«جۇرە بەرسەڭ، كورە بەرەسىڭ، كورە بەرسەڭ، كونە بەرەسىڭ» دەگەن ماقال ءدال بۇگىنگى قوعامعا قاتىستى ايتىلعان سىڭايلى. ءبىر سوزگە كەلمەي، كيكىلجىڭگە بارىپ، ءجۇز كورمەستەي جاۋلاساتىن بولدىق. ۇساق-تۇيەككە بولا اشۋلانىپ، توبەلەسۋگە دەيىن بارامىز. ۇيات، سابىر، ار، ادامگەرشىلىك دەيتىن اسىل قۇندىلىقتار جايلى ايتقاندا ءتاتتى سويلەيمىز. «بىلمەگەندى كەشىرمەسەڭ، بىلگەندىگىڭ قايدا؟» – دەپ قويامىز. ۇلى ۇعىمنىڭ قاسيەتىن قاشىرىپ، ءقادىرىن سەزىنبەي كەلەمىز-اۋ.
وقيعاعا ورالىپ، «قيىن كىسى» جايىن ءسوز ەتسەك. بۇرىن ءبىر كىسىمەن (ەسىم-سويىن ايتۋ ماڭىزدى ەمەس شىعار) قىزمەتتەس بولدىم. ءوزى اسكەري ادام. پولكوۆنيك دەگەن شەنى بار. بويىندا قانى قىزىپ تۇرادى. شال بولسا دا شارشاۋدى بىلمەيدى. كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ ءالى كۇنگە دەيىن تامىرى ۇزىلمەگەن «ءونىمى». اسكەري اداممەن ءتىل تابىسا كەتۋ دە وڭاي ەمەس ەكەن. ءبىزدىڭ ارامىزداعى كەلىسپەۋشىلىك، پىكىرتالاس، داۋ-داماي دىننەن باستاۋ الدى. ول: «قۇداي جوق»، – دەيدى. مەن: «بار»، – دەيمىن. ال ەندى كەپ ءبىر-بىرىمىزدىڭ پىكىرىمىزدى جوققا شىعارىپ، ءوز ءسوزىمىزدى دالەلدەپ، كەشكە دەيىن قىزىل كەڭىردەك بولىپ جاتقانىمىز...
ءبىر قىزىق اڭگىمە بار. اسپاننان تاس جاۋادى دەسە، ءبىر قازاق قىڭق ەتپەسە كەرەك. تۋىسقانى: «اۋ، توبەڭدى تاس تەسكەلى تۇر، قام-قارەكەت جاسامايسىڭ با؟» – دەپ شىر-پىر بولسا، الگى كىسى بۇلك ەتپەستەن: «اۋەلى جاۋسىن، سوسىن كورە جاتارمىز»، – دەگەن ەكەن. سول سەكىلدى، ءبىزدىڭ دە اعامىز: «و دۇنيەگە كىم بارىپ كەلىپتى دەيسىڭ، بارىپ جاتساق، كورە جاتارمىز»، – دەۋشىلەردىڭ ساپىندا. سونىمەن ءبىز بىر-بىرىمىزگە اجەپتەۋىر «سىناق» بولدىق. قۇددى پليۋس-مينۋستاي. جاقىنداي كەتسەك، شارت-شۇرت ەتە قالامىز. داۋىس كوتەرىپ سويلەگەندە زارەڭ ۇشادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە مەنىڭ پىكىرىمدى قولداماعان ول وزىمە «شابۋىل» جاساي باستادى. ماماندىعىم – جۋرناليست ەكەنىمدى بىلە تۇرا مەنى مولدا دەپ تانيدى. مولدالارعا ءجون-جوسىقسىز ءتىل تيگىزىپ تە الادى. سونىمەن پىكىرىنەن قايتپايتىنىن سەزدىك. ءسوز جارىستىرۋ پايدا بەرمەيتىنىن بىلدىك. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ مىنە، بۇل ۇلكەن ماسەلە. قوناققا شاقىرساق. ءدام-تۇزىمىز جاراسقانمەن، ءسوزىمىز جاراسپايدى. سىرتىنان تىلەۋىن تىلەسەك، دۇعا ەتسەك. سوندا دا بويىنان وزگەرىستەر بايقالا قويمادى. جۇرەگىنە قالاي جول تابۋعا بولادى؟ وسى سۇراق مازالادى. اسكەريلەردىڭ جۇرەگىن ءجىبىتۋ ۇلكەن ىجداھاتتىلىقتى تالاپ ەتەتىنىن اڭعاردىق. ءبىزدى جاقتىرماسا مەيلى-اۋ، يسلام ءدىنى تۋرالى كوزقاراسى جاعىمسىز سيپات الا باستادى. ءبىزدىڭ قاتە-كەمشىلىكتەرىمىز ارقىلى اسىل دىنىمىزگە باعا بەرىپ (ءوز تۇسىنىگى بويىنشا)، وزىندىك پىكىرى قالىپتاسقانىن بايقادىق. «قۇداي جوق» دەپ ۇرانداتقان اعامىزدىڭ جۇرەك كىلتىن تابا الماي الەك بوپ جۇرگەندە ول 9 مامىر – جەڭىس كۇنى مەرەكەسىندە اسكەري كيىمىمەن جۇمىسقا كەلدى. كەۋدەسى تولعان توسبەلگى. باياعىداي اڭگىمەلەسە كەتتىك. ءسوز اراسىندا توسبەلگى مەن شەتەلدىڭ تەمىر اقشاسىن، ياعني تيىنىن جيناۋ ءحوببيى ەكەنىن ايتىپ قالدى. توسبەلگى مەن تيىن سىيلاعان دوستارى تۋرالى اڭگىمەسىن ايتا جونەلدى.
سونىمەن ءبىز دە قۋلىققا باسىپ، ونىڭ سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسۋعا بەل بۋدىق. جۋىردا ءساتى ءتۇسىپ مىسىر ەلىنە ساپارمەن بارعاندا الگى اعامىزعا ارنايى بەس-التى تيىندى ساقتاپ قويدىم. الماتىعا كەلگەندە اپارىپ، قولىنا ۇستاتتىم. ول كىسىنىڭ بالاشا قۋانعانىن كورسەڭىز... بۇرىنعى كوزقاراسى، پىكىرى 180 گرادۋسقا وزگەردى. ماقتاي جونەلدى. ىلگەرىدە ايتقان بالاعات، عايبات سوزدەرى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ تا ۇلگەردى. قۋانعانىنان ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي كەتتى. وزگەلەرگە ءبىز جايلى جىلى پىكىرىن ايتىپ، «مازاسىن» الدى.
مىسىردىڭ ءبىر ديرحامى ونىڭ جۇرەگىن جاۋلاۋعا جەتكىلىكتى بولدى. ءار ەسىكتى ءوز كىلتىمەن عانا اشۋعا بولاتىنى سەكىلدى، ادام جۇرەگىن جاۋلاۋدىڭ ءوز ءتاسىلى، ءوز جولى بولادى ەكەن. جۇرەك كىلتى تابىلسا، ادام كوڭىلىن، نازارىن اۋدارۋ قيىن ەمەس. ول كىسىنىڭ كوزقاراسىن وزگەرتۋگە قانشاما كۇش-جىگەر جۇمسالدى ءھام جۇيكە جۇقاردى. ءسويتىپ جۇرگەندە ماسەلە ءبىر ديرحاممەن شەشىلدى. «قالاۋىن تاپسا، قار جانادى» دەگەن وسى-اۋ.
اعابەك قونارباي ۇلى
