«Júre berseń, kóre beresiń, kóre berseń, kóne beresiń» degen maqal dál búgingi qoǵamǵa qatysty aıtylǵan syńaıly. Bir sózge kelmeı, kıkiljińge baryp, júz kórmesteı jaýlasatyn boldyq. Usaq-túıekke bola ashýlanyp, tóbelesýge deıin baramyz. Uıat, sabyr, ar, adamgershilik deıtin asyl qundylyqtar jaıly aıtqanda tátti sóıleımiz. «Bilmegendi keshirmeseń, bilgendigiń qaıda?» – dep qoıamyz. Uly uǵymnyń qasıetin qashyryp, qadirin sezinbeı kelemiz-aý.
Oqıǵaǵa oralyp, «qıyn kisi» jaıyn sóz etsek. Buryn bir kisimen (esim-soıyn aıtý mańyzdy emes shyǵar) qyzmettes boldym. Ózi áskerı adam. Polkovnık degen sheni bar. Boıynda qany qyzyp turady. Shal bolsa da sharshaýdy bilmeıdi. Komýnıstik ıdeologıanyń áli kúnge deıin tamyry úzilmegen «ónimi». Áskerı adammen til tabysa ketý de ońaı emes eken. Bizdiń aramyzdaǵy kelispeýshilik, pikirtalas, daý-damaı dinnen bastaý aldy. Ol: «Qudaı joq», – deıdi. Men: «Bar», – deımin. Al endi kep bir-birimizdiń pikirimizdi joqqa shyǵaryp, óz sózimizdi dáleldep, keshke deıin qyzyl keńirdek bolyp jatqanymyz...
Bir qyzyq áńgime bar. Aspannan tas jaýady dese, bir qazaq qyńq etpese kerek. Týysqany: «Aý, tóbeńdi tas teskeli tur, qam-qareket jasamaısyń ba?» – dep shyr-pyr bolsa, álgi kisi búlk etpesten: «Áýeli jaýsyn, sosyn kóre jatarmyz», – degen eken. Sol sekildi, bizdiń de aǵamyz: «O dúnıege kim baryp kelipti deısiń, baryp jatsaq, kóre jatarmyz», – deýshilerdiń sapynda. Sonymen biz bir-birimizge ájepteýir «synaq» boldyq. Quddy plús-mınýstaı. Jaqyndaı ketsek, shart-shurt ete qalamyz. Daýys kóterip sóılegende záreń ushady. Kúnderdiń kúninde meniń pikirimdi qoldamaǵan ol ózime «shabýyl» jasaı bastady. Mamandyǵym – jýrnalıs ekenimdi bile tura meni molda dep tanıdy. Moldalarǵa jón-josyqsyz til tıgizip te alady. Sonymen pikirinen qaıtpaıtynyn sezdik. Sóz jarystyrý paıda bermeıtinin bildik. Endi ne istemek kerek? Mine, bul úlken másele. Qonaqqa shaqyrsaq. Dám-tuzymyz jarasqanmen, sózimiz jaraspaıdy. Syrtynan tileýin tilesek, duǵa etsek. Sonda da boıynan ózgerister baıqala qoımady. Júregine qalaı jol tabýǵa bolady? Osy suraq mazalady. Áskerılerdiń júregin jibitý úlken yjdahattylyqty talap etetinin ańǵardyq. Bizdi jaqtyrmasa meıli-aý, Islam dini týraly kózqarasy jaǵymsyz sıpat ala bastady. Bizdiń qate-kemshilikterimiz arqyly asyl dinimizge baǵa berip (óz túsinigi boıynsha), ózindik pikiri qalyptasqanyn baıqadyq. «Qudaı joq» dep urandatqan aǵamyzdyń júrek kiltin taba almaı álek bop júrgende ol 9 mamyr – Jeńis kúni merekesinde áskerı kıimimen jumysqa keldi. Keýdesi tolǵan tósbelgi. Baıaǵydaı áńgimelese kettik. Sóz arasynda tósbelgi men sheteldiń temir aqshasyn, ıaǵnı tıynyn jınaý hobbıi ekenin aıtyp qaldy. Tósbelgi men tıyn syılaǵan dostary týraly áńgimesin aıta jóneldi.
Sonymen biz de qýlyqqa basyp, onyń súıikti isimen aınalysýǵa bel býdyq. Jýyrda sáti túsip Mysyr eline saparmen barǵanda álgi aǵamyzǵa arnaıy bes-alty tıyndy saqtap qoıdym. Almatyǵa kelgende aparyp, qolyna ustattym. Ol kisiniń balasha qýanǵanyn kórseńiz... Burynǵy kózqarasy, pikiri 180 gradýsqa ózgerdi. Maqtaı jóneldi. İlgeride aıtqan balaǵat, ǵaıbat sózderi úshin keshirim surap ta úlgerdi. Qýanǵanynan ózin qoıarǵa jer tappaı ketti. Ózgelerge biz jaıly jyly pikirin aıtyp, «mazasyn» aldy.
Mysyrdyń bir dırhamy onyń júregin jaýlaýǵa jetkilikti boldy. Ár esikti óz kiltimen ǵana ashýǵa bolatyny sekildi, adam júregin jaýlaýdyń óz tásili, óz joly bolady eken. Júrek kilti tabylsa, adam kóńilin, nazaryn aýdarý qıyn emes. Ol kisiniń kózqarasyn ózgertýge qanshama kúsh-jiger jumsaldy hám júıke juqardy. Sóıtip júrgende másele bir dırhammen sheshildi. «Qalaýyn tapsa, qar janady» degen osy-aý.
Aǵabek QONARBAIULY
