءتاسىلى تاڭسىق ەمەس. بەيجىڭ مەن كرەمل تالىپتەرمەن تالايدان بەرى كەلىسسوز جۇرگىزۋدە. سىرت كوزگە ادام تاعدىرى، ايەل قۇقىعى، ءسوز بوستاندىعى سەكىلدى تاقىرىپتارعا الاڭداعان سىڭاي تانىتقانمەن، شىن مانىندە تۇكىرگەنى بار. ءسوي دەگەن پرەوبراجەنسكيي رەسەي مەن “تاليبان” قوزعالىسىنىڭ اراسىندا قانداي كەلىسسوز جۇرگەنىن تارقاتىپ ايتىپتى.
“كرەمل ءۇشىن اۋعانستانداعى ادام قۇقىعى مەن ءسوز بوستاندىعىنىڭ اياققا تاپتالۋى تراگەديا ەمەس. اقش بيلىگى ەلدى تولىق تاستاپ شىققالى، كرەمل تالىپتەرمەن ءتىل تابىسىپ ۇلگەردى.
ىلگەرىدەگى ماسەلەلەرگە كوز جۇما قارايتىنىن ايتىپ، ەكى جاققا دا ءتيىمدى بولارلىق “ارىپتەستىكتى” باستاپ كەتۋگە ۋاعدالاستى. اۋعانستان اۋماعىندا قازبا بايلىق كوپ. رەسەي ءۇشىن بۇل ايماق ءۇندىستانعا ەسىك اشاتىن، ترانزيتتىك ءدالىز. ورتا ازيانى “وتارلاپ” العان رەسەيلىك كاسىپكەرلەر ءۇشىن جاڭا ءارى ءىرى نارىق.
ەسىرتكى ساۋداسى دا بۇرىنعىعا قاراعاندا قىزادى. اۋعان حالقىنىڭ امەريكانىڭ ساندىعىندا جاتقان 10 ملرد دوللارعا جەتەقابىل قاراجاتىن اقش بيلىگى تالىپتەردىڭ قولىنا ۇستاتا سالماسى انىق. دەمەك، ولار ەسكىرتى ساۋداسىمەن “جان ساقتايدى”. تالىپتەردىڭ ەسىركى جاسايتىن زەرتحانالاردى وتقا وراپ جاتقانى تۋرالى اقپاراتتى ءوز باسىم ەستىمەدىم.
“تاليباننىڭ” كەلىسسوزگە كونەتىن ىڭعاي تانىتۋى كوزالداۋ”، – دەيدى ساراپشى.
ونىڭ اتاپ وتكەنىندەي بۇل تالىپتەردىڭ ادام قۇقىن ساقتاپ، “زايىرلى” اۋعانداردى قۋدالاماسىن بىلدىرمەيدى.
“تاليبان” قازىرگى اۆتوريتارلى جۇيەلەردىڭ ويىن ەرەجەسىن جەتىك مەڭگەرگەن. تالىپتەر كرەمل مەن بەيجىڭنەن كورگەنىن ىستەيدى.
…
ماسكەۋ ورتا ازيانىڭ تالىپتەردەن تايسالاتىنىن كورىپ-بىلىپ وتىر. ايماق ەلدەرى وسىدان 20 جىل بۇرىنعى اۋعان شەكاراسىنان تونگەن قاۋىپ-قاتەردى ۇمىتا قويعان جوق. پۋتين بيلىگى مۇنى ۇتىمدى پايدالانباق.
6 تامىزدا تۇركمەنستاندا باس قوسقان بەستىكتىڭ ماجىلىسىندە اۋعان ماسەلەسى ءسوز بولعان، بۇل جايت پۋتينگە ءبىرىنشى كەزەكتە جەتكەن.
“ودكب-دان قايران جوق. قاراباق سوعىسى سونىڭ كورىنىسى. اۋعانستانمەن شەكتەسەتىن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ شەكاراسىن رەسەي اسكەرى كۇزەتكەندە عانا تالىپتەردىڭ تابەتىن تەجەۋگە بولادى. كرەمل پروپاگانداسى ءازىر وسى يدەيانىڭ توڭىرەگىندە ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋدە.
شەكارانى كۇزەتۋدى رەسەيلىك اسكەريلەرگە تابىستاۋ ۇلكەن تاۋەكەلگە بارۋمەن تەڭ. پۋتين بيلىگى بۇدان كەيىن ورتا ازيا اۋماعىندا رەسەيدىڭ جاڭا اسكەري بازالارىن اشۋ تۋرالى اڭگىمەنى قايتا مازداتادى. مۇنىڭ سەبەبىن ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋمەن تۇسىندىرەدى. ءسويتىپ ماسكەۋدىڭ ايماقتاعى ىقپالىن ودان سايىن ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىر. ءپۋتيننىڭ ماقساتى وسى!
ورتا ازياعا قايتپەك كەرەك؟ ولار قىتايدىڭ كومەگىن قابىلدامايدى. قوعام قارسى. اقش پەن باتىستىڭ اسكەري بازالارىن ورنالاستىرايىن دەسە، ماسكەۋ مەن بەيجىڭنىڭ قاباعىنان قايمىعادى. ايماق ەلدەرىنىڭ مانيەۆر جاسايتىن مۇمكىندىگى جوق…”، – پرەوبراجەنسكيي.
ونىڭ تۇسپالداۋىنشا “تاليباننىڭ” اۋعان بيلىگىنە كەلۋى رەسەيدىڭ ورتا ازياداعى ىقپالىن كۇشەيتە تۇسەدى. كرەمل “تاليباننان” قايمىققان ايماقتىڭ رەسەيدىڭ قۇشاعىنا كەلىپ تىعىلار ءساتىن كۇتىپ وتىر.
…
“البەتتە، تالىپتەر كرەملگە ءقاۋىپ توندىرمەيدى دەپ ويلاۋ، قاتەلىك، – دەيدى ساراپشى. ونىڭ سالدارى ۋاقىت وتە بىلىنەدى. ورتا ازياداعى اۆتوريتارلى جانە ديكتاتورلىق جۇيەدەن حالىق ابدەن قاجىعان، ولار ءۇشىن قولىنا قارۋى الماسى ايدان انىق. اۋعانستاندى “تالىپتەندىرۋ” پروسەسى تابىستى جۇرسە، رەسەي “تاليبانمەن” ءتىل تابىسقانىنا ءالى-اق وكىنەدى.
تالىپتەر ورناتقالى وتىرعان يسلام امىرلىگىنىڭ اقپاراتتىق اگيتاسياسى كرەمل پروپاگانداسىنان اسىپ تۇسسە تاڭقالماڭىز. مۇنداي جاعدايدا “تاليبان” ورتا ازيانى اسكەر ەنگىزبەي-اق “وتارلايدى”. يسلامنىڭ راديكالدى باعىتى ورتا ازيانىڭ ءوز ىشىنەن جۇزدەگەن، مىڭداعان، ون مىڭداعان جاقتاس تابۋى مۇمكىن”.
ساراپشىنىڭ تۇسپالداۋىنشا ول كەزدە كرەملدىڭ ورتا ازياعا قاتىستى “ۇلى جوسپارى” جايىنا قالادى.
رەسەي 90-جىلداعى شەشەن داعدارىسىنا ۇقساس جاعدايمەن بەتپە-بەت كەلىپ، پارتيزان ستيلىندە سوعىساتىن تەرروريستەردى اۋلاۋعا ءماجبۇر بولادى، ءارى ايماقتاعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ميللياردتاعان قارجى قۇيۋىنا تۋرا كەلەدى.
“لاڭكەستەرمەن كۇرەس ءپۋتيننىڭ جۇرەگىنە تيگەن ءىس. ولارمەن سوقتىعىسقاندى قالامايدى. يسلام امىرلىگىن قۇرعالى وتىرعان “تاليباننىڭ” ساياساتى جۇزەگە اسپاسا ءجۇز مىڭداعان اۋعان ورتا ازياعا اعىلادى. ولاردىڭ كەۋدەسىنەن كەرى يتەرە المايسىز. بۇل دا كرەملگە سالماق…”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
