قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى مەن ۇلتتىق بانك "حالىقتىڭ اسىرا نەسيەلەندىرۋى" ماسەلەسىمەن 2023 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ اينالىسىپ كەلەدى. ينفلياسيانىڭ اۋىزدىقتاۋعا كەلمەۋىنىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى رەتىندە ورتالىق بانك – وسى اسىرا نەسيەلەندىرۋ ماسەلەسىن اتايدى. وندا دا كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر ۇلەسى كوبەيىپ كەتكەنىن ايتىپ، دابىل قاعادى. ال جۋىرداعى بيزنەسپەن كەزدەسۋىندە مەملەكەت باسشىسى پروبلەمالىق بورىشكەرلەر سانىنىڭ ارتۋ ىقتيمالدىلىعى مەن اقشانى ەكونوميكاعا باعىتتاۋ قاجەتتىگىنە بايلانىستى مۇنى "ماڭىزدى ساياسي ماسەلە" دەپ تە اتادى. الايدا قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ بۇعان ايتار قارسى داۋى بار. ءتىپتى، ولاردىڭ دالەل رەتىندە العا تارتقان سيفرلارى ەلىمىزدە نەسيەسىن تولەي الماي، قينالىپ جۇرگەندەرىڭ قاراسى كوپ ەمەس ەكەنىن تانىتادى. سوندا كىمنىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس؟ Dalanews.kz وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
الدىمەن دالەلدى سيفرلارعا كوز جۇگىرتىپ كورەلىك. ماسەلەن، Finprom.kz 2024 جىلدىڭ IV توقسانىندا ماقۇلدانعان كەپىلسىز نەسيەلەر بويىنشا وتىنىمدەر ۇلەسى نەسيەلەردىڭ باسقا تۇرلەرىمەن سالىستىرعاندا ەڭ ازىن قۇرايدى: بارلىق وتىنىمدەردىڭ تەك 29،5% -ى، دەپ جازادى.
تۇتاستاي العاندا، نەسيەلەۋ تۇرلەرى بويىنشا قازاقستاندىق بانكتەردە ماقۇلدانعان وتىنىمدەردىڭ ۇلەسى بويىنشا جاعداي مىنانداي:
- ءىرى كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرگە بولىنگەن نەسيەلەر - 60،3%؛
- ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە بولىنگەن نەسيەلەر - 41،2%؛
- كەپىلدىگى بار تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر — 35،9%؛
- شوب-قا بەرىلگەن نەسيەلەر - 33،1%؛
- يپوتەكا — 31،2%؛
- كەپىلسىز تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر — 29،5%؛
- اۆتونەسيەلەندىرۋ - 18،5%.
بۇل دەرەكتەر حالىقتىڭ "اسىرا نەسيەلەندىرىلگەندىگى" تۋرالى داقپىرتتى جوققا شىعارادى.
سونداي-اق Ranking.kz حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى مەن حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋ بانكىنىڭ (BIS) ادىستەمەسى بويىنشا قاراستىرعاندا دا قازاقستاندا اناۋ ايتارلىقتاي حالىق "كرەديتكە باتپاعانىن" جازادى. ءسويتىپ ولار ءۇي شارۋاشىلىعىنداعىلاردىڭ قارىزدارى مەن نەسيەلەرىنىڭ كورسەتكىشىن جىو-گە شاعىپ، قاراستىرىپ كورىپتى:
"سونىمەن، قازاقستاندا ءۇي شارۋاشىلىقتارىنىڭ قارىزدارى مەن نەسيەلەرىنىڭ جىو-گە شاققانداعى كورسەتكىشى 2023 جىلى نەبارى 15،2%-دى قۇرادى ەكەن. جالپى، ءبىزدىڭ ەلىمىز الەمدەگى ەڭ تومەنگى نەسيەلەندىرۋ مانگە يە 15 ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. مىسالى، رەسەي فەدەراسياسىندا بۇل كورسەتكىش 22،19%، قىتايدا 63،67%، اقش 72،9%، كانادادا 102،21%، شۆەيساريادا 126،5%-دى قامتيدى ەكەن" دەپ جازادى Ranking.kz.
قارجىگەر-مامان راسۋل رىسمامبەتوۆ بۇل سيفرلارمەن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە كەلىسەتىنىن ايتادى. الايدا مامان بۇل ارادا ماسەلە سيفرلاردا ەمەس، جىلدان جىلعا قازاقستان ازاماتتارىنىڭ نەسيەگە دەگەن قۇشتارلىعىنىڭ ارتۋىندا ەكەنىن باسا ايتادى.
"نەسيە الىپ، قارىزىن تولەي الماي جۇرگەندەر تۋرالى ماسەلە قوزعالىپ وتىرعان جوق بۇل ارادا. وسىنى دۇرىس ءتۇسىنۋ كەرەك. مەنىڭشە، ماسەلە – نەسيە الۋدان تارتىنباي، كەرىسىنشە سوعان ابدەن ارقا سۇيەپ الۋشىلاردىڭ قاراسىنىڭ كوبەيۋىندە. بۇرىن اسا قاجەتتىلىك كەزدە عانا السا نەسيەنى (نەگىزى، دۇرىسى سول)، ءقازىر وعان دا قارامايدى ادامدار، وڭدى-سولدى الا بەرەدى. ادەتكە اينالدىرىپ جىبەرگەن ونى. سودان ونى تولەۋ ءۇشىن جانتالاسىپ ەكى-ۇش جۇمىس ىستەۋگە ءماجبۇر بولادى. ايتەۋىر، جاپپايدى ەمەس، العان نەسيەسىن اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ جابادى. ال ءقازىر عالامدىق ەكونوميكانىڭ رەسەسسياسى دەگەن ءسوز بولىپ جاتىر. ياعني، ەكونوميكا قارقىنى باياۋلايدى دەيمىز. سايكەسىنشە، اينالىمداعى اقشا ازايۋى مۇمكىن. مۇندايدا جۇمىسىنا سەنىپ جۇرگەندەر قىسقارۋعا ۇشىراپ، جالپى جۇمىسسىز قالسا نە بولادى؟.. پروبلەمالىق نەسيەنىڭ كوكەسى سول كەزدە بولادى. سوندىقتان رەتتەۋشى ورگان الدىن الا قامدانىپ، تىزگىندى تارتۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتۋدە. ءبىراق بۇعان قۇلاق اسا قوياتىن بانكتەر دە، ادامدار دا كورىنبەيدى. ماسەلە وسىندا"، - دەيدى ول.
راسىندا، ۇلتتىق بانك ينفلياسياعا اسەر ەتىپ جاتقان نەسيەلەندىرۋ قارقىنىن باسۋ ءۇشىن دە بازالىق مولشەرلەمە قاتتى كوتەردى. نەسيە قىمباتتادى. ينفلياسيا شارىقتاۋدا. ءبىراق، نەسيەگە دەگەن سۇرانىس تومەندەي جاتىر. بانكتەر دە تارتىنىپ جاتقان جوق: جاڭا دەپوزيتتەردەگى اقشانى نەسيەگە باعىتتاپ، وزىندىك كاپيتالىن وسىرۋگە جانتالاسىپ باعۋدا. كاپيتالداعى اقشا نەسيەلىك ەمەس قۇرالدارعا سالىنۋدا. تاعى دا بانكتەر پايدادا. ال ۇلتتىق بانك تاۋەكەلى تومەن قۇرالدارعا بانكتەر سالعان قاراجاتتار بويىنشا پايىزدىق تولەمدەردى تولەۋ ءۇشىن قايتا-قايتا اقشا باسىپ شىعارىپ، ەكونوميكاداعى ينفلياسيالىق اسەردى قوسىمشا ۇدەتە تۇسۋدە. وسى جاعىنان العاندا،2026 جىلعى 1 ساۋىردەن باستاپ كوممەرسيالىق بانكتەر ورىنداۋى ءتيىس تالاپ - كاپيتالدىڭ سەكتورلىق كونترسيكلدىق بۋفەرىن ەنگىزۋ زاڭدىلىق پا دەپ تە سانايمىز. بۇل بۋفەر بانكتەردىڭ بەلگىلى ءبىر نەسيە سەگمەنتتەرىندە تاۋەكەلدەردى جيناقتاۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن قاجەت ەكەنى باسا ايتىلادى.
بۇعان دەيىن سايتىمىزدا "ۇلتتىق بانك باسشىسىنىڭ كەڭەسشىسى بازالىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ نەگە ءقاۋىپتى ەكەنىن ءتۇسىندىردى" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن. سونداي-اق وسى سيپاتتاعى "بازالىق مولشەرلەمەنى سىناعان قۇسايىنوۆ تاعى دا مالىمدەمە جاسادى" دەگەن ماتەريالمەن دە تانىسا وتىرىڭىزدار.
