- Bıyl ýnıversıtetke 80 jyl. Bul bir adamnyń ǵumyry. Osy jyldar ishinde Auezov University-diń «ómiri» qalaı ózgergenin aıtyp berseńiz.
- Ýnıversıtettiń tarıhy tehnologıalyq ǵylymdardyń qalyptasýynda, ónerkásiptiń, ásirese hımıa salasynyń damýynda, qurylys pen qurylys materıaldarynyń óndirisinde orasan zor ról atqarǵany úshin de qazaqstandyqtardyń nazaryna laıyq. Ýnıversıtettiń jylnamasy sonaý 1943 jyldyń maýsymynda fashızmge qarsy Ekinshi Dúnıejúzilik soǵysy kezinde Qurylys materıaldary tehnologıalyq ınstıtýty bolyp ashylǵannan bastaldy.
80 jyl boıy ınjenerlerdi, keıinnen pedagogtardy daıarlaǵan ýnıversıtet kadrlyq jáne ǵylymı áleýetti qalyptastyrdy. Biz búginde Auezov University jetekshi birqatar JOO arasynda laıyqty oryn alatynyn maqtanyshpen aıta alamyz.
Ýnıversıtettiń qyzmeti sapaly bilim berýdi qamtamasyz etýge, Qazaqstannyń ınovasıalyq-serpindi damýy úshin mamandar daıarlaýǵa baǵyttalǵan.
- Sizder osymen toqtap qalmaı, alǵa qaryshtaı berýdi nysanǵa alǵan bolarsyzdar. Ýnıversıtettiń bolashaqqa jospary qandaı?
QR Úkimetiniń qaýlysymen bizge zertteý ýnıversıteti mártebesi berildi. Bul týraly Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbek JOO-ny 80 jyldyǵymen quttyqtaý sózinde habarlady. Biz úshin bul mańyzdy jáne aıryqsha, óıtkeni bizdiń kózdegenimiz osy edi.
Búkil álemde zertteý ýnıversıtetteri joǵary kásiptik bilim berýdiń jańa jáne qazirgi zamanǵy nysany retinde tanylǵan, olar barlyq damyǵan elderde ǵylymı bilimniń negizgi generatorlaryna aınaldy. Auezov University óziniń bolashaǵyn bilim, ǵylym jáne ınovasıalar ózara tyǵyz baılanysatyn zertteý qyzmetimen baılanystyrady.
Mysal keltiretin bolsaq, AQSH pen Qytaıda 100-den astam zertteý JOO, Ulybrıtanıa men Germanıada 70-ten astam JOO jumys isteıdi jáne olardyń barlyǵy oqytýdy, zertteýdi, ǵylymı jańalyqtardy jáne olardy engizýdi biriktiredi, sodan keıin olar ınovasıalyq salalarǵa aınalady.
Mundaı ýnıversıtetterdiń bıznes-modeli kásipkerlerdi qoldaýǵa, profesorlar men zertteýshilermen yntymaqtastyqqa, zerthanalardy iske qosýǵa jáne komersıalandyrýǵa jáne İRO-ǵa deıin ǴZTKJ-ny tıimdi qorlandyrýǵa negizdelgen.
Qazirdiń ózinde Auezov University akademıalyq jáne ǵylymı qyzmette tamasha nátıjeler kórsetip otyr. Sońǵy tórt jylda ýnıversıtet ǵalymdary hımıa tehnologıasy, qurylys, fýd-ınjınırıng, bıo jáne nanotehnologıalar salalarynda 5 mlrd teńgeden astam somaǵa granttyq jobalar men baǵdarlamalardy iske asyrdy.
- Biz tek eń myqty jáne kórnekti ýnıversıtetter ǵana Nobel syılyǵynyń jáne basqa da bedeldi nagradalardyń laýreattaryn tartatynyn bilemiz. Auezov University Álemdik bilim shyńyna alǵashqylardyń biri bolyp qosylǵany qýantady. Qalaı bolǵanyn aıtyp berińizshi.
Bul oqıǵanyń ózindik tarıhy bar. Tórtinshi jyl qatarynan ǵylymdy dáripteıtin jáne álemdik bilimdi qoljetimdi etetin asa iri ǵylymı-bilim berý is-sharasy - Nobel Fest ótkizilýde.
Nobel festıvali men Auezov University-diń úılesimdi jumysynyń arqasynda 2007 jylǵy Nobel syılyǵynyń laýreaty, jasyl ekonomıka salasyndaǵy kórnekti sarapshy Rae Kvon Chýng Auezov University-de «Jańa klımattyq ekonomıka ortalyǵyn» ashatyny týraly kelisimge qol qoıyldy; búginde ol onyń shtattaǵy - Fulltime Professor profesorine aınaldy.
Zertteý ýnıversıtetine aınalǵan Auezov ýnıversıteti úshin Nobel syılyǵynyń laýreatyn tartý - joǵary marapat ári myzǵymas bedel ekeni aıtpasa da túsinikti shyǵar.
Profesor Chýng stýdentterge «Klımattyń ózgerýi jáne jasyl ekonomıka» taqyrybynda dáris oqıdy, onda sýtegi ekonomıkasy, geotermaldy jáne termoıadrolyq energıa, jańartylatyn energıa kózderi, elektromobılder, klımattyń ózgerýiniń sebepteri men saldarlary sıaqty máselelerdi qozǵaıdy. Sonymen qatar kórnekti tálimgermen qarym-qatynas jastardy óz elinde óz ornyn tabýǵa yntalandyrady. Profesor Chýngtyń basshylyǵymen bolashaq kóshbasshylar úshin jasyl ekonomıka boıynsha jańa MBA ınovasıalyq baǵdarlamasy ázirlenýde. MBA baǵdarlamasyna Nobel syılyǵynyń laýreaty jetekshilik etedi, jetekshi halyqaralyq profesorlar sabaq beretin bolady.
Kelesi jyly biz profesor Chýng óńir úshin ázirlegen «Jasyl maqta» jańa jobasyna bastamashy bolýdy josparlap otyrmyz. Ýnıversıtet ǵalymdary mundaı bastamany jáne ósirýdiń ınovasıalyq ádisteri boıynsha maqtanyń jańa sorttaryn ázirleýdi asyǵa kútýde. Sheteldik ınvestor de bar.
Sondaı-aq profesordyń basshylyǵymen ýnıversıtettiń zertteýshileri iri halyqaralyq joba – «Qaldyqtardan energıa alý» jobasyn ázirlep jatyr.
- Búginde sizder elimizdiń joǵary oqý oryndary arasynda jetekshi oryndardyń birin ıelenip otyrsyzdar. Sizdiń oıyńyzsha, ýnıversıtettiń jetistikterdi nede?
- Ýnıversıtettiń ulttyq jáne álemdik reıtıńterdegi jetistikteri – bul búkil ujymnyń qajyrly eńbeginiń nátıjesi. Ýnıversıtette bizdiń aımaqtyń zıatkerlik elıtasy shoǵyrlanǵan, bul ǵylymı jáne bilim berý prosesterindegi basty faktorlardyń biri. Qazirgi ýaqytta JOO-da 16 akademık jáne 15 túrli akademıalardyń korespondent-múshesi, 4 «Qurmet» ordeniniń ıegeri jumys isteıdi. Stýdentterge «Joǵary oqý ornynyń úzdik oqytýshysy» ataǵynyń 312 ıegeri, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń 92 túlegi sabaq beredi. Sonymen qatar bizdiń ǵalymdar 7 álemdik ǵylymı jańalyqtardyń avtorlary.
Búginde profesor Chýng ýnıversıtet stýdentterine «Jasyl ekonomıka jáne klımattyń ózgerýi» taqyrybynda dáris oqıdy, onda sýtegi ekonomıkasy, geotermaldyq jáne termoıadrolyq energıa, jańartylatyn energıa kózderi, elektromobılder, klımattyń ózgerýi sebepteri, saldary men sheshý joldary sıaqty mańyzdy taqyryptardy qamtıdy.
- 2023 jyl nemen qýantty?
- Osy jyly biz úshin birqatar biregeı jetistikterge jettik. Biz zertteý ýnıversıteti mártebesin alyp, ýnıversıtettiń ǵylymı saladaǵy ustanymyn nyǵaıttyq.
Bizdiń ǵalymdar oryndaıtyn ǵylymı jobalardyń kólemi 5 mlrd teńge. 2023 jyly 58 baǵdarlamalyq-nysanaly, granttyq, jas ǵalymdarǵa arnalǵan granttyq, hımıalyq tehnologıa, bıotehnologıa, qurylys materıaldary men konstrýksıalary, tamaq ónimderin óndirý, nanotehnologıa jáne agrarlyq baǵyt salasyndaǵy halyqaralyq jáne bastamashyl jobalar 1 mlrd teńgeden astam kólemde oryndalady, bul 2022 jylǵy kórsetkishten 2,5 ese artyq.
Sondaı-aq biz akademıalyq baǵdarlamalardy belsendi túrde damytyp, jańa bilim berý bastamalaryn iske qostyq jáne basqa ýnıversıtettermen yntymaqtastyqty keńeıttik. Budan basqa bizdiń stýdentter men oqytýshylar ǵylymı jáne qoǵamdyq salalardaǵy túrli baıqaýlar men is-sharalarda ózderin tanytty.
Bizdiń ýnıversıtettiń taǵy bir jetistigi: ýnıversıtet bazasynda otandyq elektromobılder men basqa da elektr kólik quraldaryn jobalaý jáne jasaý, sertıfıkattaý boıynsha zerthana ashtyq. Bizdiń ǵalymdar jasyl ekonomıka talaptaryna sáıkes jumys isteıtin avtomobılderdiń qozǵaltqyshtaryn elektr qozǵaltqyshtarymen almastyra otyryp, elektr kólikterine aınaldyrý jónindegi jumysty synaqtan ótkizdi.
Eki elektromobıl pen bir elektrlik trısıkl daıyn: «Kemel» elektrlik jıpi, elektr qozǵaltqyshy bar MV avtomobıli jáne «Tana» elektrlik trısıkly. Jumys «OQ technologies QAZAQSTAN» ónertapqyshtarymen birlesip júrgizildi. Qazir bizdiń ǵalymdar 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan Ǵylym qoryn komersıalandyrý jobalarynyń baıqaýyna «Tana» trısıklderin shyǵarý jobasyn daıyndaýda.
Aıaqtalyp kele jatqan jyldyń sońynda bizdiń ýnıversıtettiń 17 oqytýshysy sheteldik JOO men ǵylymı-zertteý ortalyqtarynda taǵylymdamadan ótý úshin «500 ǵalym» baǵdarlamasy boıynsha granttardy ıelendi.
Budan basqa QS Sustainability Rankings 2024 – 2024 jyly ornyqty damý maqsattaryna qol jetkizý salasynda álemniń úzdik ýnıversıtetteriniń reıtıńine engen qazaqstandyq JOO-lardyń arasynda bizdiń ýnıversıtettiń de bar ekeni stýdentterimiz ben oqytýshylarymyzdy qýantady.
Bul reıtıń ýnıversıtetterdiń akademıalyq, zertteý jáne áleýmettik salalardaǵy jetistikterin halyqaralyq deńgeıde moıyndaıtynyn kórsetedi.
Korporatıvtik jáne akademıalyq saıasat, alqaly organdardyń sheshimderi, qarjylandyrý, sheshim qabyldaý taldanǵan «Basshylyq» blogynyń krıterıılerinde ýnıversıtet azıalyq, eýropalyq joǵary oqý oryndarymen qatar álemde 297-oryndy ıelengenin erekshe atap ótkim keledi. Jalpy bul bizdiń ýnıversıtet úshin mańyzdy ári ónimdi jyl boldy.
