2023 jylǵy 3 naýryzdan bastap Qazaqstan azamaty ózin bankrot dep tanıtyn quqyǵyn qoldana bastady. Sodan beri qansha azamat bul quqyǵyn tıimdi paıdalana aldy? Al bankrottyq jarıalaýǵa ruqsat etilmegen jaǵdaılarǵa ne túrtki? Bul saýaldar jaýabyn Dalanews.kz saıtynan oqyp-bile alasyzdar.
Bul rette úsh prosedýra usynylady: sottan tys bankrottyq, bankrottyqtyń sotpen tanylýy jáne tólem qabilettiligin qalpyna keltirý, dep jazady ranking.kz.
Bir jyldan keıin, 2024 jyldyń 19 maýsymynda zańǵa qosymsha túzetýler engizildi. Osylaısha Qazaqstan halqyna bankrottyq rásimi qoljetimdi bola tústi. Túzetýler engizilgen zań 2024 jyldyń 25 tamyzynan bastap kúshine endi.
Bul rásimderdi tek qaryz alýshynyń ózi ǵana ótinish bere alady, ıaǵnı nesıe berýshiniń boryshkerge qatysty osy rásimderdi qoldanýǵa quqyǵy joq.
Sottan tys bankrottyq, bul rásimdi azamattar tek bankter, mıkroqarjy uıymdary jáne kolektorlyq agenttikter aldyndaǵy boryshtar boıynsha kelesi sharttarǵa sáıkes qoldana alady:
- bankter, mıkroqarjy uıymdary jáne kolektorlar aldyndaǵy borysh 1 600 aılyq eseptik kórsetkishten aspaıdy (ol degenimiz 2024 jyly 5 mln 907 myń teńge quraıdy);
- qaryz 12 aı ishinde ótelmegen;
- múlik joq, onyń ishinde ortaq menshiktegi múlik joq;
- qaryzdar boıynsha bankpen retteý rásimi júrgizilgen;
- bankrottyq 7 jyl boıy qoldanylmaıdy.
Sot bankrottyǵy, azamattar qaryzy 1 600 aılyq eseptik kórsetkishten astam (joǵaryda aıtylǵan boıynsha 2024 jyly - 5 mln 907 myń teńge quraıdy) jáne kredıtorlar aldyndaǵy boryshtardyń barlyq túrleri boıynsha qoldana alady.
Sot bankrottyǵy rásiminiń maqsaty – bankrottyń múliktik massasy esebinen kredıtorlardyń talaptaryn barynsha qanaǵattandyrý.
Tólem qabilettiligin qalpyna keltirý, ıaǵnı turaqty tabys bolǵan jaǵdaıda sotta qaryzdardy bólip-bólip tóleý múmkindigin (5 jylǵa deıin) kózdeıtin rásim.
Qalpyna keltirý jospary qarjy basqarýshysymen birlesip ázirlenedi jáne sotta bekitiledi.
2024 jylǵy 19 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha, elimizde barlyǵy 266 mlrd teńge somaǵa bankrot dep taný týraly 124,5 myń ótinish qabyldandy, bul rette onyń 75%-yna bankrottyq rásimin tirkeýden bas tartyldy (200,6 mlrd teńgege). Bankrottyqtan bas tartýdyń negizgi sebepteri - ótinish berýshiniń anyqtalǵan múlki, sondaı-aq tólemniń merzim men somasyna sáıkes kelmeýi.
Bankrottyqty taný 42,1 mlrd teńge somasyna ótinish bildirgen 17,5 myń adamǵa maquldandy. 4,8 mlrd teńge somasyna taǵy 3,7 myń ótinish áli de qarastyrylý barysynda. Bankrot dep taný týraly ótinishterdiń jartysynan kóbin 18-41 jas aralyǵyndaǵy 73,5 myń azamat qamtydy. 42-65 jas aralyǵyndaǵylar - 48,6 myń jáne 66-88 jas aralyǵyndaǵy - 2,5 myń adam.
Sondaı-aq bankrot dep taný týraly 64,2 myń ótinishtiń ıesi - er adamdar, al 60,3 myń ótinish áıelderge tıesili.
Bankrot dep taný týraly barlyq ótinishterdiń úshten bir bóligi ońtústik óńirlerden, atap aıtqanda Túrkistan (15,2 myń), Jambyl (9,8 myń) jáne Qyzylorda (9,1 myń) oblystarynan, sondaı-aq Shymkentten (6,4 myń) kelip túsken. Ótinishterdiń edáýir bóligi Almaty oblysyna (14,8 myń), sondaı-aq Almaty (10,5 myń) men Astanaǵa (8,6 myń) tıesili.
Jalpy, el boıynsha ótinish bergenderdiń tek 14%-y ǵana bankrot dep tanyldy, al óńirlik bóliniste maquldanǵan ótinishterdiń eń kóp úlesi Abaı oblysyna saı keledi: 20,6%. Odan keıin Astana men Qostanaı oblysy: ár óńir 17,8%-dan. Oń sheshim eń az shyǵarylǵan óńirlerge Ulytaý (6,7%), Túrkistan (8,3%) jáne Batys Qazaqstan (9,6%) oblystary jatady.
Azamattardy asyra nesıelendirý máselesi Qazaqstan úkimetin qatty alańdatady. Ásirese, "jalaqyǵa deıingi zaımdardyń" óte joǵary syıaqy mólsherlemesi kózge erekshe túsýde. Mundaı nesıeni usynatyn mıkro qarjylyq uıymdarǵa shekteýler engizilip te úlgerdi. Atap aıtqanda, syıaqy mólsherlemesi men beriletin nesıe somasyna qatysty.
Jyl basynan beri elimizdegi mıkro qarjylyq uıymdar aldyndaǵy tólemi 90 kúnnen astam merzimge keshiktirilgen jeke tulǵalardyń (JK qospaǵanda) beresheginiń kólemi 1,5 eseden asaǵa ósip, 2024 jyldyń tamyz aıynyń sońynda 111,7 mlrd teńgege jetti. Tólemi 90 kúnnen asa merzimge keshiktirilgen shaǵyn nesıelerdiń úlesi jyl basynan beri 6,6%-dan 9,5%-ǵa deıin ósken.
