2025 жылғы қаңтар–шілде айларында негізгі капиталға салынған инвестициялар өсімі (НКИ) өткен жылдың осындай кезеңіндегі 19,3% көрсеткішпен салыстырғанда 16,1%-ға дейін баяулады. Halyk Finance сарапшылары бұл өткен жылдың төмен базалық әсерінің біртіндеп сарқылуымен байланысты екенін айтады, деп хабарлайды Dalanews.kz.
"28 шілдеде жарияланған 2024 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы Жоғары аудиторлық Палатаның (ЖАП) есебінде атап көрсетілгендей, 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында экономиканы ынталандыруға бағытталған бюджет қаражатын игеру процесінде айтарлықтай баяулау байқалған. Төмен базалық әсердің толық сарқылуына байланысты НИК өсімі жылдың соңына қарай айтарлықтай баяулайды деп күтеміз", - дейді Halyk Finance Аналитикалық орталығының аға сарапшысы Санжар Қалдаров.
НИК-тің негізгі өсімін білім беру саласы, өңдеу өнеркәсібі, сондай-ақ көлік секторы қамтамасыз етті, ал тау-кен секторында құлдырау сақталуда. Ағымдағы өсім, көбінесе шектеулі мемлекеттік ресурстарға сүйенеді, бұл мұндай инвестициялардың тұрақтылығын төмендетеді. Сонымен қатар, инвестициялардағы жеке сектор мен банктердің үлесі төмендеуді жалғастыруда. Ұзақ мерзімді даму үшін жеке және шетелдік инвестициялардың ағынын ынталандыру, құрылымдық теңгерімсіздіктерді теңестіру, сондай-ақ ғылымды қажетсінетін экономиканы қалыптастыру үшін инновацияларға, білімге және зерттеу инфрақұрылымына инвестицияларды ұлғайту маңызды.
"2025 жылғы қаңтар–шілде айларында Қазақстанда негізгі капиталға салынған инвестициялар 16,1%-ға өсті, бұл бірінші жартыжылдықтың (+19,3%) нәтижелерімен салыстырғанда біршама баяулау барын көрсетеді, бірақ өткен жылдың ұқсас көрсеткішін (жылына +0,4%) айтарлықтай басып озды. Бұл ретте бюджет пен жеке құрылыс салушылардың қаражатын есепке алмағанда, инвестициялардың өсімі бірінші жартыжылдықтыңқарқынын қайталай отырып, жылына 8,4%-ды құрады. Ағымдағы үрдістер өткен жылғы төмен базаның әсерін, бюджеттік секторлардағы инвестициялардың айтарлықтай өсуін, сондай-ақ мемлекеттік инфрақұрылымдық салымдардың кеңеюін көрсетеді", - дейді сарапшы.
2025 жылдың жеті айы барысында инвестицияларды қаржыландырудың басым көзі шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаты болды, олардың үлесі 2025 жылдың бірінші жартыжылдығындағы 64,6%-бен салыстырғанда 64,0%-ды құрап, 2024 жылғы осындай кезеңдегі 68,5% көрсеткішпен салыстырғанда аздап төмендеді. Бұл ретте бюджет қаражатының үлесі 2024 жылғы қаңтар – шілдеде айымен салыстырғанда (17,6%) 2025 жылғы қаңтар-шілдеде 22,4% - ға дейін өсті. Қарастырылып отырған кезеңде банктік несиелердің үлесі де азайды, онсыз да салыстырмалы түрде төмен 3,7% -дан 3,5%-ға дейін. Бұл жеке инвестицияларды мемлекеттік инвестициялардың ығыстырып жатқанының жалғасын танытады. Айта кету керек, меншікті қаражат санаты, көбінесе квази-бюджеттік қаражат болып табылатын мемлекеттік компаниялардың қаражатын қамтиды.
Электрмен жабдықтау мен сумен жабдықтаудағы НИК-тың абсолютті мәндегі өсімі ішінара төмен базаның есебінен, тиісінше 203 млрд (жылына: +40,1%) және 81 млрд (жылына: +28,0%) теңгені құрады. Бұл ретте сумен жабдықтауда салымдардың негізгі бөлігін (64,0%) бюджеттік қаржыландыру қамтамасыз етті. Сонымен қатар, ауылшаруашылығы саласында НИК жылына 109 млрд теңгеге немесе салыстырмалы түрде жылына 27,0%-ға (7А2024 үшін -19,4%) өсті, бұл саладағы қалпына келтіру процестерімен байланысты болуы мүмкін.
НИК-тің қатты құлдырауы тау-кен секторында байқалуда, мәселен 2025 жылдың жеті айындағы инвестициялар көлемі 2024 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 290 млрд теңгеге қысқарды. Атап айтқанда, бұл Теңізде Келешек жобасының аяқталуына байланысты болды, бұл ретте жақын маңда мұндай ірі жобалар әлі қолға алу көзделмейді. НИК-тің төмендеуі консалтинг саласында да байқалады: жылына 56,6% немесе 43 млрд теңге, бұл өткен жылдың динамикасына қатты қайшы келеді (7А2024 үшін жылдық +70,1%).
"Жалпы, ағымдағы жылдың құрылымдық тенденциялары алаңдаушылық туғызады. Өткен жылмен салыстырғанда инвестициялардың өсімі жеделдеді, алайда ол негізінен мемлекеттік шығыстардың өсуі, инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобаларды іске асыру және өткен жылдың төмен базасы есебінен жүзеге асты. Бұл ретте жеке сектордың рөлі төмендеуді жалғастыруда. Жеке инвесторлар қызығушылығының бәсеңдеуі экономикадағы тұрақты кедергілерді көрсете алады: жоғары пайыздық мөлшерлемелер, екі таңбалы инфляция, инвесторлардың сақтығы, институционалдық шектеулер. Банктік несиелер де өсімді қаржыландыруға қатыспайды. Нәтижесінде экономика шектеулі мемлекеттік қаражатқа көбірек сүйенеді, бұл қысқа мерзімді перспективада өсімді қолдағанымен, бірақ ұзақ мерзімді перспективада дамудың тұрақтылығына қауіп төндіреді. Жоғарыда атап өткеніміздей, инвестициялардың жоғары деңгейін сақтау және кейінгі жылдары экономиканы технологияға кіріктіруді күшейту үшін Қазақстанға жеке және шетелдік салымдардың ағынын ынталандыру, теңгерімсіздіктерді теңестіру және бизнес үшін неғұрлым қолайлы жағдайлар жасай отырып, инвестициялық процестегі мемлекеттің үлесін біртіндеп төмендету маңызды. Сонымен қатар, ғылымды қажетсінетін экономиканы құру үшін инновацияларға, білім беруге және ішкі зерттеу инфрақұрылымын дамытуға инвестицияларды ұлғайту маңызды, бұл технологияларды жай енгізіп және оны көбейтіп қана қоймай, өз өнімдеріміз бен шешімдерді құруға көшуге мүмкіндік береді", - дейді Санжар Қалдаров.
Бұған дейін Көлік министрі Нұрлан Сауранбаев ҚТЖ-ның модернизациялау жұмыстарына БЖЗҚ-ның ақшасын алмағанын айтқан болатын. Бұл бағытта шетелдік банктерден субсидияланған несиелер тартылған көрінеді.
