كەشە عانا اتىراۋدا قازاق حاندىعىنىڭ ءىزاشارى سانالاتىن التىن ورداعا ارنالعان عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيا ءوتتى. شارا بارىسىندا ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن، ءتىپتى شەتەلدىڭ ەڭ مىقتى عالىمدارى تەرەڭ تاريحتىڭ جارشىسى بولعان كونە سارايشىق قالاسىندا بولىپ، تاريحقا شولۋ جاساپ قايتتى. وسىعان وراي، ءبىز الاتاۋ باۋرايىندا جۇرسە دە، بۇگىنگى سارايشىقتىڭ ايشىقتالىپ، زەرتتەلۋىنە ۇلەس قوسقان تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ارحەولوگ زەينوللا ساماشيەۆقا بىرنەشە ساۋال جولداعانبىز.

 

– زەينوللا ساماش ۇلى، ءسىز سارايشىقتى زەرتتەۋمەن اينالىستىڭىز. بۇعان نە تۇرتكى بولىپ ەدى؟ الدە بىرەۋ سول تاقىرىپقا باعىتتادى ما؟

– وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىندا تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردىڭ جيناقتارىن قۇراستىرۋ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى وڭىرلەرىندە ارحەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنبىز. سول كەزدە اتىراۋ وبلىسىنا دا كوڭىل بولە باستادىق. ول ۋاقىتتا ماسكەۋلىك ارحەولوگيا ەكسپەديسياسى دا جۇمىس ىستەدى. ولاردىڭ ارەكەتتەرىنە باقىلاۋ جاساپ، بىرىگىپ ءىس اتقارۋ ماسەلەلەرى تۋىندايتىن. عىلىمي ەسەپتەرى، تاپسىرعان زاتتارىنىڭ سانى مەن ساپاسى تۋرالى اڭگىمەلەر شىعا باستادى.

ءتىپتى، كەيبىر قۇندى ماتەريالداردى ماسكەۋگە الىپ كەتكەندەرى بەلگىلى بولا باستاعان سوڭ، وزىمىزدە ارناۋلى ەكسپەديسيا جاساقتاۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. ءسويتىپ، جالپى باتىس وڭىرىندەگى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردى جۇيەلى تۇردە زەرتتەۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلا باستادى. وسى كەزدە باتىس ءوڭىرىنىڭ تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەرىنە ءوزىمنىڭ دە قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ ، ولاردى اشىپ، قۇجاتتاندىرۋ جۇمىستارىنا تىكەلەي ارالاسىپ كەتتىم. وسىنداي جۇمىستاردىڭ باتىس ايماقتا باستالعانىن ەستىگەن يمانعالي تاسماعامبەتوۆ مەنى شاقىرىپ، «سىزدەر كونە سارايشىق قالاسىنىڭ ورنىن نەگە زەرتتەمەيسىزدەر؟ قالانىڭ ورنىن سۋ شايىپ، بۇزىلىپ بارادى. قانداي كومەك كەرەك؟ ايتىڭىز، كومەكتەسەمىز» دەدى.

وبلىستىڭ سول كەزدەگى باسشىسى راۆيل شىردابايەۆ قازبا جۇمىستارىنا ارنايى قارجى ءبولىپ، كوپ جىلعا سوزىلعان سارايشىقتاعى قازبا جۇمىستارى باستالعان ەدى. وسىلايشا، وبلىستىق مۋزەيدىڭ قورى مولايىپ، 1999 جىلى سارايشىقتا مۋزەي كەشەنى سالىندى. قازبا جۇرگىزىلگەن جەردى قورشاپ، تۋريستەردىڭ كەلىپ تاماشالاۋىنا جاعداي جاسالدى. كەيىن رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مۋزەي-قورىعى اشىلدى. «سارايشىق ەپوپەياسى» وسىلاي قولعا الىنعان ەدى.

سوڭعى جىلدارى كونە سارايشىق شاھارىنىڭ ورنىن ساقتاپ قالۋ جۇمىستارى باستالدى. وزەن جاعالاۋىن بەتونمەن بەكىتىپ، قالانى سۋ شايۋ قاۋپىنەن ساقتاپ قالدى.ءقازىر سارايشىقتى زەرتتەپ، ونى حالىقتىڭ مادەني يگىلىگىنە پايدالانۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالدى. ونى حالىقارالىق دەڭگەيدە جالعاستىرۋ قاجەت.

– «ۇلىق ۇلىس – التىن وردا» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسياسى اتىراۋدا ءوتتى. بۇعان ءسىز قانداي كوزقاراس بىلدىرەسىز؟

– كونفەرەنسياعا بەلگىلى سەبەپتەرگە بايلانىستى قاتىسا المادىم. ءبىراق وتە ورىندى. جوشى ۇلىسى ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن سارايشىق يمپەريانىڭ ساياسي، مادەني جانە يدەولوگيالىق تۇعىرلارىنىڭ دا ءبىرى بولدى. سارايشىقتىڭ ىرگەسىندە وسىنداي حالىقارالىق شارانى وتكىزگەن ءجون دەپ سانايمىن. سونداي-اق، ونى تەك ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن عانا ەمەس، الەمدىك دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ اتىراۋلىقتار ءۇشىن دە ۇلكەن مارتەبە.

– كونفەرەنسياعا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن تاريحشىلار، زەرتتەۋشى عالىمدار، شەتەلدىك مەيماندار قاتىستى. التىن ورداعا ارنالعان مۇنداي اۋقىمدى شارانى وتكىزۋ ارقىلى نەگە قول جەتكىزە الامىز دەپ ويلايسىز؟

– ۇلىق ۇلىس، جوشى ۇلىسى نەمەسە التىن وردا يمپەرياسى – ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ قاينار كوزى، باستاۋى. كەزىندە تاريحىمىزدى زەردەلەۋدە وسى جاعدايعا اكسەنت (باسىمدىق) جاسالماي، ءتىپتى ءبولىپ قاراعان جاعدايلار بولدى.

سوندىقتان ، كوپتەگەن حالىقتاردىڭ ورتاق تاريحىن بىرىگىپ زەردەلەپ، كەلەشەكتە عالىمداردىڭ باسىن ورتاق تاريحىمىزدى جازۋعا بىرگە جۇمىلدىرۋ ءۇشىن مۇنداي شارالار ارتىق بولمايدى دەپ ەسەپتەيمىن.

– ۋاقىت ءبولىپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرگەنىڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان الماس قابدولوۆ.