بۇل ونىڭ شىمقالاعا العاشقى كەلىسى ەمەس. وسىدان 30 جىل بۇرىن قازاقستان ەگەمەندىك العان تۇستا شاھاردى ەمىن-ەركىن شارلاپ، شىمكەنتتىڭ رايىن تاسپاعا تۇسىرۋگە تىرىسقان.
كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ سول تۇستاعى جاعدايىنان حابار بەرەتىن Broken system `(“بۇزىلعان جۇيە”) اتتى فوتورەپورتاج ازىرلەگەن.
گەرد ليۋدۆيگ National Geographic جۋرنالىنىڭ ارداگەرى. وسىناۋ باسىلىمدا 30 جىل بويى تەر توگىپ، وقىرمانعا تالاي تاماشا تۋىندىلاردى تارتۋ ەتكەن ايگىلى فوتوگراف وسىدان شيرەك عاسىرعى بۇرىنعى شىمكەنتتىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ۇمىتا قويماعانىن ايتادى.
وسى ساپارداعى سۋرەتتەرى ءازىر بولعاسىن، شاھاردىڭ وتىز جىلداعى وزگەرىسى تۋرالى ارنايى جوبا ازىرلەمەك.
“قازاق جەرىنە العاش رەت 1991 جىلى تابان تىرەدىم. ول تۇستا قازاقستان ەندى-ەندى ەگەمەندىك العان، بالاڭ ەل ەدى. نارىقتىق ەكونوميكانىڭ الگوريتمدەرىن مەڭگەرە قويماعان، جاڭا زاماننىڭ ۇردىستەرىن جاڭا-جاڭا تاني باستاعان شاعى بولاتىن.
ودان كەيىن دە ءدام-تۇز تارتىپ، بىرنەشە رەت كەلىپ كەتتىم. قازاق جەرىنىڭ ادامدى باۋراپ الاتىن تارتىلىس كۇشى بار. سودان دا شىعار سىزدەرگە كەلگەن سايىن ەرەكشە ەنەرگيا الىپ قايتامىن”، – دەيدى گەرد ليۋدۆيگ.
فوتوگراف قازاقستاننىڭ فلورا مەن فاۋناسىنان بولەك، ادامدارىمەن جۇزدەسىپ، ولارمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرعاننان ەرەكشە اسەر الاتىنىن ايتادى. قازاقتىڭ بويىنداعى كەڭدىك مەن دارحاندىق باتىس الەمىندە سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس.
“مۇندا كەلگەن سايىن سونىڭ الدىندا كوزىڭە تۇسپەگەن جايتتارعا كۋا بولاسىڭ، وزىڭە بەيتانىس ەلدى جان-جاقتى تاني تۇسكىڭ كەلەدى. وسى ەلمەن بىتە قايناسىپ كەتتىم. سودان دا بولار قازاقستاننان شاقىرتۋ تۇسسە، اركەزدە، ءارۋاقىتتا قۋانا قابىلدايمىن”، – دەيدى فوتوگراف.
...
اراعا وتىز جىل سالىپ بارىپ شىمكەنتكە ورالعان گەرد ليۋدۆيگ ساپارىنىڭ ءالقيسساسىن شاھارداعى ءدامحانالاردى ارالاۋدان باستاعان ەكەن. ايتۋىنشا، سول ارقىلى قالاداعى سەرۆيسكە شىنايى باعا بەرۋگە بولادى.
“قالادا جاسىل-جەلەك كوپ. بۇگىنگى زامان ءۇشىن بۇل سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس. اعاشتار وتالىپ، ونىڭ ورنىنا ءزاۋلىم سارايلار، ءتۇرلى-تۇرلى بيزنەس نىساندار سالىنىپ جاتقان شاقتا شىمكەنتتى جاسىل-جەلەك كومكەرىپتى. بۇل قالا تۇرعىندارىنا كۇنى بويعى قاربالاستان كەيىن كەڭ تىنىستاۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ورتا.
شىنى كەرەك، قالانى سۋرەتكە باسىپ، ونىڭ كولوريتىن قالىڭ اۋديتورياعا جەتكىزۋ قيىنعا سوعادى. سۋرەتتى سويلەتۋ ءۇشىن، شاھارمەن بىتە قايناسۋىڭ كەرەك. سوندىقتان دا الدىمەن شىمكەنتتەگى جاسىل-جەلەككە كوڭىل ءبولدىم. اعاشتىڭ كولەڭكەسىنە سايالاپ وتىرعان تۇرعىندارمەن تىلدەستىم”، – دەيدى فوتوگراف.
گەرد ليۋدۆيگ شىمكەنتتىك سەرۆيسكە بولەك توقتالعان ەكەن. ايتۋىنشا، قالا تۇرعىندارىنىڭ قوناقجايلىعى مەن ءدامحانالارداعى قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيى شىمقالانىڭ قوناق كۇتۋگە بەيىمدەلگەنىن، ءارى وراسان زور تۋريستىك پوتەنسيالى بار ەكەنىن دالەلدەيدى،
“قازاقستاندا، ونىڭ ىشىندە شىمكەنتتە جۇرگەن ءبىر ايعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا 3-4 كەلى سالماق قوستىم. بۇل شاھار تۇرعىندارىنىڭ شىنايى كوڭىلى پەن پەيىلىنىڭ ناتيجەسى. داستارحاننان ءدام تاتۋعا شاقىرىپ، ءسۇت قاتقان شايى، قىزىل-كۇرەڭ باۋىرساقتى الدىڭا توسقاندا قالاي عانا باس تارتاسىڭ؟! باتىستا مۇنداي “ءداستۇر” جوق.
قوناق كۇتۋدىڭ شىمكەنتتىك ۇلگىسى بولاشاقتا تالاي ءتۋريستى وسى قالاعا تارتىپ تۇراتىن بولادى. جىلقى ەتى؟ ول ماعان تاڭسىق ەمەس، بالا كەزىمدە ءدامىن تاتىم كورگەنمىن”، – دەيدى ليۋدۆيگ مىرزا.
ايتۋىنشا شىمكەنتتىڭ اينالاسىنداعى تاريحي-مادەني نىساندار قالانىڭ تۋريستىك پوتەنسيال ۇستەمەلەي تۇسەتىن مۇمكىندىك. ايگىلى فوتوگراف قالا ىرگەسىندەگى اقمەشىت ۇڭگىرىنەن ەرەكشە اسەر العانىن ايتادى.
“بۇل ۇڭگىردى تۋريستەرگە تانىمال ەتۋ قاجەت. وزىندىك اۋراسى بار. ادام جانى تىنىشتالىپ، راحاتقا بولەنەسىڭ. مەنىڭ ەستۋىمشە، شىمكەنتتى “قىزعالداقتار قالاسى” دەپ اتايدى ەكەن. بۇل بولەك اڭگىمەنىڭ ارقاۋى. قىزعالداقتار كوزدىڭ الادى. بۇدان اسقان ادەمى كورىنىس جوق.
قالا تۇرعىندارى؟ شىمكەنتتىڭ جاستارى ەلگەزەك، ەركىن ويلى، بەلسەندى ەكەنىن اڭعاردىم. كوپشىلىگى اعىلشىن تىلىنە جەتىك، مەنىمەن تىلدەسكەندە مۇدىرگەن جوق. تەحنولوگيانىڭ قۇلاعىندا وينايتىن تالاي تالانتتى جاستى كەزدەستىردىم.
شىمكەنتتىكتەردىڭ مىنەزى جۇمساق، شىنايى، سىپايى، ءدامحانالارى ادامدى العاۋسىز ىقىلاسپەن قۇشاق جايا قارسى الادى. قوناقجايلىلىق ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ باستى كەپىلى”، – دەيدى جيھانكەز.
Dalanews.kz انىقتاماسى:
نەمىس فوتوگرافى گەرد ليۋدۆيگ جاھانعا تارالاتىن National Geographic جۋرنالىنىڭ ارداگەر ءتىلشىسى. 1990 جىلدان بەرى اتالعان باسىلىمعا قۇندى كونتەنت ۇسىنىپ، اۋديتورياسىنىڭ ارتۋىنا ۇلەس قوسۋدا.
گەرد ليۋدۆيگ كسرو كۇيرەگەننەن كەيىن چەرنوبىلداعى اپاتتى تاسپاعا ءتۇسىرىپ، شەتەلدىك اۋديتورياعا تانىستىرعان العاشقى فوتوگراف. ونىڭ تۋىندىلارىندا ەكولوگيا ماسەلەسى مەن الەۋمەتتىك پروبلەمالار قاتار كوتەرىلەدى.
نەمىس فوتوگرافى ورتا ازيانى ءجيى شارلايدى، پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ رەسەي ىقپالىنان شىعۋ تەندەنسياسىن سۋرەت ارقىلى جەتكىزۋگە تىرىسادى.
2001 جىلى اۆتوردىڭ “كۇيرەگەن يمپەريا: كسرو-نىڭ قۇلاۋى” اتتى قۇندى ەڭبەگى جارىق كورگەن.
