بۇگىندە حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، كۇنكورىس جاعدايىن كوتەرۋ ەل ۇكىمەتى ءۇشىن ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى دەسەك بولادى. حالىقتتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ باعىتىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلۋدا. بۇل رەتتە مەملەكەت ەل ازاماتتارىنىڭ شاعىن كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋى ءۇشىن قايتارىمسىز گرانتتاردىڭ بەرىلۋىن، جۇرتتىڭ جاڭا ماماندىقتاردى يگەرە باستاۋىن ايرىقشا اتاپ ايتۋ كەرەك. ۇكىمەت حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ ىسىمەن اتقارۋشى بيلىك كەشەندى تۇردە اينالىسۋ ءۇشىن حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسىن ازىرلەپ جۇزەگە اسىرۋدا.
ۇكىمەت بۇل باعدارلامانى ىسكە اسىرۋدى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاپسىرماسىنان كەيىن جەدەل تۇردە قولعا العان بولاتىن. 2022 جىلى پرەزيدەتىمىز ەلىمىزدەگى 1 ميلليونعا جۋىق ادام كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن ايلىق الاتىنىنا الاڭداپ، ۇكىمەتكە بۇل ىسپەن شۇعىلدانۋدى قاداپ تۇرىپ تاپسىرعان-دى. پرەزيدەنت تاپسىرما بەرگەن 2022 جىلى ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى ايلىق كۇنكورىس دەگەيىنىڭ مولشەرى 36 018 تەڭگەنى قۇرعان ەدى. وسىدان 3 جىل بۇرىن بۇل اقشاعا كۇنەلتۋدىڭ ءوزى قيىن بولعانىن جاسىرا المايمىز. اتقارۋشى بيلىك حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىن دايىنداۋ كەزىندە ەلىمىزدەگى تومەنگى كۇنكورىس كورسەتكىشىن بىرتىندەپ كوتەرۋدى قولعا الدى.
بيىلعى ەسەپ بويىنشا ەڭ تومەنگى كۇنكورىسكە جۇمسالاتىن قارجىنىڭ كولەمى 48 692 تەڭگەنى قۇراپ وتىر. كورسەتكىش وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 4،8 پايىزعا وسكەن. وسىلايشى جىل وتكەن سايىن ەلىمىزدە ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى مىسىقتابانداپ بولسا دا العا جىلجىپ كەلەدى.
بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ءجىو-نىڭ 62 پايىزىن قىزمەت كورسەتۋ سالاسى قۇرايدى. دەمەك، بۇل سالادا ءناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ قاراسى كوپ. ءبىراق بۇل سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ايلىق جالاقىسى وڭدەۋ سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىن مامانداردان الدەقايدا تومەن. ال ءوندىرىس سالاسى بويىنشا ەلىمىزدىڭ الەۋەتى زور ەكەنىن بەس جاسار بالا دا بىلەدى. سوندىقتان ەلىمىزدە ءتۇرلى زاۋىت-فابريكالار سالىپ، حالىقتى جۇمىسپەن قامتىپ، تابىسىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
وسى رەتتە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا كولىك لوگيستيكاسى، IT قىزمەت كورسەتۋ سالالارىنىڭ مۇمكىندىگى زور ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇل سالالاردىڭ بولاشاعى باياندى، سالماعى جەڭىل ەمەس. ىرگەدەگى كورشىمىز رەسەي اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ سانكسياسىنا ۇشىراعان قازىرگى كەزەڭدە قازاقستان جەرىن كوكتەي وتەتىن كولىك لوگيستيكا سالاسى ەلى بيۋدجەتىنىڭ ءبۇيىرىن شىعارىپ، حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىراتىن ستراتەگيالىق سالاعا اينالىپ كەلەدى. مۇنى جەتە تۇسىنگەن ۇكىمەت ءتۇرى ينفراقۇرىلىمداردى كولىك دالىزدەرى مەن تەمىرجولداردى جانە سۋ-اۋە جولدارىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر. الداعى 10 جىلدا كولىك لوگيستيكاسى حالىقتىڭ ىرىسىن ارتتىراتىن تابىستى سالاعا اينالاتىنىنا تولىقتاي سەنەمىز.
بۇدان باسقا، ەلىمىز ءۇشىن ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنىڭ دا الاتىن ورىنى ەرەكشە. قازىرگى تاڭدا اۋىل تۇرعىندارى قولداعى ازىن-اۋلىق مالىن باعىپ، وزىنە تيەسىلى جەرىن جىرتىپ، ەگىنىن سالىپ، كۇنىن كورۋدە. جەر ەمگەن شارۋانىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، كاسىبىن زامان تالابىنا ساي جۇرگىزۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ءتيىستى قولداۋلار مەن سۋبسيديالار ۇزدىكسىز بەرىلۋى شارت.
اگرارلىق سالانى تابىستى سالاعا اينالدىرۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى وكىلدەرىنىڭ تەحنيكالارىنا قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزى زور. ەگەر ۇكىمەت ەلىمىزگە كەلەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكالارىنا سالىناتىن سالىقتار مەن الىمداردى ازايتسا، شارۋالار العا باسقان قادامىن ايتارلىقتاي ۇدەتە تۇسەر ەدى.
ال مۇناي-گاز، مەتال وڭدەۋ، ماشينا قۇراستىرۋ سالالارىنداعى ءوندىرىس يت تۇمسىعى باتپاعان نۋ ورمان دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. بۇل باعىت بويىنشا ەلىمىزدىڭ مۇمكىندىگىن تىلمەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الداعى ۋاقىتتا وتاندىق ءوندىرىستى دامىتقان سايىن حالىقتىڭ تابىسى ارتىپ، ءال-اۋقاتى جاقسارا تۇسەتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان الداعى جىلى اياقتالاتىن حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسى جاڭاشا سيپات الىپ، ەكىنشى تىنىسى اشىلاتىنا سەنىمدىمىز.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى ەڭبەك سالاسىنا تالداۋ جاساعانى بار. وعان دا نازار اۋدارىپ كورسەك، ماسەلەن، سوڭعى ون جىلدا ءجىو ءوسىمى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ ەسەبىنەن 62 پايىزعا ارتتى، بۇل سالاداعى ەڭبەك ونىمدىلىگى وڭدەۋشى ونەركاسىپكە قاراعاندا ايتارلىقتاي تومەن. 2015 جىلدان بەرى ەلىمىزدەگى جۇمىس ورىندارىنىڭ 37 پايىزى ونىمدىلىگى تومەن سالالاردا، نەگىزىنەن ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مەملەكەتتىك باسقارۋ سياقتى مەملەكەتتىڭ قاتىسۋى باسىم سالالاردا قۇرىلدى. جۇمىس ورىندارىنىڭ تەك 8 پايىزى عانا ونىمدىلىگى جوعارى سالالاردا اشىلادى. ناتيجەسىندە، جۇمىسپەن قامتىلعان حالىقتىڭ 41 پايىزى تابىسى تومەن، ونىمدىلىگى كەم وندىرىستەردە جۇمىس ىستەيتىنى بەلگىلى بولدى. سول سەبەپتەن دە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ۇكىمەت حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدى ارتتىرۋ جانە بيۋدجەتتىك قولداۋ ارقىلى جۇمىس ورىندارىن قۇرۋدى ىنتالاندىرۋ بويىنشا ءتۇرلى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتىر.
ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆ مالىمەتىنشە، ۇكىمەت تاراپىنان 10 ناۋرىزدا كەدەيشىلىك پەن جۇمىسسىزدىق بويىنشا ناقتى جاعدايعا تالداۋ جاسالدى. ونىڭ ناتيجەلەرى تۇراقتى وڭ ديناميكانى كورسەتكەنىمەن، سوڭعى ەكى جىلدا حالىقتىڭ ناقتى تابىسىنىڭ ءوسۋ قارقىنى 2019 جىلعى 6،4 پايىزدان 2021 جىلعى 2،9 پايىزعا دەيىن تومەندەگەنى بەلگىلى بولدى. سونىمەن قاتار، حالىق تابىسىنىڭ قۇرىلىمىندا ەڭبەك قىزمەتىنەن تۇسەتىن كىرىستەردىڭ تومەندەۋى جانە الەۋمەتتىك ترانسفەرتتەر بويىنشا كىرىستەردىڭ ءوسۋى بايقالادى. حالىقتىڭ ەڭبەك تابىسىنىڭ ۇلەسى سوڭعى 10 جىلدا 10،8 پايىزدىق تارماققا كەمىدى. ءوز كەزەگىندە، الەۋمەتتىك ترانسفەرتتەردىڭ ۇلەسى، كەرىسىنشە، 10 پايىزدىق تارماققا ءوستى.
«تالداۋلاردى ەسكەرە وتىرىپ، حالىقتىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىندا كەلەسى باسىمدىقتار انىقتالدى: جۇمىس ىستەيتىن جاستار؛ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارىنىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىن جۇمىسپەن قامتۋ؛ بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىنە لايىقتى جالاقى؛ ەڭبەك تابىسىنداعى تەڭگەرىمسىزدىكتەردى جويۋ؛ اۋىل شارۋاشىلىعى مەن وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءتيىمدى جۇمىسپەن قامتۋدى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋ؛ كاسىپكەرلىك تابىستىڭ ءوسۋىن ىنتالاندىرۋ؛ تابىستىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن قورعاۋ. سوندىقتان دا تابىستى ارتتىرۋدى كوزدەيتىن باعدارلامادا وسىلارعا تىكەلەي جانە جاناما قولداۋ شارالارى قاراستىرىلدى. تىكەلەي شارالار بيۋدجەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن ارتتىرۋعا جانە تابىس تەڭگەرىمسىزدىگىن تەڭەستىرۋگە باعىتتالعان. جاناما شارالار حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا، كاسىپتىك وقىتۋعا (قايتا دايارلاۋعا)، وڭدەۋشى كاسىپورىنداردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا جاردەمدەسۋ ارقىلى تابىستىڭ ءوسۋ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان. وڭدەۋ ونەركاسىبى كاسىپورىندارىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ كىرىستەرىنىڭ تەڭگەرىمسىزدىگىن جويۋ، وڭدەۋشى كاسىپورىنداردى جاڭعىرتۋدى ىنتالاندىرۋ سياقتى شارالار دا نازاردان تىس قالعان جوق. جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالارعا «العاشقى جۇمىس»، «تۇلەكتەرگە ارنالعان جاستار تاجىريبەسى» جاستاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جوبالارىن، سونداي-اق جەكەلەگەن وسال تۇلعالاردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ مەحانيزمىن ىسكە اسىرۋ كىرەدى. بىلىكتىلىك پەن داعدىنى ارتتىرۋ ءۇشىن مەكتەپ وقۋشىلارى مەن كوللەدج تۇلەكتەرى اراسىندا كاسىپتىك باعدار بەرۋدى ەنگىزۋگە، حالىقتى، نەگىزىنەن جاستاردى جاپپاي دايارلاۋ، قايتا دايارلاۋ جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ بويىنشا «زاۋىتتار» قۇرۋعا كۇش سالىنىپ جاتىر. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدى ىنتالاندىرۋ كاسىپكەرلەردى قولداۋدىڭ وڭىرلىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە نەسيەلەرگە/ميكروكرەديتتەرگە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردەن سۋبسيديالار بەرۋ، مونو، شاعىن قالالار مەن اۋىلدىق جەرلەردە جەڭىلدەتىلگەن شاعىن نەسيە بەرۋ جانە جاڭا كەپىلدىك قۇرالىن ەنگىزۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى»، - دەدى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك شاپكەنوۆ.
سونىمەن قاتار، باعدارلامادا كىرىستىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىن قورعاۋ بويىنشا كەشەندى شارالار دا قاراستىرىلعان ەكەن. وسىنداي ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ 2025 جىلعا قاراي كەلەسى 5 نىسانالى ينديكاتورعا جۇيەلى قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەدى: جىو-دەگى جالاقىنىڭ ۇلەسى 34،5 پايىز؛ جالپى تابىستاعى ەڭبەك قىزمەتىنەن تۇسكەن تابىس ۇلەسى – 76،2 پايىز؛ تابىسى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن حالىقتىڭ ۇلەسى – 5،2 پايىز؛ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى – 4،7 پايىز؛ جالپى العاندا، 2 ميلليوننان استام ادامعا جۇمىس ورىندارى اشىلدى.
تاعى دا ايتا كەتەرلىگى، رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا ەلىمىزدە 300 مىڭعا جۋىق ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتار ءۇشىن فريلانسەرلەردىڭ قىزمەتىن سيفرلىق جۇيەگە كوشىرۋ ماقساتىندا «پلاتفورمالىق جۇمىس» ەلەكتروندى سەرۆيس ازىرلەنۋدە. بۇل ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى قىزمەت تۇرلەرىن تىركەۋدى جەڭىلدەتەدى، قاجەتتى مامانداردى تەز تابۋعا، ەڭبەك قۇقىقتارىن قورعاۋعا جانە تۇتىنۋشىلارمەن قارىم-قاتىناستى رەسىمدەۋگە سەپتەسەدى. ءقازىر بۇل كۆوتا 13،5 مىڭ ادامدى قۇرايدى.
«ەڭبەك نارىعىندا 300 مىڭعا جۋىق جۇمىسسىز جانە NEET جاستارى، 80 مىڭنان استام كوپ بالالى جانە از قامتىلعان وتباسى، مۇگەدەك بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالار بار. بۇل ءاربىر مۇقتاج توپ ءۇشىن بەيىمدەلگەن تاسىلدەردى قابىلداۋدى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان، بىرىنشىدەن، اقپاراتتىق جۇيەلەردى ساراپتاۋ ناتيجەسىندە الەۋمەتتىك قولداۋدى جانە جۇمىسقا ورنالاستىرۋدى قاجەت ەتەتىن ازاماتتاردى «ەرتە انىقتاۋ جۇيەسى» ەنگىزىلەدى. بۇل رەتتە سيفرلىق كارتا ارقىلى الەۋمەتتىك جاعدايى جوق، قولداۋدى قاجەت ەتەتىن ازاماتتاردىڭ پورترەتى جاسالىپ، ولاردىڭ ناقتى قاجەتتىلىكتەرى انىقتالادى. ەكىنشىدەن، NEET جاستارعا ارنالعان «العاشقى جۇمىس»، تۇلەكتەرگە ارنالعان «جاستار تاجىريبەسى»، «ۇرپاقتار كەلىسىمى» جوبالارى اياسىندا سۋبسيديالاردىڭ ۇزاقتىعى مەن كولەمى ۇلعايتىلادى. ۇشىنشىدەن، جاستاردى ەڭبەككە تارتۋ جانە ىنتالاندىرۋ ءۇشىن زاڭناماعا «جاس جۇمىسشى» ۇعىمىن ەنگىزۋ، ولار ءۇشىن سىناق مەرزىمىن الىپ تاستاۋ، باسقا وڭىرلەردەن كەلگەن جاستارعا تۇرعىن ءۇي جالداۋ ءۇشىن جاردەماقى ەنگىزۋ شارالارى قابىلداناتىن بولادى»، - دەيدى س.شاپكەنوۆ
سونىمەن قاتار، جاستاردى وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋعا جانە سۇرانىسقا يە ماماندىقتارعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەتىن بولادى. وسىعان بايلانىستى «ۇلتتىق بىلىكتىلىك جۇيەسى تۋرالى» زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدە. ونىڭ اياسىندا بىلىكتىلىكتى تانۋ بويىنشا تاۋەلسىز ورتالىقتاردى قۇرۋ ءۇشىن ءتيىمدى جاعداي جاساۋ، ۇمىتكەرلەرگە جىل سايىنعى اتتەستاسيادان ءوتۋ ءۇشىن كەمىندە 1000 ۆاۋچەر بەرۋ قاراستىرىلعان. ال ستۋدەنتتەر مەن جاستار اراسىندا كاسىپتىك باعدار بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن «مانساپتىق ءوسۋ جانە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىن قامتۋ بويىنشا كەمىندە 100 نۇسقاۋ» ازىرلەۋ جوسپارلانۋدا. بۇل شارالار جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ سۇرانىسى بويىنشا كادرلار دايارلاۋعا، جاستاردى اقپاراتتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
وسىنداي ىلكىمدى ىستەردىڭ وڭ ناتيجەسى دە كوپ ۇزاماي كورىنىس تابۋى كەرەك. ويتكەنى، قارالعان قارجى بار، باعدارلاما جۇمىس ىستەپ تۇر، ۇيىمداستىرۋ تەتىكتەرى ناقتىلانعان. تەك شارۋالاردىڭ بارىسى جۇيەسىنەن اۋىتقىماۋى ءتيىس.
