Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi men Ulttyq Bank "halyqtyń asyra nesıelendirýi" máselesimen 2023 jyldyń naýryz aıynan bastap aınalysyp keledi. Inflásıanyń aýyzdyqtaýǵa kelmeýiniń birden bir sebebi retinde ortalyq bank – osy asyra nesıelendirý máselesin ataıdy. Onda da kepilsiz tutynýshylyq nesıeler úlesi kóbeıip ketkenin aıtyp, dabyl qaǵady. Al jýyrdaǵy bıznespen kezdesýinde Memleket basshysy problemalyq boryshkerler sanynyń artý yqtımaldylyǵy men aqshany ekonomıkaǵa baǵyttaý qajettigine baılanysty muny "mańyzdy saıası másele" dep te atady. Alaıda qarjy ınstıtýttarynyń buǵan aıtar qarsy daýy bar. Tipti, olardyń dálel retinde alǵa tartqan sıfrlary elimizde nesıesin tóleı almaı, qınalyp júrgenderiń qarasy kóp emes ekenin tanytady. Sonda kimniń aıtyp otyrǵany durys, kimdiki burys? Dalanews.kz osy saýalǵa jaýap izdep kórdi.
Aldymen dáleldi sıfrlarǵa kóz júgirtip kórelik. Máselen, Finprom.kz 2024 jyldyń IV toqsanynda maquldanǵan kepilsiz nesıeler boıynsha ótinimder úlesi nesıelerdiń basqa túrlerimen salystyrǵanda eń azyn quraıdy: barlyq ótinimderdiń tek 29,5% -y, dep jazady.
Tutastaı alǵanda, nesıeleý túrleri boıynsha qazaqstandyq bankterde maquldanǵan ótinimderdiń úlesi boıynsha jaǵdaı mynandaı:
- iri kásipkerlik sýbektilerge bólingen nesıeler - 60,3%;
- orta kásipkerlik sýbektilerine bólingen nesıeler - 41,2%;
- kepildigi bar tutynýshylyq nesıeler — 35,9%;
- SHOB-qa berilgen nesıeler - 33,1%;
- ıpoteka — 31,2%;
- kepilsiz tutynýshylyq nesıeler — 29,5%;
- avtonesıelendirý - 18,5%.
Bul derekter halyqtyń "asyra nesıelendirilgendigi" týraly daqpyrtty joqqa shyǵarady.
Sondaı-aq Ranking.kz Halyqaralyq valúta qory men Halyqaralyq esep aıyrysý bankiniń (BIS) ádistemesi boıynsha qarastyrǵanda da Qazaqstanda anaý aıtarlyqtaı halyq "kredıtke batpaǵanyn" jazady. Sóıtip olar úı sharýashylyǵyndaǵylardyń qaryzdary men nesıeleriniń kórsetkishin JİÓ-ge shaǵyp, qarastyryp kóripti:
"Sonymen, Qazaqstanda úı sharýashylyqtarynyń qaryzdary men nesıeleriniń JİÓ-ge shaqqandaǵy kórsetkishi 2023 jyly nebári 15,2%-dy qurady eken. Jalpy, bizdiń elimiz álemdegi eń tómengi nesıelendirý mánge ıe 15 eldiń qataryna kiredi. Mysaly, Reseı Federasıasynda bul kórsetkish 22,19%, Qytaıda 63,67%, AQSH 72,9%, Kanadada 102,21%, Shveısarıada 126,5%-dy qamtıdy eken" dep jazady Ranking.kz.
Qarjyger-maman Rasýl Rysmambetov bul sıfrlarmen belgili bir deńgeıde kelisetinin aıtady. Alaıda maman bul arada másele sıfrlarda emes, jyldan jylǵa Qazaqstan azamattarynyń nesıege degen qushtarlyǵynyń artýynda ekenin basa aıtady.
"Nesıe alyp, qaryzyn tóleı almaı júrgender týraly másele qozǵalyp otyrǵan joq bul arada. Osyny durys túsiný kerek. Menińshe, másele – nesıe alýdan tartynbaı, kerisinshe soǵan ábden arqa súıep alýshylardyń qarasynyń kóbeıýinde. Buryn asa qajettilik kezde ǵana alsa nesıeni (negizi, durysy sol), qazir oǵan da qaramaıdy adamdar, ońdy-soldy ala beredi. Ádetke aınaldyryp jibergen ony. Sodan ony tóleý úshin jantalasyp eki-úsh jumys isteýge májbúr bolady. Áıteýir, jappaıdy emes, alǵan nesıesin áýpirimdep júrip jabady. Al qazir ǵalamdyq ekonomıkanyń resessıasy degen sóz bolyp jatyr. Iaǵnı, ekonomıka qarqyny baıaýlaıdy deımiz. Sáıkesinshe, aınalymdaǵy aqsha azaıýy múmkin. Mundaıda jumysyna senip júrgender qysqarýǵa ushyrap, jalpy jumyssyz qalsa ne bolady?.. Problemalyq nesıeniń kókesi sol kezde bolady. Sondyqtan retteýshi organ aldyn ala qamdanyp, tizgindi tartý kerektigin eskertýde. Biraq buǵan qulaq asa qoıatyn bankter de, adamdar da kórinbeıdi. Másele osynda", - deıdi ol.
Rasynda, Ulttyq Bank ınflásıaǵa áser etip jatqan nesıelendirý qarqynyn basý úshin de bazalyq mólsherleme qatty kóterdi. Nesıe qymbattady. Inflásıa sharyqtaýda. Biraq, nesıege degen suranys tómendeı jatyr. Bankter de tartynyp jatqan joq: jańa depozıtterdegi aqshany nesıege baǵyttap, ózindik kapıtalyn ósirýge jantalasyp baǵýda. Kapıtaldaǵy aqsha nesıelik emes quraldarǵa salynýda. Taǵy da bankter paıdada. Al Ulttyq Bank táýekeli tómen quraldarǵa bankter salǵan qarajattar boıynsha paıyzdyq tólemderdi tóleý úshin qaıta-qaıta aqsha basyp shyǵaryp, ekonomıkadaǵy ınflásıalyq áserdi qosymsha údete túsýde. Osy jaǵynan alǵanda,2026 jylǵy 1 sáýirden bastap komersıalyq bankter oryndaýy tıis talap - kapıtaldyń sektorlyq kontrsıkldyq býferin engizý zańdylyq pa dep te sanaımyz. Bul býfer bankterdiń belgili bir nesıe segmentterinde táýekelderdi jınaqtaýyna jol bermes úshin qajet ekeni basa aıtylady.
Buǵan deıin saıtymyzda "Ulttyq Bank basshysynyń keńesshisi bazalyq mólsherlemeni tómendetý nege qaýipti ekenin túsindirdi" degen maqala jarıalanǵan bolatyn. Sondaı-aq osy sıpattaǵy "Bazalyq mólsherlemeni synaǵan Qusaıynov taǵy da málimdeme jasady" degen materıalmen de tanysa otyryńyzdar.
